Kun je een leesbril voorkomen?

'Het lijkt wel of ze die etiketletters steeds kleiner maken!' Wat heb ik mijn man (53) smakelijk uitgelachen toen hij dat een paar jaar geleden meldde. Fijntjes deelde ik hem mee dat hij gewoon oud werd en aan een leesbril toe was. Inmiddels houd ik zelf de menukaarten steeds verder van me af en sta ik in de supermarkt te knijpen om een ingrediëntenlijst scherp te krijgen. Ook voor mij is de leesbril­periode definitief aangebroken.

Presbyopie, oftewel: ouderdomsverziendheid

Logisch, want vanaf zijn of haar 45ste ontkomt niemand aan presbyopie, ­oftewel ouderdomsverziendheid: ooglenzen ­worden nou eenmaal steeds minder flexibel – net als het hele lijf – en met zo’n stugge lens kun je minder goed zien. Op naar de Amsterdamse Paul Bas Optiek bij mij om de hoek, waar opticien Khalid Davoodi het pijnlijke oordeel velt: ik heb al +1,5. Ik vertel hem over een app waarover ik heb gehoord: het Amerikaanse GlassesOff, dat ronkend ­adverteert met: Slave to your reading glasses? Try a new mobile program to train your near vision performance!

Het is gebaseerd op het ­principe van 'neuro­plasticiteit': het vermogen van het brein om zich aan te ­passen. Dit relatief nieuwe inzicht zou ook betekenen dat je je zicht kunt ­verbeteren door je hersenen te trainen. Oftewel: de onvermijdelijke achteruitgang van je ogen tegen kunt gaan door je hersenen met behulp van allerlei oefeningen te leren kleinere letters beter te ­herkennen. Dankzij deze methode zou je niet meer aan de leesbril hoeven, of je ­bestaande ­exemplaar in de prullenbak kunnen gooien.

Mijn opticien reageert geïnteresseerd, maar verwacht er niet veel van. Zelf kent hij alleen oefeningen om je oogspieren te trainen – op je wijsvinger ­focussen bijvoorbeeld – en hij denkt dat als je ze trouw uitvoert je je zicht misschien wel ietsjepietsje kunt verbeteren, maar nooit blijvend, want het ouderdomsproces treedt hoe dan ook in. Tijd om het zelf te testen.

Voorbijschietende plaatjes

De beloftes zijn niet mis. De wetenschappers achter de GlassesOff-app zeggen dat je na het doorlopen van hun programma scherper ziet, contrasten beter onderscheidt en beter leest. De training kan je oogleeftijd met wel tien jaar verlagen. Dat wil ik! En dus installeer ik terstond de app. Dan begin ik met een paar vragen en opdrachten – in razend tempo de richting van de letter E op plaatjes vol verschillende E's herkennen – en stelt de app op basis daarvan een persoonlijke oog-work-out samen.

Ik word al voor het samenstellen van dat programma misselijk en onzeker van de veel te snel voorbijschietende afbeeldingen. Ik voel me bejaard, ik kan deze snelheid niet aan. Maar allez, alles voor de wetenschap. Ik kies voor de optie 'maand op proef' en krijg van mijn personal trainer Dr. Sharp (een Amerikaanse blikken stem) een aantal oefeningen voor mijn ­kiezen: ik moet weer in ijltempo verschillende plaatjes bekijken waarin de ene keer wel en de andere keer geen figuurtjes zijn verstopt. Weer voel ik weeïgheid opkomen. En dan te bedenken dat je drie keer per week zo'n 12 minuten moet oefenen om het beloofde resultaat te bereiken, wel drie maanden lang. Ik voel weerstand en scepsis, ook omdat ik 50 euro moet neertellen als ik de volledige training wil volgen. Dat heb ik er natuurlijk zo uit als ik al die leesbrillen kan overslaan. Maar helaas ben ik niet de enige die niet overloopt van enthousiasme, als ik de recensies in iTunes erop nalees. Een gebruiker zegt: 'My eye sight actually got worse every day I used this app.' Een ander is lovender: 'Now I read short amounts of text like restaurant menus with no glasses.' Maar, zegt dezelfde persoon: 'I still use reading glasses when I’m at the computer or reading books.' Kortom: hoe efficiënt is deze methode?

Eeuwig blijven trainen

Ik vraag het aan oogarts Eelco Busch van ­Correct Vision Alkmaar: 'Je hersenen zijn inderdaad tot op hoge leeftijd nog enigszins plastisch: dat ­betekent dat je nog dingen kunt leren.' Het idee om je ­hersenen te trainen voor een beter zicht is volgens hem op zich dus niet zo gek. Maar de vraag is wat het je ­oplevert. Als je het al volhoudt om naar voorbij­flitsende ­plaatjes te staren, dan kunnen ogen inderdaad verbeteren, maar de kans dat je verziendheid helemaal verdwijnt, is klein.

Busch: 'Het zou kunnen dat je je eerste leesbril ermee uit kunt stellen, maar uit­eindelijk heb je er toch een nodig, puur om het feit dat de souplesse van je ooglens er met het ouder worden niet beter op wordt. En als je toch een leesbril nodig hebt, alleen een minder sterke, wat heb je er dan aan? Of je nou een leesbril van +1,5 of eentje van +2,5 uit je tas haalt: je moet ’m toch uit je tas halen.'

En je 'nabijzicht' gaat sowieso achteruit, hoe hard je de boel ook probeert te compenseren met brain training. Dat is de leeftijd. Bovendien: wat gebeurt er als je stopt met GlassesOff? Volgens Busch is het aannemelijk dat je 'nabijzicht' dan minder wordt. Want: stop je met iets te trainen, dan gaat het achteruit. Het is net als met de sportschool: doe je trouw twee keer per week krachttraining, dan houd je dat gespierde lijf wel. Kap je ermee, dan blubbert alles al snel weer. Dat zou betekenen dat je levenslang de app  moet gebruiken om je zicht enigszins op peil te houden.

Laser of operatie

Hoewel de theorie achter brain training op zich klopt, is deze app dus geen wondermiddel. Bestaan er andere manieren om de leesbril te omzeilen? Na enig googelen kom ik allerlei oefeningen voor 'natuurlijk zien' tegen, gebaseerd op training van de oogspieren – het soort waar de opticien ook op doelde. Volgens Eelco Busch zijn die niet zinvol, omdat niet de spier, maar de lens het probleem is. 'Je hebt als je geen leesbril wil twee mogelijkheden. Ten eerste een laserbehandeling. Helaas gaat de leessterkte na laserbehandelingen tot nog toe met de tijd toch vaak achteruit.' Tweede oplossing is de meest rigoureuze: het vervangen van je eigen lens. Busch doet aan zulke 'refractieve chirurgie'. Net als bij een staaroperatie wordt dan een kunststof lens in het oog aangebracht, in dit geval een multifocale. 'Meestal kunnen mensen na zo'n operatie de rest van hun leven zonder leesbril.'

Die ingreep kost zo'n 2500 à 3000 euro per oog. Dat is veel, maar is wellicht de investering waard als je bedenkt hoeveel brillen je anders nog zou verslijten. En soms ­vergoedt je verzekeraar wel (een deel van) het bedrag, als je bijvoorbeeld een medische indicatie of een aanvullende verzekering hebt. Ik houd mezelf voor dat het bij mij voorlopig nog wel meevalt. Hoe kan dat trouwens, dat ik al +1,5 heb en me voor mijn gevoel met af en toe wat knijpen nog best red?

Busch: 'Waarschijnlijk heb je de lettertypes op je telefoon en computer iets groter gezet en het jezelf zo ­makkelijker gemaakt.' Au, dat klopt helemaal. Leve de moderne techniek. Maar voor de krant en die minuscule etiketlettertjes moet ik toch echt aan de leesbril. Busch drukt mij op het hart daarbij niet te zuinig te zijn: 'Als je bij de ­drogist goedkope bril koopt, kan er voor dat geld nooit heel erg goed glas in zitten. Niet erg als je niet erg veel 'nabij-taken' hebt, maar wel vervelend als je veel leest of op een laptop werkt.' Oké, op naar mijn opticien om een effectieve én uiterst stijlvolle bril uit te kiezen. Dit artikel is eerder gepubliceerd in Radar+, Voorjaar 2018, nummer 1