Wat kun je doen als je ongewenst viraal gaat?
Na een avondje stappen waggel je lallend de kroeg uit. Met een groep vrienden slenter je door de stiller wordende straten, op weg naar huis. Maar dan gebeurt het: je struikelt over een ongelukkig geplaatste stoeptegel en belandt op de grond. Het is een gênant moment, dat je snel probeert weg te lachen. Wat je niet doorhebt, is dat anderen dit moment hebben gefilmd. Binnen een paar uur staat je valpartij online, al duizenden keren bekeken. Ongevraagd ben je viraal gegaan. Wat kun je nu doen, en mag dit eigenlijk wel zomaar?
Toestemming
De eerste vraag die je jezelf moet stellen wanneer je een video van jezelf online ziet staan: heb je toestemming gegeven om gefilmd te worden? Volgens Sarah Eskens, Universitair Docent Recht en Technologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, is toestemming in veel gevallen vereist als je herkenbaar in beeld bent.
“Als je herkenbaar bent op beeldmateriaal, dan heb je te maken met een persoonsgegeven, en daar gelden strikte regels voor,” legt ze uit. Deze regels vallen onder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en zijn bedoeld om de privacy van individuen te beschermen.
Toch is het niet zo dat er in alle gevallen toestemming nodig is om beelden van jou te publiceren. Charlotte Meindersma, jurist gespecialiseerd in mediarecht, stelt dat toestemming meer als een ‘vangnet’ fungeert.
“Vanuit de AVG mag alles, onder voorwaarden,” zegt ze. In sommige gevallen is toestemming niet nodig als er een ander wettelijk belang is, zoals vrijheid van meningsuiting. Dit betekent dat de maker soms mag publiceren als het bijvoorbeeld een belangrijk publiek debat dient. In zo'n geval kan het belang van publicatie zwaarder wegen dan het privacybelang van de persoon, ook als er geen toestemming is gegeven.
Dronken
Steeds vaker verschijnen er video's op YouTube of TikTok waarin jongeren, na een avondje stappen, openhartig voor een camera de meest expliciete verhalen vertellen, vaak duidelijk met een borreltje te veel op. Charlotte Meindersma legt uit dat de geldigheid van de gegeven toestemming in zo’n geval twijfelachtig is. “Als duidelijk is dat iemand dronken is, dan is de gegeven toestemming mogelijk niet rechtsgeldig,” zegt ze.
Om geldige toestemming te geven, moet je in staat zijn om de consequenties van je toestemming te overzien. Wanneer iemand door dronkenschap niet in staat is om een weloverwogen beslissing te nemen, kan dat een reden zijn om de toestemming ongeldig te verklaren. Maar dit kan lastig te bewijzen zijn, zeker zonder concreet bewijs van de toestand van de persoon op dat moment.
Publieke ruimte
Veel mensen gaan ervan uit dat als iets in een openbare ruimte gebeurt, het automatisch gedeeld mag worden. Maar zo eenvoudig is het niet. Hoewel de AVG niet per se onderscheid maakt tussen wat in een openbare of besloten ruimte is gefilmd, speelt de context wel een belangrijke rol bij portretrecht.
Bij het portretrecht maakt het wél uit waar het beeld is gemaakt. In de openbare ruimte heb je doorgaans minder recht op privacy, maar dat betekent niet dat toestemming altijd onnodig is. Bij portretrecht kijkt men naar hoe de beelden zijn gemaakt. De AVG kijkt vooral naar wat het effect is van de publicatie op jouw privacy.
Bij portretrecht speelt de plek van de opname (zoals een openbare straat) wel degelijk een rol. Soms heb je minder privacy in de openbare ruimte, maar dat betekent niet dat een video automatisch online mag blijven staan.
Journalistieke uitzondering
Een belangrijk onderdeel in deze discussie is de rol van journalisten en media. Zij hebben meer vrijheid om beelden te delen, zelfs zonder toestemming. Volgens Sarah Eskens zijn journalisten grotendeels uitgezonderd van de AVG.
Echter, deze uitzondering geldt alleen wanneer het journalistieke werk bijdraagt aan een belangrijk publiek debat. Het gaat dus niet om álle media-uitingen. Als je bijvoorbeeld toestemming hebt gegeven aan een journalist om bepaalde beelden te publiceren, dan kun je deze toestemming niet intrekken en je kan later ook niet vragen om de beelden te verwijderen.
Wat als journalistiek geldt, kan lastig te bepalen zijn. Het gaat vooral om de bedoeling van de maker: als een YouTube-kanaal vooral video's plaatst om mensen belachelijk te maken, is dat moeilijk te zien als bijdrage aan een publiek debat. Dan kan jouw privacy zwaarder wegen dan het belang van de publicatie.
Wat te doen als je ongewenst viral gaat?
Wanneer je ongewenst viraal gaat, zijn er een paar stappen die je kunt nemen. De eerste stap is om contact op te nemen met degene die de video heeft gepubliceerd en hen te vragen om deze te verwijderen. Het is echter niet zo dat de maker altijd verplicht is om een video te verwijderen op jouw verzoek. Dit hangt af van het belang van de publicatie en jouw recht op privacy.
Als dat niet werkt, kun je op platforms als YouTube en TikTok de video melden als ongewenste inhoud. Hoe effectief dit is, verschilt per platform.
Als dat geen effect heeft, kun je juridische stappen overwegen. Dit kan inhouden dat je een klacht indient bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) of juridische stappen neemt op basis van portretrecht of onrechtmatige daad. Houd er rekening mee dat het recht niet altijd aan jouw kant staat; soms weegt het belang van de maker zwaarder dan jouw privacy.