De cowboymarkt van de mondkapjes

Soorten mondkapjes

Allereerst: wat voor mondkapjes zijn er? Veiligheidsdeskundige Jos Putman laat zien welke er allemaal gebruikt worden:

Zelf mondkapjes maken?

Er is een aantal opties om het tekort aan mondkapjes aan te vullen. Je kan als zorgorganisatie overal in het land voorraden opsporen, maar er zijn al veel particulieren en bedrijven die hun voorraden aan de zorg geschonken hebben. De overheid kan voorraden mondkapjes ook opeisen bij andere partijen. Dat gebeurde in Frankrijk op 5 maart. Daardoor kwamen bestellingen die naar Nederland zouden komen de grens niet over. Na een aanvankelijke weigering van minister Bruins besloot hij tijdens het kamerdebat op 18 maart ineens toch om een invorderingsbesluit voor mondkapjes in te voeren. Een paar dagen later trok zijn opvolger De Jonge die invordering al weer in, omdat het bedrijven huiverig zou maken om met de overheid samen te werken.

Is het zinvol om zelf mondkapjes te maken? Her en der in het land zijn mensen al bezig om mondkapjes te naaien. Dit gaat om de meest simpele mondkapjes die de drager niet werkelijk beschermen. Bovendien is er veel materiaal dat niet geschikt is en luistert de vorm nauw. Radar keek naar hoe wijkverpleegkundigen zelf mondkapjes maken en anderen met een 3D-printer proberen mondkapjes te maken.

Je kunt ook een eigen productielijn van mondkapjes voor zorgpersoneel in Nederland opzetten. Het filtermateriaal voor FFP-maskers wordt niet in Nederland gemaakt, maar kan hier wel in mondmaskers verwerkt worden. Verschillende partijen zijn nu bezig om productielijnen op te zetten bij filterproducent Afpro in Alkmaar en beddenfabrikant Auping in Deventer. Eind april rollen mogelijk de eerste in Nederland gemaakte mondkapjes in Nederland van de band. Er zijn ook ziekenhuizen in Assen en Delft die zelf mondkapjes maken. Dat laatste ziekenhuis, het Reinier de Graafziekenhuis, heeft een ontwerp voor FFP2-maskers met de overheid gedeeld met het oog op productie in eigen land.

Een optie is ook nog om mondkapjes opnieuw te gebruiken na sterilisatie. Volgens het RIVM zijn in tijden van schaarste FFP2-mondmaskers drie keer opnieuw te gebruiken na sterilisatie met waterstofperoxide of stoom van 121 graden.

Importeurs

De meest voor de hand liggende optie is echter om ze te importeren. Dat gebeurt sinds ongeveer een half maart bij het door de overheid met ziekenhuizen opgezette Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Het aantal door hen ingevoerde mondmaskers was echter niet genoeg om in de vraag van de hele zorgsector te voorzien. Er blijven dus ziekenhuizen en andere zorginstellingen over die hun eigen inkoop doen. Omdat de groothandels die hen normaal gesproken beschermend materiaal leveren ook moeilijk aan mondkapjes kunnen komen, gaan zij vaak in zee met Nederlandse ondernemers die hen benaderen met een aanbod van mondkapjes.

Ook de overheid krijgt veel aanbod van ondernemers. Van de 6765 mails die de eerste anderhalve week bij het LCH binnenkwamen ging 70% over een aanbod van hulpmiddelen. Slechts 10 van die berichten waren concreet genoeg en konden de kwaliteit voldoende waarborgen om met de afzender door te praten.

We spraken meer dan 10 Nederlandse ondernemers die actief waren in hele andere producten en nu mondkapjes uit China importeren en hier verkopen. Verschillende ondernemers geven aan dat ze de overheid benaderd hadden omdat ze via hun contacten in China mondkapjes konden leveren, maar geen reactie kregen. In een aantal gevallen kregen zij halverwege maart wel een reactie, maar was die reactie dat er alleen interesse was wanneer het binnen een paar dagen geleverd kon worden, zoals ook Hans Poulis hoorde, of wanneer het al in Nederland of West-Europa was.

Dennis Vermeulen heeft contacten in China die de vrachtwagenschaalmodellen bouwen die hij in zijn webshop verkoopt. Tijdens de crisis wilde hij dankzij die contacten iets doen tegen het mondkapjestekort in Nederland, maar hij heeft het opgegeven. 'Ik liep er tegenaan dat ambtenaren pas aan het werk gaan als de werkdag in China alweer voorbij is. Ik stond elke nacht om 2.00 op om contact te leggen met China, waar het dan ochtend is. De overheid is te log en te traag. Ik heb anderhalve week een goede partij gereserveerd die door de overheid ingekocht kon worden, maar toen ik van het ministerie ondanks aandringen niets meer dan een standaard mailtje kreeg heb ik dat moet laten gaan. Het lukt me nu niet meer om een betrouwbare fabriek te vinden. De CE-certificaten kloppen niet, of de afbeeldingen die ze sturen matchen niet met het product. De goede fabrieken zitten nu zo vol met orders dat ze pas over een maand of meer kunnen leveren.'

Thomas Bakker, de woordvoerder van minister Martin van Rijn, geeft aan dat het ministerie overspoeld is met reacties van potentiële leveranciers van mondkapjes. 'Het is heel lastig om het kaf van het koren te scheiden op het gebied van kwaliteit en betrouwbaarheid. Een deel van de aanbieders vraagt bovendien echte woekerprijzen. Er is om die redenen eerder niet altijd direct gereageerd op mensen die iets aan wilden bieden. Inmiddels zijn we flink opgeschaald en streeft het LCH naar de inkoop van maskers van goede kwaliteit. Maar veel deals die er goed uitzien gaan uiteindelijk niet door, omdat de concurrentie moordend is.'

Bewakers voor de deur

Norman de Vos van het logistieke bedrijf FOX Global had nooit iets met mondkapjes, totdat hij in januari door de Chinese ambassade benaderd werd met de vraag of hij niet mondkapjes vanuit Nederland naar China kon exporteren. Toen het coronavirus in Nederland om zich heen greep, kon hij dankzij zijn goede contacten mondkapjes uit China importeren. De afgelopen weken heeft hij miljoenen mondkapjes naar Nederland gehaald. 'Ik heb het ministerie van VWS gemaild, maar ik kreeg te horen dat zij druk waren met kijken wat er in Nederland aanwezig was. Ik heb ze toen zelf maar geleverd aan ziekenhuizen en zorginstellingen, met name in Brabant. Ik word platgebeld door allerlei partijen die ze willen hebben. Ik heb hier continu een bewaker voor de deur staan om te voorkomen dat de mondkapjes gestolen worden. Het zijn in meerderheid chirurgische mondkapjes, maar ook een miljoen KN95-maskers van hoge kwaliteit. Dat blijkt ook uit testen van de filtercapaciteit die ik in Nederland heb laten doen.'

Certificering

De ondernemers die nu voor het eerst mondkapjes verkopen in Nederland, zijn vaak al langer actief in de import van hele andere goederen uit China. Daardoor hebben ze goede contacten bij handelaren en fabrikanten in China. Duizenden Chinese fabrieken schakelen nu over op het produceren van mondkapjes. De een weet aan de juiste grondstoffen te komen en maakt kwalitatief hoogwaardige maskers, maar er worden ook maskers van beroerde kwaliteit geproduceerd, blijkt uit testen die in Nederland gedaan worden met geïmporteerde maskers.

Om de mondkapjes in Europa te verkopen is een certificeringsprocedure nodig. Dat is echter een langdurig proces, en fabrikanten hebben die tijd niet. Nu zijn er genoeg bedrijfjes die een document willen sturen dat er echt uitziet en verwijst naar de CE-markering en Europese normen voor mondkapjes, ook zijn ze niet een van de 32 Notified Bodies die als enigen mondkapjes in Europa mogen certificeren. Een vals certificaat kan dus betekenen dat het mondkapje niet doet wat het belooft, maar sommigen blijken in testen heel goed te presteren. Er zijn ook fabrikanten die al jaren voor de Chinese markt produceren, maar nooit de moeite hebben genomen een certificeringsprocedure op te starten in Europa. Ook zij kunnen met dergelijke dubieuze bedrijfjes in zee gaan om te kunnen exporteren.

Nederlandse importeurs zijn zich er soms niet van bewust dat de certificering waar zij mee pronken niet geldig is. Dat blijkt uit gesprekken met importeurs en adviseurs op het gebied van certificering die met importeurs werken.

De site coronatest.nu biedt mondkapjes aan met certificaten die duidelijk niet geldig zijn. Deze KN95-maskers hebben een certificaat van het Poolse ICR, dat niet mag certificeren voor mondkapjes. Het Amerikaanse certificaat van de FDA op de site is wel geldig, maar gaat niet over KN95-maskers, maar over maskers van veel lagere kwaliteit. Het andere type mondmasker dat ze verkopen, dat er anders uitziet, heeft precies dezelfde certificaten. In een reactie geeft het bedrijf aan dat ze het zelf ook lastig vinden om uit te zoeken welke certificaten wel en niet echt zijn. De certificaten op de site zijn na de vragen vervangen door certificaten van het Italiaanse ECM, dat evenmin bevoegd is om de certificering voor dit soort mondkapjes voor de Europese markt te verzorgen. De fabrikant op dat certificaat is in elk geval niet dezelfde als die van het testrapport dat ook op de site staat.

De site phoenixpharmabv.nl is een site van oplichters. Zij verwijzen naar bestaande CE-certificeringsdocumenten van mondkapjes, maar van een hele andere fabrikant. Deze site staat bij de politie bekend als een malafide handelspartner. Niet elke poging tot oplichting met mondkapjes is zo makkelijk herkenbaar. Zelfs ziekenhuizen werden bijna voor tientallen miljoenen opgelicht.

Testen

Testen zou een oplossing kunnen bieden. Idealiter worden mondkapjes dan getest op filtering van kleine deeltjes en op hoe het op het gezicht zit (fittest). Een perfect filter heeft weinig zin als het virus om de randen van het mondkapje heen de mond kan bereiken. Er zijn maar een paar plekken in Nederland waar dit soort testen op hoog niveau uitgevoerd kunnen worden. Aan de TUDelft werken ze in Project Mask aan een testopstelling die openbaar gedeeld wordt en die een indicatie geeft van de prestaties van geteste mondmaskers.

John van den Dobbelsteen is een van de onderzoekers. 'Wij krijgen vanuit ziekenhuizen in ons netwerk verzoeken binnen om mondkapjes te testen die ze binnen gekregen hebben, maar ook van partijen die ze aan ziekenhuizen en zorgorganisaties willen verkopen. We zien vaak mondkapjes die volgens certificaten op een bepaald niveau moeten functioneren dat ze na testen lang niet blijken te halen. Het is schrijnend om te zien wat er allemaal binnenkomt, vaak is het echt gewoon slecht en biedt het geen enkele veiligheid. Soms kijk je naar een verpakking en denk je dat het rommel is en presteert het prima. En soms ziet het er gelikt uit en heeft het de juiste verwijzing naar certificering en is het materiaal slecht. Er zijn vast ook huisartsen en ziekenhuizen die aannemen dat het wel goed zit als er maar FFP opstaat. De bedrijven die ze aanbieden hebben vaak goede bedoelingen en een netwerk in China, maar geen kennis van specificaties, ze vertrouwen op wat ze toegestuurd krijgen over de kwaliteit. Ik heb gezien dat een zorginstelling een absolute woekerprijs van 23 euro per mondkapje betaalde voor een masker dat troep was. Normaal gesproken kost een FFP2-masker 8 cent.'

Vervalst testrapport

Zelfs met een testrapport kunnen er dingen misgaan. Dat bleek toen een medewerker van Pieter van Foreest, die meer dan 25 woonzorglocaties in Zuid-Holland heeft, waaronder een eigen COVID-19-afdeling, begin april contact zocht met Van den Dobbelsteen. Voor de zekerheid wilden zij voor gebruik een partij aangekochte mondkapjes zelf laten testen, ondanks een testrapport dat zij van de verkoper hadden gekregen. Van den Dobbelsteen zag gelijk dat hij dat testrapport niet gemaakt had.

De leverancier van de mondkapjes geeft telefonisch direct toe dat hij het testrapport vervalst heeft. 'Ik heb een hele stomme fout gemaakt. Ik kreeg van van de importeur van de mondkapjes een testrapport, maar de partij die ik kreeg had een andere merknaam. Volgens die importeur waren het precies dezelfde mondkapjes. Daarom heb ik de merknaam veranderd in de pdf van het testrapport.'