Boete naar draagkracht moet iedereen dezelfde 'pijn' geven

Het Ministerie van Justitie en Veiligheid heeft onlangs laten onderzoeken wat er in de praktijk terecht komt van het draagkrachtbeginsel bij geldboetes. Dit zou ervoor moeten zorgen dat mensen niet onevenredig worden getroffen door een boete, doordat zij een klein inkomen en vermogen hebben. Uit het onderzoek blijkt dat er nu nauwelijks gekeken wordt naar de financiële situatie van verdachten. In diverse andere Europese landen wordt het draagkrachtbeginsel wel toegepast, wat soms resulteert in een boete van tienduizenden euro's voor een snelheidsovertreding.

'Rijken lachen om boetes'

Uit onze poll blijkt dat veel mensen veronderstellen dat er door 'de rijken' heel wat aflachen wordt om opgelegde boetebedragen, die zij gemakkelijk kunnen ophoesten. Voor wie veel geld heeft, is de overtuiging, stelt een boete van een paar tientjes of zelfs een paar honderd euro weinig voor. 'Boetes zijn bedoeld om iets van te leren', licht een respondent het antwoord toe, die vreest dat een boete van een paar honderd euro voor een miljonair die uitwerking mist. 'Zo kunnen degenen met een dikkere portemonnee meer overtredingen maken, omdat zij het toch wel kunnen betalen', schrijft een ander.

Ook mensen die er zelf met een inkomensafhankelijk boetestelsel op achteruit zouden gaan, vinden dat er iets mag veranderen: 'Afhankelijk van draagkracht wordt hoog tijd. Volledig mee eens. Ik betaal met een pennenstreek en ga over tot de orde van de dag en mijn nichtjes hebben een maand buikpijn van een boete met hetzelfde bedrag.'

Gelijkheid zowel voor- als tegenargument

Volgens de voorstanders van een boetebeleid naar draagkracht, gaat het dus vooral om gelijkheid. Hetzelfde betogen echter de tegenstanders: 'Als de overtreding hetzelfde is, zou ook de boete gelijk moeten zijn. Een brood is immers ook net zo duur voor een zzp'er als voor een CEO.' Veel tegenstanders maken deze vergelijking: 'Wat is het volgende? Met je jaaropgave naar de supermarkt waar het brood meer kost naar gelang je inkomen hoger is?' 

Ook zijn veel mensen tegen omdat ze bang zijn dat de administratieve kosten om het inkomen te achterhalen flink in de papieren kan lopen, wat ook weer ergens van betaald moet worden: 'Ik zit in de bijstand en vind dat iedere boete hetzelfde moet zijn. Om eerst de draagkracht van de overtreder te moeten bepalen is belachelijk dat kost te veel tijd dus geld, waardoor vervolgens de boetes duurder zouden moeten worden.' Anderen maken zich zorgen om de privacy: 'Niet iedereen hoeft te kunnen kijken naar mijn inkomen om dit te beoordelen.'

Zwart geld

Ook praktisch twijfelen zowel tegen- als voorstanders aan de uitvoering: 'Het systeem is niet waterdicht te krijgen (lees: Er wordt nog steeds veel zwart gewerkt)', schrijft iemand in de toelichting. Een ander voegt toe: 'De echt rijken hebben geen inkomen, hebben het vermogen in constructies dus zouden geen boetes hoeven te betalen?'

Minimumboete

Dat lijkt een groter probleem dan wat anderen vrezen: 'Bij een lagere boete ga je de "boefjes" aanzetten nog meer te laten doen wat niet mag want de boetes zijn (vrij) laag...' Voor dit probleem dragen voorstanders al een oplossing aan: 'Maar wel met een minimumbedrag eraan gekoppeld anders zou het wel heel gemakkelijk worden voor sommige mensen.'

Veel mensen uit beide groepen vinden dat de toepassing van het draagkrachtbeginsel ook moet afhangen van het soort overtreding. Zo licht iemand toe: 'Boetes voor bellen en ander mediagebruik achter het stuur kunnen mij voor iedereen niet hoog genoeg zijn, maar voor een paar kilometer te hard rijden, een parkeerboete o.i.d. (de kleine menselijke vergissinkjes) vind ik dat de boetes afhankelijk moeten zijn naar draagkracht.' 

Hogere boete bij herhaalde overtreding

Wat ook veel mensen in beide groepen voorstellen, is om bij vooral bij herhaling hoger te straffen. Iemand stelt voor om dan te beginnen met een waarschuwing die bijvoorbeeld 12 maanden blijft staan. 'Veel goedwillende burgers die een enkele keer te hard rijden en daar meteen een forse boete voor krijgen, ervaren dit als onrechtvaardig. En de politie krijgt er een slechte naam mee. Ook niet nodig.' Tot slot opperen sommige anderen om voor iedereen het puntenrijbewijs in te stellen: 'Dan worden de veelverdieners ook flink geraakt als ze na een X aantal punten hun rijbewijs kunnen inleveren'.

Politiek onderzoekt mogelijkheden

Wat gaat de politiek hiermee doen? Uit de resultaten van het door de politiek aangevraagde onderzoek blijkt dat het draagkrachtbeginsel nu willekeurig wordt toegepast; slechts af en toe. De onderzoekers stellen voor om dit bij alle 'geldelijke sancties' te doen. Ook het bepalen van de draagkracht gebeurt nu op een willekeurige manier: Soms kijkt de rechter naar een loonstrookje, maar de draagkracht kan ook een schatting zijn op basis van het voertuig, de kleding en het adres van degene die de overtreding heeft gemaakt. Vaak gaat de rechter uit van wat de overtreder zelf over de eigen financiële situatie zegt, zonder dit te toetsen. Volgens de onderzoekers moet er een objectieve methode komen om de hoogte van de draagkracht te bepalen. Bijvoorbeeld door te stellen dat alles wat boven het minimuminkomen uitkomt 'voor invordering vatbaar' is. Ook moet er een vaste manier komen om aanpassingen aan het boetebedrag te maken, zodat de strafdoelen, vergelding en preventie, voor iedereen tot recht komen. Aan de politiek om hier keuzes in te maken, het staat in ieder geval op de agenda.