20.000 tabaksdoden per jaar: heeft onze overheid het gedaan?

Ze trekken fel van leer, de psycholoog, twee longartsen en de radiotherapeut in het stuk in Medisch Contact van vorige week. 'De overheid heeft geen antirookbeleid en is daarmee de belangrijkste veroorzaker van vermijdbare ziekte en medische kosten en draagt bovendien schuld aan de dood van ruim 20 duizend Nederlanders per jaar.' Ze stellen dat onze overheid niet veel doet om ons van het roken af te helpen – of onze jongeren van het roken af te houden - omdat de accijnzen maar wat welkom zijn. 'Inkomsten uit accijnzen (opbrengst zo’n 2,4 miljard euro per jaar) zijn voor de politiek kennelijk vele malen belangrijker dan de gezondheid van de burgers.' Onze overheid zou de prijs van sigaretten veel sterker moeten verhogen (10 euro per pakje, stellen ze voor) en waarom kun je sigaretten en shag eigenlijk gewoon in de supermarkt, het benzinestation of café kopen, en brengt de overheid dat niet terug tot alleen speciaalzaken?

Serieuze verslaving

Nou, nou, ‘schuld dragen aan de dood van 20.000 Nederlanders’: roken doe je toch zeker zelf? was mijn eerste reactie toen ik het artikel las. Maar al snel drong tot me door dat die gedachte eigenlijk net zo gemakzuchtig en laks is als het uitgangspunt van minister Schippers van Volksgezondheid. Zij heeft de ‘diep gewortelde overtuiging’ dat het de eigen verantwoordelijkheid is van mensen om al dan niet te roken. Daarmee gaat ze voorbij aan twee belangrijke mechanismes: ten eerste dat veel rokers jong beginnen, onder sterke invloed van de omgeving (stoer, roken op het schoolplein). Hoe verantwoordelijk ben je voor je eigen rookgedrag als je je eerste sigaret op je 14de opsteekt? Uit onderzoek blijkt dat je na vier weken matig roken al verslaafd bent. Wat me bij mechanisme nummer twee brengt: roken is een serieuze verslaving. Stoppen is niet zo simpel: van de rokers die een stoppoging doen, is na een jaar tussen de 4 en 10 procent nog steeds gestopt.

En dat is niet omdat die overige 90 procent die een poging doet, niet gemotiveerd genoeg is om te stoppen: ze willen het wel, maar het lukt simpelweg niet. De lichamelijke verslaving aan nicotine is er na drie weken wel af, maar dan begint het zware traject van afzien op de momenten dat je normaal gesproken een sigaret zou opsteken (tijdens een etentje, werkpauzes of op stressvolle momenten). Het aan roken verslaafde brein zorgt er dan voor dat je een enorme trek in een sigaret of een sjekkie krijgt. Niet voor niks gaan de stoppen-met-rokentips vooral over gedragsverandering; wat doe je in situaties waarin je normaal gesproken een sigaret opstak?

Roken en vruchtbaarheidsbehandelingen

De laatste weken word ik weer geconfronteerd met hoe moeilijk stoppen is, zelfs als de motivatie groter is dan ooit. Ik werk aan een artikel over de vruchtbaarheidsbehandelingen in Nederland, en stel artsen onder andere de vraag of het een harde eis is dat vrouwen stoppen met roken voordat ze bijvoorbeeld een ivf-behandeling krijgen. Het is bekend dat roken de vruchtbaarheid vermindert, en bij een groep die heel graag zwanger wil worden, zou je toch verwachten dat ze alles aangrijpen om de kans op het krijgen van een kind te vergroten. De artsen vertellen dat wanneer de vrouw in kwestie rookt, stoppen toch heel moeilijk blijkt. 'We leggen uit waarom stoppen met roken belangrijk is', zeggen de artsen, 'maar of ze ook echt stoppen, laten we aan hen over'. Dat het geen harde voorwaarde is, komt deels doordat het niet te controleren valt ('wij gaan niet thuis kijken of er asbakken staan'), maar, belangrijker voor de gynaecologen en fertiliteitsartsen: 'Wij willen deze vrouwen niet afrekenen op het roken, we willen ze helpen.'

Als stoppen voor deze supergemotiveerde groep als zo moeilijk is, is het dat natuurlijk al helemaal voor die grofweg andere 3,7 miljoen rokers die ons land rijk is. Hoe onprettig ook voor de rokers en de 'je bent zelf verantwoordelijk voor wat je doet'-denkers onder ons, elke stok achter de deur van de overheid (je blauw betalen, hele einden moeten omfietsen voor een pakje sigaretten, afschrikwekkende foto’s) is dus gewoon heel hard nodig.

Mensje Melchior