Orgaandonatie, zullen we daar eens over stemmen?
‘Laten we dáár eens een referendum over houden’, las ik op Twitter. Het ging over het wetsvoorstel van D66 voor een nieuw donorbeleid waarbij je automatisch orgaandonor bent, tenzij je bezwaar maakt. Goed idee, zo’n referendum, dacht ik. Ik stem ‘ja’.
Tot ik me er wat verder in ging verdiepen. Een ja- of nee-stem wordt al net zo ingewikkeld als bij het Oekraïnereferendum. En of de wetgeving überhaupt wat uithaalt, is al helemaal de vraag.
Verbod op cashen met organen
Dat is namelijk het ding met orgaandonatie en wetgeving: er zitten nogal wat haken en ogen aan. Zo is er het wilde plan dat een keer in de zoveel tijd opspeelt om donoren te betalen voor hun bij leven afgestane nier. Dat is nu verboden. Uit Amerikaans onderzoek bleek vorige week dat mensen voor een bedrag van omgerekend 45.000 euro sneller bereid zijn hun nier af te staan. Tenminste, dat zeiden ze tijdens een telefonische enquête. Of ze in de praktijk een operatie zouden willen ondergaan door een volslagen onbekende, waar je drie maanden tot een half jaar van moet herstellen, en die net als elke operatie niet zonder risico’s is, valt nog te bezien – zelfs als het voor een goedgespekte bankrekening kan zorgen.
Het verbod op cashen met je organen bestaat natuurlijk niet voor niets. Ja, het zou de wachtlijsten voor mensen die een niertransplantatie nodig hebben aanzienlijk kunnen verkorten. Dat is geen onbelangrijke overweging, gezien het feit dat er jaarlijks in Nederland tachtig nierpatiënten overlijden doordat een nier voor hen te laat komt. Maar het risico van een flinke financiële compensatie is dat armen in de verleiding komen om puur voor het geld een zware operatie te ondergaan.
Arme sloebers in Iran
Iran is nu het enige land ter wereld waar mensen geld krijgen als ze bij leven een orgaan doneren. In een mooie reportage van This American Life valt te horen dat dit nogal wat uitwassen kan hebben. In een deel van het land zijn de ontvangers van de organen in het voordeel; zoveel arme sloebers willen hun nieren doneren dat er flink gemarchandeerd wordt – voor 900 dollar gaan de organen over de toonbank. Daar kan de donor misschien net een schuld van afbetalen, of een beetje bijdragen aan de studie.
Na het horen van deze podcast vroeg ik me af: zouden mensen in Nederland die bijvoorbeeld van een bijstandsuitkering moeten rondkomen – zeker bij hoge bedragen – in de verleiding komen om bij leven te doneren? Je kunt het natuurlijk als een financiële redding zien, maar ik krijg er toch een naar gevoel bij.Geld voor organen, het zal in Nederland niet snel gebeuren. Kan het initiatiefwetsvoorstel van D66 dan wel uitkomst bieden? Nederlanders worden vanaf 18 jaar aangespoord om zich te laten registreren in het donorregister en als ze dat niet doen, worden ze automatisch geregistreerd als ‘donor’. De Nierstichting ziet er wel wat in; uit hun onderzoek blijkt dat 61 procent van de Nederlanders bereid is zijn organen af te staan, terwijl slechts 24 procent van ons met ‘ja’ geregistreerd staat in het donorregister.
Weinig verkeersdoden betekent weinig orgaandonoren
Zelf ben ik zo’n Nederlander die haar wensen kenbaar heeft gemaakt bij het register en die het donorcodicil braaf in haar portemonnee heeft zitten, mocht de situatie zich voordoen dat ik een ongeluk krijg én hersendood in het ziekenhuis beland. Dat laatste is namelijk nodig om een deel van mijn organen überhaupt te kunnen oogsten.
Een van de oorzaken dat Nederland een groot tekort heeft aan donororganen is trouwens dat we hier veel minder verkeersdoden hebben dan in een land als Spanje. Daar verandert een verplichte registratie in het donorregister natuurlijk niks aan.
Marginaal effect
Of zoals Erwin Kompanje, klinisch ethicus bij het Erasmus MC, het zegt: het plan van D66 is symboolpolitiek. Het systeem dat de partij voorstaat levert ‘maar een marginaal effect op. Vrijwel niemand zal daadwerkelijk zijn organen moeten afstaan’.
Bij een donorreferendum zou ik dus tot aan het stemhokje tussen ‘ja’ en ‘nee’ zweven. Wat heeft dan wel zin? Volgens artsen valt er in ieder geval nog wat te winnen door met familie in gesprek te gaan. Als de familie in het ziekenhuis ‘nee’ zegt tegen orgaandonatie, gaat het – ook als de patiënt heeft aangegeven te willen doneren – niet door. Vaak ontstaat zo’n weigering door onbegrip over het concept hersendood. Ook de wens het lichaam van de overledene intact te laten speelt mee.
Goed opgezette campagnes met informatie over wat hersendood precies is, en waarin mensen worden aangespoord om toch vooral met hun familie te praten over wat hun wens is, hebben dus veel meer zin. En kijk, dat is – gezien D66’s wetvoorstel - toevallig: zo’n campagne is net van start gegaan.
