Statiegeld op alles: betalen voor je vuilniszak, of... er juist geld voor ontvángen?

Ingezonden door: Reinder Rustema

Statiegeld is heel effectief. Er is een leuk filmpje waarin een berg flessen en blikjes op een plein wordt uitgestort. Gratis meenemen! Er gebeurt niks. De flessen worden hoogstens wat in het rond getrapt. Dan hetzelfde met statiegeldflessen: die worden uiteindelijk allemal meegenomen. Vanzelfsprekend.

Enorm draagvlak

Statiegeld heeft een enorm draagvlak onder de bevolking. Ook veel (grote) gemeenten willen het! Ze hebben zich zelfs georganiseerd in een Statiegeld Alliantie om er samen voor te lobbyen bij de nationale overheid. Inwoners willen het, gemeenten willen het - wat wil je nog meer? De minister wil het ook invoeren, in samenwerking met de industrie.

Het is ook nog eens een heel eerlijke maatregel. Zorgvuldige en milieubewuste consumenten verliezen er geen cent op, maar wie slordig en verkwistend is betaalt een prijsverhoging. Zelfs mensen die hun leven totaal niet op orde hebben zie ik wel statiegeldflessen terugbrengen, maar de flessen en blikjes zónder statiegeld in de struiken gooien.

Er zijn maar een paar tegenstanders - echt heel weinig, je kan ze bij elkaar brengen in een ruimte. Maar ze zijn wel goed georganiseerd en hebben een groot financieel belang: de levensmiddelenindustrie en de supermarkten (behalve ALDI). Hun argumentatie is verbijsterend eerlijk, bijna arrogant: het is kostbaar want ze moeten personeel en apparatuur inzetten. Daar kan de minister dus niet mee samenwerken.

Het is natuurlijk veel goedkoper om je niet bezig te houden met het afval wat je verkoopt. Zodra het de winkel uit is, is het een probleem van de consument. Logisch toch? Alleen wat mij betreft niet.

Geen enkele aanmoediging om zuinig te zijn met grondstoffen

Wie is de vervuiler? Zonder statiegeld is er geen enkele aanmoediging voor de industrie om zuinig te zijn met grondstoffen. Verpakking weglaten is kostbaar omdat je consumenten met de verpakking kan verleiden. In een fractie van een seconde moet de consument keuzes maken tussen producten die voornamelijk in onze beleving verschillen. Kom dus niet aan de verpakkingen, die zijn winstgevend. Afval moet het probleem blijven van consumenten of, gezamenlijk, de samenleving. Dat is een ander domein, waar de industrie buiten staat.

Als de consument zich niet netjes gedraagt met zijn of haar afval, dan moet die, als eigenaar, op de vingers getikt worden. Dat noemt de industrie dan noodzakelijke 'bewustwording'. Dat is de oplossing. Goedkoop en makkelijk. Ook moet de vuilnisinzameling beter. Een taak voor de overheid vanzelfsprekend, daar gaat de industrie of de supermarkt niet over: ieder zijn eigen werk. Toch?

Trucs van beroepslobbyisten

Het lukt overduidelijk niet om statiegeld in wat voor vorm dan ook op nationaal niveau te regelen. De beroepslobbyisten weten heel goed alle trucs te gebruiken in Den Haag die toegestaan zijn. Het 'meestribbelen' is bijvoorbeeld een hele effectieve. Ze tonen zich constructief bij de minister met mooie praatjes. Daarom willen ze graag dat er eerst goed onderzoek komt. Verrassing! Dat onderzoek is dan niet eenduidig. Dat moet over of eerst goed besproken worden. Voor je het weet ben je weer een paar jaar verder, zijn er verkiezingen geweest en is politiek Den Haag vervangen door anderen. En het uitstel-afstel-spel begint weer opnieuw.

Of een andere truc: splits het op in zo veel mogelijk kleine problemen, zodat de discussie alle kanten op kan gaan en een oplossing verder weg is. Zo gaat de discussie wat statiegeld betreft nu alleen over zwerfafval.

Maar op den duur moet er wel een voorstel komen. Daarom stelde de sector voor om al het plastic afval zelf in te zamelen. Alleen plastic, over het andere afval hebben we het niet. Als ze zelf in staat zijn om twee jaar lang een grote hoeveelheid plastic in te zamelen, dan hoeven ze geen statiegeld in te voeren, zo luidt nu het compromis. Waardoor oplettende burgers in een tweestrijd worden gebracht. Als je het plastic netjes recyclet dan komt er geen statiegeld. Als je het gewoon bij het restafval of in de natuur gooit, dan komt statiegeld er eerder. In theorie dan, want de industrie komt tegen die tijd vast met een nieuwe slimmigheid om haar belang (en dat van de aandeelhouders) te verdedigen.

Een norm voor de wereld

Wie is het weleens gelukt om een industrie met een miljardenomzet aan te pakken? Wie is er groter dan de industrie uit een land? De Europese Unie! Die heeft boetes van miljarden uitgedeeld en op grote schaal producten verbeterd de afgelopen decennia. Sterker nog, als de EU komt met een norm, dan is dat vaak ook gelijk een norm voor de wereld, doordat producenten zich vooral op de Westerse wereld richten. Voldoe je aan de EU-norm, dan ben je klaar.

De EU kan zich goed onderscheiden door statiegeld op alles tot norm te verheffen. De enorme omschakeling van de industrie en de producten die zij maakt zal wereldwijde consequenties hebben. Omdat er dan een gelijk speelveld is voor de hele industrie is het ook minder nodig om je te verzetten: iedereen moet eraan geloven. Het wordt iets om de concurrentie mee te verslaan.
Is dit haalbaar? Ja, als we erom vragen en onze stem verheffen. Als verspreid over Europa een miljoen consumenten dat doen, dan moet de Europese Commissie daarop reageren. Dat zou best eens goed kunnen uitpakken, want de EU wil scoren bij het electoraat.

Als burgers statiegeld willen, dan krijgen ze het

Ja, er zijn politici die heel intiem zijn met de industrie. Ja, er lopen heel veel lobbyisten van de industrie rond in Brussel. Maar tegelijk zijn Europarlementariërs veel toegankelijker dan nationale politici. Ze zijn verheugd als burgers ze weten te vinden en hun bestaan en hun macht erkennen. In tegenstelling tot de Amerikaanse politiek zijn verkiezingen niet te koop dankzij ingewikkelde partijsystemen en nationale tradities hier. Als burgers statiegeld willen, dan krijgen ze het. In Noordwest-Europa bestaat het vaak ook nog en is er een generatie die zich statiegeld goed kan herinneren. De industrie om statiegeld op alles te kunnen realiseren is ook nog eens Duits, een belangrijke stem in de EU. Dus als we onze stem verheffen komt daar ook nog eens een lobby op gang om dat te versterken.

Teken daarom de petitie 'statiegeld op alles'!

Reinder Rustema (47), Amsterdam

(Deze column vertegenwoordigt de mening / ervaring van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die van de redactie.)