Gel blasters: onschuldig kinderspeelgoed of slecht voor het milieu?
Kinderen spelen tegenwoordig massaal met gel blasters: speelgoedpistolen die gelballetjes afschieten. Deze balletjes worden verkocht als ‘biologisch afbreekbaar’, maar uit onderzoek van Radar blijkt dat ze niet zo onschuldig zijn als verkopers je doen geloven.
‘Ik maak me zorgen’
Radar kreeg een berichtje van iemand die zich zorgen maakt over deze gelblasters. “De balletjes worden gepresenteerd als biologisch afbreekbaar, maar bestaan uit een superabsorberend polymeer dat in werkelijkheid maanden tot jaren nodig heeft om af te breken”, vertelt ze.
“Omdat ze krimpen als ze opdrogen, lijken ze onschadelijk of verdwenen, maar ze zijn dan nog steeds aanwezig in de natuur. Dat maakt opruimen bijna onmogelijk. Ik maak me ernstig zorgen dat vogels of andere dieren ze aanzien voor voedsel, met alle risico’s van dien.”
Zijn de balletjes biologisch afbreekbaar?
Radar gaat op onderzoek uit en inderdaad: webshops beweren massaal dat de gelballetjes biologisch afbreekbaar zijn. Bijna allemaal vermelden ze dat de kogeltjes gemaakt zijn van superabsorberende polymeren (SAP), maar niemand specificeert welke polymeren dit precies zijn.
We nemen daarom (als consument) contact op met een aantal verkopers. En waar de een ons vertelt dat de balletjes niet giftig zijn en ontworpen zijn om aanzienlijk te krimpen na gebruik, vertelt een ander dat ze gemaakt zijn van sodium polyacrylate.
Volgens deze verkoper is dit een natuurlijk afbreekbaar materiaal, maar Fredrik Wurm - hoogleraar Duurzame Polymeerchemie aan de Universiteit Twente - denkt daar anders over. “Als het sodium polyacrylate is, is het niet biologisch afbreekbaar.”
Een van de webshops geeft ons dan ook het advies om de kogeltjes niet buiten te laten liggen: “Hoewel ze veel sneller afbreken dan traditioneel plastic, duurt het wel even voordat het afbreekt (weken tot maanden, afhankelijk van de omstandigheden). Om het milieuvriendelijk te houden is het daarom het beste om overgebleven bolletjes op te vegen of volledig te laten drogen voordat je ze in de prullenbak gooit.”
Na een maand nog steeds niet afgebroken
Hoelang het daadwerkelijk duurt voor de 'biologisch afbreekbare' balletjes afbreken, onderzoeken we samen met hoogleraar Wurm en Sanchi Luthra, PhD-kandidaat in de groep Duurzame Polymeerchemie. We sturen hen zes verschillende soorten gelballetjes op, gekocht bij Nederlandse (web)winkels. Zij bewaren ze in grond (uit Hengelo) op een temperatuur van 56 graden Celsius.
Na een maand blijkt slechts één van de zes soorten gelballetjes afgebroken, een andere soort blijkt juist op te zwellen en de rest is na een maand weliswaar verbrokkeld, maar nog steeds zichtbaar in de aarde.
Hieronder zie je de zes soorten gelballetjes die we hebben getest bij de start, na een week en na een maand. De eerste balletjes zijn afgebroken, de tweede zijn opgezwollen en de rest is verbrokkeld.
Hoe kan dit als ‘biologisch afbreekbaar’ verkocht worden?
Hoe kan het dat zulke balletjes, die na een maand nog niet afgebroken zijn, toch als biologisch afbreekbaar worden verkocht? Jeroen Dagevos van de Plastic Soup Foundation legt uit: “Het grote issue met polymeren is dat ze lange tijd volledig buiten de geldende regels voor chemische stoffen vielen. Gelukkig is er in 2023 een Europees verbod op het bewust toevoegen van plastic aan producten ingevoerd. Maar er is toen toch weer een uitzondering gemaakt.”
“Het verbod geldt alleen voor vaste deeltjes, alle vloeibare of waxachtige polymeren vallen buiten de definitie van een microplastic. Zo kan het zijn dat een polymeer dat oplosbaar is in water, zoals SAP, buiten de regels valt. Een fabrikant hoeft dan niet eerst aan te tonen dat het polymeer bioafbreekbaar, niet toxisch en niet bioaccumulerend is.”
“Als Plastic Soup Foundation zijn we het daar helemaal niet mee eens. Het argument 'het is geen microplastic' en 'het is bioafbreekbaar' horen we heel vaak, maar doorvragen naar bio-afbreekbaarheid-tests leert dat het vrijwel nooit goed onderzocht is. En dat terwijl polymeren die niet als vaste deeltjes voorkomen, toch heel erg slecht afbreekbaar en toxisch kunnen zijn. En plastic in het milieu brengen is natuurlijk nooit een goed idee.”
Biologisch afbreekbaar kan: ‘net als bubble tea’
Volgens Wurm zijn er overigens allerlei materialen waar je gelballetjes van kunt maken die wél biologisch afbreken, zoals polysaccharide. “Er zijn best wel wat biopolymeren die opzwellen en gels vormen. Bijvoorbeeld alginaat (dat in bubble tea wordt gebruikt) en chiazaad.”
Als consument is het alleen lastig om erachter te komen of de gelballetjes die je koopt echt afbreken, of tóch niet zo biologisch afbreekbaar zijn als ze gepresenteerd worden.
Speelgoedwinkels stoppen verkoop
RTL Nieuws stelde in juni vragen aan Bol en Intertoys. Zij zijn toen direct gestopt met de verkoop van gel blasters, omdat ze de milieu-impact onacceptabel vinden.