Het voordeel van toeval

De negentigjarige Parisienne Jeanne Calment zat halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw in geldnood. Ze verkocht haar appartement aan een 47-jarige jurist. Deze betaalde Jeanne geen koopprijs ineens, maar levenslang een bescheiden maandinkomen. Dat leek de advocaat een gouden deal. Maar toeval deed zijn werk: Jeanne werd 122 jaar en overleefde haar huisbaas.

Onterechte patronen

In dit voorbeeld pakte toeval uit als pech. Maar liever en vaker geloven we dat toeval gelukkig maakt. Dat is regelmatig onterecht. Het menselijk brein is namelijk niet zo geschikt voor analyses. We denken overal patronen te zien, zelfs als die alleen in onze verbeelding bestaan. In een experiment kregen proefpersonen een cirkel met willekeurig knipperende lichten te zien. De onderzoekers vertelden dat de proefpersoon de lichten linksom kon laten knipperen door zich te concentreren. En ja hoor, het lukte! De mens ziet blijkbaar wat hij graag wil zien. Dus net een huis gekocht of in een belegging gestapt? Onbewust zoek je informatie die bevestigt hoe geweldig die keuze was. Zo zien we louter voordelen en vergeten de risico's. Tot de dag dat toeval ons eraan herinnert.

Informatiedrenkeling

De mens is een drenkeling in een zee van ware, onware en verwarrende informatie. Het menselijk brein filtert, mengt, kneedt en assembleert die gegevens tot standpunten, voorspellingen en oordelen. Dat werkte best aardig voor een Neanderthaler op berenjacht, maar een moderne consument kan conclusies trekken die nergens op slaan. Stel een stewardess van vliegmaatschappij X bejegent je onaardig. Een dag later ligt ook de internetsite van X eruit. Je ziet een patroon: X is een slecht bedrijf. Toch kunnen de twee gebeurtenissen puur toeval zijn.

Puur toeval

Ook door toeval kun je onterecht concluderen dat iets wél goed is. Stel beleggingsfondsbeheerder Z heeft vijftien jaar achtereen bovengemiddeld gepresteerd. Z wordt uitgeroepen tot beheerder van de eeuw, hij komt in de krant, op radio een tv, en beleggers verdringen zich om geld in het fonds van Z te steken. Is Z geniaal? Nou, niet qua beleggen, maar wel qua marketing van zichzelf. Want als duizend fondsbeheerders elk jaar een muntje opgooien, is de kans dat één van hen 15 jaar lang kop gooit, maar liefst 3 procent (1 op 33!). Het was puur toeval dat Z een beroemdheid werd.

Dronkemanswandeling

Over toeval schreef de natuurkundige Leonard Mlodinov het boek De Dronkemanswandeling. Volgens hem verschijnen willekeurige gebeurtenissen als de rozijnen in een pak muesli: in groepen en reeksen. Die clusters zijn toeval, maar een mens ziet ze als tekens aan de wand. Hierdoor trekken we niet zelden conclusies die onzinnig of schadelijk voor ons zijn. Maar er is een oplossing, vindt Mlodinov. Volgens hem moet je je verzoenen met het toeval. Te vaak is de mens een controlfreak: we willen er niet aan dat geluk en pech het gevolg van een stom toeval kunnen zijn. Is Bill Gates zo rijk omdat hij geniaal is? Of had hij gewoon geluk, waarna het balletje aan het rollen ging? Was het dom dat je de krediet- en huizencrisis niet zag aankomen? Of had je pech?

Volgens Mlodinov zijn succes of mislukking vaker toeval dan we denken. Maar je kunt je kansen op geluk wel vergroten. Geef nooit op, want dan benut je extra kansen op fortuin. Omgekeerd moet je de succestreffers van verkopers natuurlijk minimaliseren. Hou je verre van folders, reclames, straat- en deurverkopers en 'unieke' nu-of-nooit-aanbiedingen. Die bevorderen de gelukskansen van je verkoper, dienstverlener of geldbedrijf en verkleinen dus je de mogelijkheid op mazzel voor jezelf.

Erica Verdegaal