Hoe ga je om met verlies van iemand die het coronavirus heeft gehad?

Klaas-Jan Rodenburg is directeur van het Landelijk Steunpunt Verlies, en begeleidt mensen bij rouw en verlies.

Rodenburg: 'Je kunt je indenken: als de relatie tussen de ouder op de intensive care en de zoon niet goed was, en de zoon kan niet meer in de nabijheid van zijn ouder zeggen: "het spijt me, ik houd van je", dan neemt hij de situatie van schuld en boosheid met zich mee. En dat is heel belastend'.

Lees ook: Als iemand in je omgeving te maken krijgt met verlies door het coronavirus

Traumatisch verlies en traumatische rouw

Traumatisch verlies kan volgens Rodenburg gepaard gaan met heftig verdriet, maar het hoeft niet tot traumatische rouw te leiden. 'Traumatische rouw betekent langdurig en indringend verdriet.'

Volgens Rodenburg kun je, als het gaat om traumatische rouw, onderscheid maken tussen vermijdende en chronische rouw. 'Bij vermijdende rouw worden relativerende dingen gezegd, zoals: "Je moet kijken naar de toekomst, mijn dierbare heeft een goed leven gehad". Bij chronische rouw blijf je verlangen naar je dierbare, en maak je je een voorstelling dat die weer terugkomt'.

'Verbondenheid doorgeven'

De belangrijke fase van afscheid nemen ziet er door de coronavirusmaatregelen nu heel anders uit. Rodenburg: 'Iemand vastpakken die gaat sterven, de geur van die persoon ruiken, de kleuren zien, dat geeft ons brein de mogelijkheid om de dood te aanvaarden. Dat kan nu veel minder'.

Volgens Rodenburg is het van belang te zoeken naar andere middelen om nog contact te maken: telefonisch, of via videobellen. 'Het is belangrijk om die verbondenheid, de troostende woorden naar elkaar, door te geven'.

En als iemand is overleden, krijgen de nabestaanden te maken met een ander soort, een kleinschaliger, uitvaart. Rodenburg: 'Als een overledene een groot netwerk had, dan voelt de nabestaande zich misschien alsof hij iemand niet de laatste eer heeft kunnen bewijzen. Dat kan erg pijnlijk en eenzaam zijn'.

'Uitvaart zit niet in het collectieve geheugen'

Bovendien zit zo'n uitvaart in kleine kring niet in het collectieve geheugen van mensen, en het samen beleven van dat afscheid is juist van belang in het rouwproces. Rodenburg raadt daarom aan om de uitvaart op beeld vast te leggen. Ook een digitaal condoleanceregister is belangrijk, net als het sturen van een kaartje en bloemen voor de uitvaart. Rodenburg: 'Die bloemen staan bij de kist, als een veldboeket van iemands leven'.

Het coronavirus kan meerdere leden uit een familie besmetten, die daaraan ook kort na elkaar kunnen overlijden. Rodenburg: 'Dat "gestapeld verlies" is afschuwelijk. En je ziet: als iets te veel wordt, dan gaan we het vermijden. Dan hoor je naasten zeggen: "ze hebben een goed leven gehad". Dat zijn relativeringen, maar die zijn dikwijls niet op zijn plaats'.

Rodenburg: 'Het is belangrijk om rouw de ruimte te geven. En laat ook kinderen bij hun gevoelens komen: vraag ze een tekening te maken of een brief te schrijven. Geef pubers de mogelijkheid om hun herinneringen, verhalen en geheimen in een schatkist te doen, die op slot kan. Dat is van belang voor hun identiteitsontwikkeling. Peuter niet te veel aan pubers, respecteer dat hun rouw ligt achter hun onaangepaste gedrag'.

'Verschillende manieren om met rouw om te gaan'

Rodenburg besluit: 'Er zijn verschillende manieren om met rouw om te gaan. Al die manieren kunnen gezond zijn. We spreken niet over normaal of abnormaal, maar we kijken naar wat gezond of ongezond is. Dat doet namelijk een appel op hoe het voor jou is'.

'We rouwen met ons hoofd, hart en onze handen. We relativeren met ons hoofd, we huilen met ons hart, en we zoeken ontspanning en afleiding met onze handen. Bij verlies zoeken we naar hoe we onze dierbare mee kunnen nemen in ons levensverhaal. Het verlies neem je je leven lang mee, en dat is ook goed'.