Eendagsplan toeslagenaffaire - reactie staatssecretaris Toeslagen en Douane

Ouders ervaren het herstelproces als ingewikkeld en moeilijk door te komen zonder advocaat. Waarom is het proces zo complex?

• Elke dag dat gedupeerde ouders wachten op herstel is er één teveel. Daarom voelt het kabinet ook de urgentie om het sneller en beter te doen. Daar werken we elke dag aan. Er zijn helaas geen makkelijke oplossingen om alle problemen in een keer weg te nemen. Daarvoor is het te ingewikkeld: het gaat om een grote groep ouders en ze hebben niet allemaal dezelfde problemen. Wat wel kan, is telkens zoeken naar maatregelen om te versnellen en te verbeteren.
• Er is veel werk verzet. Maar er moet ook nog veel gebeuren. 65.000 ouders hebben zich aangemeld als gedupeerde. Voor 96% van deze melders is de eerste toets inmiddels afgerond. Ruim 31.000 ouders zijn, na de eerste toets, inmiddels daadwerkelijk aangemerkt als gedupeerde. Zij hebben excuses ontvangen van het kabinet en een bedrag van 30.000 euro. Dat gebeurt vaak al binnen een paar weken. Daarnaast worden schulden gepauzeerd en de publieke schulden kwijt gescholden. 90% van de schulden is inmiddels afgehandeld. Verder krijgen ouders die dit willen ondersteuning via de gemeente. 44% van de ouders hebben inmiddels de integrale beoordeling afgerond. Eind vorig jaar is ook de kindregeling gestart. Inmiddels hebben meer dan 66.000 kinderen een steuntje in de rug ontvangen.
• Wat herstel betekent is voor iedere gedupeerde anders. Het betreft een grote groep ouders met diverse problemen. Om recht te doen aan de individuele situatie van elk gezin, heeft elke gedupeerde een persoonlijk zaakbehandelaar. Deze persoonlijk zaakbehandelaar is er ook om vragen van de ouder over het proces zo volledig mogelijk te beantwoorden.

Advocaat Suzanne Arakelyan, die meer dan 300 gedupeerde ouders bijstaat, zegt dat de informatieverstrekking vanuit UHT en Belastingdienst ‘helemaal niet loopt’. Veel advocaten hebben soortgelijke kritiek geuit: dossiers worden traag en onvolledig geleverd. Hoe kan het dat de informatieverstrekking zo moeizaam verloopt? Hoe gaat de staatssecretaris dit verbeteren?

• Het belang en de noodzaak van het sneller en volledig verstrekken van dossiers wordt volledig onderkend. Daarom heeft het UHT afgelopen jaar onder andere de personele capaciteit vergroot, het aantal controles op lakwerk beperkt en nieuwe laksoftware ingezet. Bovendien hebben we in goed overleg met de NOvA afspraken gemaakt over het uniformeren van de dossiers. Uniforme dossiers zijn beter bruikbaar voor ouders, gemachtigden en commissies. Deze stappen zullen de dossierverstrekking sneller en soepeler doen verlopen.

Heeft de staatssecretaris plannen om te zorgen dat ouders minder gauw in bezwaar willen gaan?

• Ja, de staatssecretaris heeft meerdere plannen die ervoor zullen zorgen dat ouders minder snel in bezwaar willen gaan. Het verminderen van het aantal bezwaren is één van de kernpunten uit het maatregelenpakket dat voor de zomer door het kabinet is aangekondigd.
• De persoonlijk zaakbehandelaar heeft daarom meer aandacht voor het begeleiden van de ouder door het beoordelingsproces. Ouders en gemachtigden ontvangen vanaf dit najaar tijdens de integrale beoordeling een informatie- en beoordelingsformulier. Daarnaast zet het kabinet ook in op mediaton om ongewenste juridisering te voorkomen. Dit is ook vaak de wens van ouders.

De Bezwaarschriftenadviescommissie (BAC) is kritisch op het plan van de staatssecretaris om de UHT te laten bepalen of bezwaren van ouders worden behandeld door de BAC of de UHT zelf. Bent u het eens met de BAC dat dit plan de rechtsbescherming van de ouders aantast?

• Op dit moment duurt het erg lang voordat ouders een beslissing op hun bezwaar krijgen. Dat vinden we onwenselijk en daar willen we een aantal versnellingen in doorvoeren. We hebben onderzocht bij welke bezwaren we verantwoord die versnelling kunnen doorvoeren en onderdeel daarvan is de mogelijkheid dat UHT zelf bezwaren afdoet. Het leidende criterium om een bezwaar niet aan de BAC voor te leggen is de verwachting dat voorlegging aan de BAC niet tot een andere uitkomst zal leiden.
• Er is voorzien in overgangsrecht tussen de huidige en de nieuwe werkwijze, die waarschijnlijk komende maand van start zal gaan. Voor ouders die hun bezwaar hebben ingediend voordat de nieuwe werkwijze van start is gegaan, is het uitgangspunt dat zij het laatste woord krijgen over de keuze om hun bezwaar al dan niet ter advisering aan de BAC voor te leggen. Bezwaren waarvoor al een hoorzitting bij de BAC is of wordt belegd of waarin al een hoorzitting door de BAC is gehouden voordat de nieuwe werkwijze van start is gegaan, blijven ter advisering aan de BAC voorbehouden.

De BAC heeft voorgesteld om ouders al bij een voorgenomen compensatiebesluit te vragen om hun zienswijze, zodat de UHT die met hen kan bespreken. Op die manier willen ouders mogelijk minder vlug in bezwaar gaan. Wat denkt de staatssecretaris van dit voorstel?

• Het UHT gaat al tijdens de integrale beoordeling voor de voorgenomen beschikking in gesprek met de ouder over hun zienswijze. Het goed betrekken van ouders is een belangrijke voorwaarde om bezwaar te voorkomen. Vandaar dat deze mogelijkheid binnenkort ook bij de Commissie Werkelijke Schade zal worden aangeboden.

Renske Leijten en Inge van Dijk stellen voor om ouders één beslisdatum te geven. De ouder en de UHT leveren van tevoren alle informatie en bespreken op één dag samen de zaak, waarbij de ouder centraal staat. De ouder krijgt de dag erna een definitief besluit te horen. Dit proces zou in ieder geval de integrale beoordeling en de Commissie Werkelijke Schade vervangen. Wat denkt de staatssecretaris van dit voorstel?

• We zijn continu aan het kijken hoe we de hersteloperatie kunnen versnellen en verbeteren. Daarover hebben we de afgelopen periode met tal van organisaties gesprekken gevoerd en ideeën verzamelt om dit doel te bereiken. Daaruit zijn de verbetermaatregelen voorgekomen voor versnelling van de integrale beoordeling en de afhandeling van aanvullende schade en bezwaren. Het uitgangspunt van het verhaal van de ouder centraal stellen, heeft mede geleid tot de nieuwe aanvullende schaderoute die dit najaar wordt uitgerold.

Hoe kan er beter naar ouders geluisterd worden?

• Het is belangrijk dat we goed naar gedupeerde ouders luisteren. Daarom bespreken de persoonlijk zaakbehandelaar en de ouder het verhaal van de ouder al aan het begin van de integrale beoordeling. Persoonlijk contact tussen zaakbehandelaar en ouder blijft gedurende het proces van groot belang. Daarnaast kunnen ouders contact hebben met medewerkers van hun gemeente. Ook zijn er zogeheten driegesprekken gestart waarin de persoonlijk zaakbehandelaars het contact tussen ouder en gemeente faciliteren.
• Om ouders meer regie en meer ruimte voor hun verhaal te geven na de integrale beoordeling heeft het kabinet voor de zomer een alternatieve schaderoute aangekondigd die in het najaar start in pilotvorm. In deze nieuwe route staat het verhaal van de ouder centraal. Zie voor meer informatie hierover de Kamerbrief van 23 juni. 

Er zijn plannen voor een alternatieve route voor de Commissie Werkelijke Schade, gebaseerd op een voorstel van onder andere de NOvA en de Number 5 Foundation. De grootste vertraging zit nu echter in de integrale beoordeling. Hoe kan die worden versneld?

• Al vorig jaar heeft het kabinet vastgesteld dat ouders lang moeten wachten op hun integrale beoordeling. UHT is sindsdien overgegaan tot meerdere versnellingsmaatregelen. Die versnellingsmaatregelen zorgen ervoor dat naar verwachting 57.000 ouders in het eerste kwartaal van 2025 de integrale beoordeling hebben gehad. Om onder andere de looptijd van de aanvullende schaderoutes ná de integrale beoordeling te versnellen, heeft het kabinet voor de zomer een uitgebreid maatregelenpakket aangekondigd.

Van de 7,1 miljard euro die de hersteloperatie kost, is 2 miljard voor de uitvoering. Dat is 30 procent; dat percentage is de afgelopen jaren gestegen. Hoe kan de operatie zo duur zijn? En kan dat geld niet beter naar de ouders gaan? 

• Van de 7,1 miljard euro die wordt besteed aan het herstel, bereikt ongeveer 70 procent direct de ouders in de vorm van financiële compensatie. De overige 30 procent bestaat onder andere uit uitvoeringskosten, maar ook de kosten die worden gemaakt voor het emotionele en maatschappelijke herstel van de gedupeerde ouder. Mensen in de uitvoering zijn elke dag hard aan het werk om de hersteloperatie te versnellen en te verbeteren en om recht te doen aan het leed van gedupeerde ouders. Ouders moeten krijgen waar ze recht op hebben en financiën mogen geen belemmering zijn bij het zo volledig mogelijk recht doen aan het leed van een ouder.