72 procent ziet basisinkomen zitten. Wat kunnen we ervan verwachten?

Het concept 'basisinkomen' houdt in dat mensen (werkend of niet-werkend) maandelijks een onvoorwaardelijk inkomen ontvangen van de overheid. Daarvoor hoeft geen tegenprestatie te worden geleverd. Wie naast dit inkomen wil bijverdienen, kan dat onbeperkt doen. Over die extra inkomsten betaal je (net als nu) belasting.

72 procent van de 36.000 respondenten lijkt het basisinkomen een goed concept. Daarvan vindt de grootste groep (40%) dat het voor iedereen vanaf 18 jaar zou moeten gelden. 31 procent vindt dat ook kinderen een (lager) bedrag moeten ontvangen – dit vervangt dan ook de toeslagen voor kinderen, zoals kinderbijslag. 29 procent is voor een basisinkomen voor 'bepaalde groepen'.

55-plus en werkeloos

Welke 'bepaalde groepen' zouden volgens de ondervraagden een basisinkomen moeten ontvangen? 55-plussers, meent twee derde. De (werkeloze) 55-plussers vormen ook het onderwerp van de uitzendingen van Radar Extra: Kans op werk: 3 procent. Het basisinkomen wordt hierin als mogelijke oplossing genoemd voor de uitzichtloze situatie van deze groep op de arbeidsmarkt.

Vind jij het basisinkomen het uitproberen waard? Onderteken nog snel de petitie

Daarnaast vindt 61 procent het basisinkomen (ook) voor bijstandsgerechtigden een goed idee. Een ruime helft kiest voor werkelozen. Ook ondernemers in de opstartfase (36%), zzp'ers (31%) en studenten (18%) worden genoemd. In de open antwoorden worden gehandicapten en (anderszins) arbeidsongeschikten veel geopperd.

Basisinkomen rond het bijstandsniveau

Over de hoogte van het basisinkomen bestaat veel discussie. Het kan gelijk worden getrokken aan het bijstandsniveau, maar het basisinkomen kan ook slechts een gedeelte van het bijstandsniveau zijn, of juist hoger liggen. Het bijstandsniveau voor iemand die alleen woont is (inclusief vakantiegeld) € 982,79. Bijna 1000 euro dus. 38 procent vindt dat het basisinkomen gelijk moet zijn aan het bijstandsniveau. Volgens 28 procent zou het meer moeten zijn, waarbij de meesten uitkomen op 1000 tot 1500 euro. Van 22 procent mag het juist minder zijn: zij komen vooral tussen de 500 en 1000 euro uit.

Minder uren werken, meer tijd voor de maatschappij

Stimuleert het basisinkomen mensen om te stoppen met werken? Om vrijwilligerswerk te doen? Het zijn zaken waar veel naar gegist wordt. Om een beeld te krijgen wat mensen zouden doen en laten wanneer ze een basisinkomen ontvangen, vroegen we de respondenten om ervan uit te gaan dat ze op dit moment een baan hebben. Wat doen zij wanneer zij per maand 1000 euro basisinkomen krijgen?

44 procent zou minder uren gaan werken – al is dat voor de grootste groep eerder waarschijnlijk dan zeker. Helemaal stoppen met werken, dat zou slechts 4 procent doen; meer dan de helft (56%) zou juist 'zeker niet' stoppen met werken. Waarschijnlijker is het dat ze meer aan vrijwilligerswerk doen, zo zegt een ruime helft (53%), of (meer) tijd aan mantelzorg besteden (51%). Een kwart zou het basisinkomen aangrijpen om een eigen onderneming op te zetten.

Van wie op dit moment daadwerkelijk een betaalde baan heeft, zou eveneens 44 procent minder gaan werken. Van degenen die fulltime werken zou zelfs de helft het aantal uren minderen. 1 op de 10 zou zijn of haar huidige baan (waarschijnlijk) opzeggen. Rondkijken voor een nieuwe baan spreekt meer tot de verbeelding: bijna 1 op de 5 zou op zoek gaan.

Ruim 1200 ondervraagden ontvangen op dit moment een bijstandsuitkering. Wanneer zij daarnaast bijverdienen, mogen ze volgens de huidige regelingen van deze inkomsten maximaal 1194 euro per jaar houden. Wanneer het basisinkomen wordt ingevoerd, valt deze grens weg. Je betaalt dan belasting over je extra inkomen, maar je mag onbeperkt bijverdienen. Invoering van het basisinkomen zou ervoor zorgen dat meer dan de helft van de bijstandsgerechtigden (meer) gaat werken, zo blijkt uit het onderzoek.

En wie gaat dat betalen?

Het basisinkomen vervangt het ingewikkelde systeem van sociale uitkeringen, zoals bijstand en toeslagen, die alleen voor specifieke personen in specifieke situaties gelden De bureaucratie wordt er dus mee ingeperkt. Het basisinkomen kan (deels) uit deze kostenbeperking worden bekostigd. Wanneer meer geld nodig is, kan dat worden verkregen via een beperkte verhoging van de belasting. Dat werkt zo: Wanneer het basisinkomen wordt ingevoerd, ontvangt iedereen dit basisbedrag belastingvrij. Belasting betaal je alleen over wat je boven je basisinkomen aan inkomsten genereert. Van wie heeft aangegeven het basisinkomen een goed idee te vinden, zou 53 procent een hoger belastingtarief acceptabel vinden. Een derde heeft dat er niet voor over.

Meerderheid verwacht positieve verandering

Een basisinkomen kan ruimte scheppen om minder te werken, ander werk te zoeken of juist niet meer uitzichtloos werk te zoeken. Het kan de ruimte geven om een eigen bedrijf op te starten. Ook kan met het basisinkomen (meer) tijd beschikbaar komen voor vrijwilligerswerk of mantelzorg. Wat kan een basisinkomen nog meer betekenen? Van de complete groep respondenten, voorstanders en tegenstanders van het concept, verwacht ongeveer 60 procent dat het basisinkomen dat het zijn of haar leven verandert. 12 procent verwacht dat dit een verandering in negatieve zin is, een meerderheid van 62 procent verwacht juist een positieve verandering.

Meer dan een kwart zou dankzij een basisinkomen minder afhankelijk zijn van bijvoorbeeld een (ex-)partner. In de toelichtingsmogelijkheid hebben veel mensen het over 'druk'. De een maakt zich druk over mogelijke profiteurs, de ander is druk met het combineren van werk met de zorg voor familieleden. Sommigen maken zich zorgen of mensen nog wel de druk voelen om te werken. Anderen zouden opgelucht zijn als de druk die ze nu ervaren rondom hun tijdelijke contract, uitkering of pensioengat weg zou vallen. Ruim een derde verwacht dat het basisinkomen hen gelukkiger kan maken.

Werkt het of niet? Zo komen we erachter

Of je het basisinkomen nu wel of niet een goed idee vindt: als je wil weten hoe het echt zit, kun je Radars initiatief om een experiment te starten met een basisinkomen voor werkeloze 55-plussers. Dinsdag 14 november biedt Antoinette Hertsenberg de handtekeningen aan. Je kunt nog ondertekenen:

Vraag de politiek om een proef met het basisinkomen, lees meer en onderteken hier

Over dit onderzoek

Aan dit onderzoek deden 36.097 mensen mee, 35.203 leden van het Radar Testpanel, 894 mensen via een open link. De vragenlijst stond online tussen 4 en 18 september 2017. Het Radar Testpanel bestaat uit ruim 100.000 mensen verspreid over het land. Zij doen mee aan online onderzoeken. De resultaten hiervan worden gebruikt voor de tv- en radio-uitzendingen van Radar en voor artikelen op de site. Ook je mening en ervaringen laten meetellen? Meld je (gratis) aan via deze vragenlijst.