Kinderen op sociale media: “Ze hebben recht op privacy en ongestoorde jeugd”

Kindfluencer

Op sociale media zie je regelmatig ouders die hun kind filmen in dagelijkse vlogs of posten op sociale media. Wat zijn de regels omtrent het filmen van je kind? Wanneer is het kinderarbeid? En welke gevolgen heeft het voortdurend gefilmd worden voor een kind? Radar zoekt het voor je uit.

Arbeidsinspectie

De Nederlandse Arbeidsinspectie ziet toe op kinderarbeid. Wanneer is het plaatsen van kinderen op sociale media kinderarbeid?

“Er is sprake van kinderarbeid als een kind arbeid verricht op grond van een overeenkomst. Dit kan schriftelijk of mondeling zijn. Bij kinderarbeid kan het zelfs via de overeenkomst van de ouder lopen. Het moet dan gaan om activiteiten buiten de privésfeer”, aldus een woordvoerder van de Nederlandse Arbeidsinspectie. 

Onduidelijk normenkader

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de inzet van social media en (kind)fluencers en deze in september 2024 naar de Tweede Kamer gestuurd. Er is nu geen helder normenkader voor de emotionele belastbaarheid van jonge influencers, waardoor eventuele handhaving ingewikkeld, tijdrovend en daardoor mogelijk ineffectief maakt.

Psychologische gevolgen voor een kind

Film jij je kind veel of plaats je elke dag foto’s op sociale media? Dan kan dit psychologische gevolgen hebben voor je kind. 

Mediapedagoog Marije Lagendijk, zegt hier het volgende over: “Kinderen kunnen leren om zichzelf te zien door de ogen van anderen. Dit nog voordat ze hebben kunnen kijken naar: wie ben ik eigenlijk of wie wil ik zelf zijn. Ze kunnen afhankelijk worden van likes, comments en views als bevestiging van hun eigenwaarde, in plaats van een intern zelfbeeld te ontwikkelen.”

Daarnaast vertelt Lagendijk dat kinderen kunnen worstelen met het ‘voldoen’ aan het plaatje dat online van hen is gecreëerd. “Bijvoorbeeld om voortdurend ‘schattig’, ‘grappig’ of ‘interessant’ te zijn, ook offline. Dit kan onzekerheid en angst oproepen.”

Ten slotte vertelt Lagendijk dat het dagelijks online zijn, de privacy van kinderen aantast. “Omdat iedereen het kind ‘kent’ en veel van hem weet kan een kind zich belemmerd voelen om vrij en ongedwongen zichzelf te zijn. Door de druk om elke dag nieuwe en interessante content te maken en daarmee te voldoen aan de verwachtingen van zijn volgers kan een kind stress ervaren.”

Zorgen

Mediapedagogen maken zich zorgen om het voortdurend vastleggen en publiceren van het leven van een kind. “Het lijkt vaak meer in het belang van de ouders, bijvoorbeeld voor inkomsten of populariteit, dan in eerste instantie van het kind zelf.” Lagendijk is van mening dat kinderen recht hebben op privacy en een ongestoorde jeugd.

Daarnaast vertelt Lagendijk dat kinderen afhankelijk zijn van hun ouders. “Kinderen kunnen vaak niet volledig begrijpen of instemmen met de online aanwezigheid die voor hen wordt gecreëerd. Dit legt een grote verantwoordelijkheid bij ouders om ethisch te handelen.”

De toekomst van het kind

Het filmen van je kind heeft dan ook veel gevolgen. Lagendijk vertelt dat veel ouders niet nadenken over de langetermijneffecten van een online "archief" van hun kind, zoals hoe deze beelden later door anderen kunnen worden gebruikt. “Denk aan de ontwikkelingen rondom A.I., al het geluid- of beeldmateriaal van het kind maakt identiteitsfraude heel gemakkelijk.” 

Ontheffing aanvragen

Mocht je je kind toch willen plaatsen op sociale media, denk dan aan het volgende. Zo vertelt de Arbeidsinspectie dat er een ontheffing moet worden aangevraagd op grond van de beleidsregels ontheffing verbod kinderarbeid, dit kan alleen worden gedaan door de werkgever. En daar zit ook het dilemma, want wie is de werkgever? 

“De Arbeidsinspectie kan per geval uitzoeken wie de werkgever is, maar door de constructie tussen ouder en kind is het niet altijd duidelijk wie de werkgever is, zoals deze is aangewezen in de huidige wetgeving. Nu is dat vaak de producent, casting of regisseur. Nieuwe regelgeving vanuit het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan hier dus duidelijkheid over verschaffen.” 

De Nederlandse Arbeidsinspectie ziet dus ook toe op het plaatsen van je kind op sociale media. Een werkgever en werknemer relatie moet dan wel aangeduid kunnen worden. Dat is volgens de Arbeidsinspectie niet altijd het geval.

Lagendijk geeft daarnaast het volgende advies:

  • Waarborg de privacy: Ouders moeten kritisch nadenken over welke beelden ze delen en ervoor zorgen dat gevoelige momenten (zoals verdriet, boosheid, of medische zaken) nooit online komen.
  • Bewaak de balans: Zorg ervoor dat het kind voldoende tijd heeft om ongestoord te spelen en kind te zijn, zonder de aanwezigheid van een camera. Filmen mag geen alledaagse constante zijn.
  • Toestemming en inspraak: Zelfs jonge kinderen kunnen gevraagd worden hoe ze zich voelen over gefilmd worden. Ouders moeten de grenzen en voorkeuren van hun kind respecteren, ook als dat gevolgen heeft voor eventuele inkomsten.
  • Winst eerlijk verdelen: Als het filmen inkomsten genereert, moeten ouders ervoor zorgen dat (het grootste deel van) het geld wordt gespaard voor het kind, zoals vastgelegd in sommige Europese landen (zoals Frankrijk). Er zijn gezinnen waarbij de gezinsinkomsten volledig komen uit online aanwezigheid. Voor kinderen in tv en theater gelden superstrenge eisen, online gelden die eisen niet en ligt kinderarbeid echt op de loer. En vaak wordt gezegd: als mijn kind niet meer wil, dan stoppen we ermee. Maar als kind is het natuurlijk ontzettend moeilijk om ‘nee’ te zeggen, zeker als je weet dat het filmen het werk van je ouders is en jouw ‘nee’ een directe impact heeft op het gezinsinkomen. Die druk mag je eigenlijk nooit bij een kind neerleggen.

Heeft het delen van je kind op sociale media alleen maar nadelen?

Lagendijk geeft het volgende mogelijke voordeel: “Er zijn situaties waarin het delen van content kan bijdragen aan bewustwording (bijvoorbeeld bij gezinnen met bijzondere zorgsituaties). Maar zelfs dan moeten ouders de balans bewaken en de behoeften, privacy en veiligheid van het kind altijd centraal stellen.”

Kortom, Lagendijk is van mening dat ouders hier uiterst voorzichtig mee moeten zijn. “Filmen en online delen moeten nooit de natuurlijke kindertijd overheersen, en de belangen en rechten van het kind moeten altijd de hoogste prioriteit hebben. Daarnaast hoop ik dat de overheid ook blijft kijken naar manieren om kindfluencers zo goed mogelijk te beschermen.”