"Mag dit zomaar?" Vragen over camera’s bij de zelfscankassa
Bij de zelfscankassa in de supermarkt zien klanten zichzelf steeds vaker op een scherm. Zo ook een Radar-kijker, die zich afvroeg: waarom word ik gefilmd, en wat gebeurt er met die beelden? "Toen ik een medewerker vroeg, zei ze dat de beelden niet worden opgeslagen, maar hoe weet ik dat zeker?" Radar klopte aan bij de supermarkten en de brancheorganisatie om antwoord te krijgen op deze vragen en meer.
Waarom supermarkten camera’s inzetten
Winkeldiefstal neemt al jaren toe en zet supermarkten financieel en operationeel onder druk. In 2023 registreerde de politie bijna 45.000 aangiften van winkeldiefstal, het hoogste aantal in tien jaar. Volgens brancheorganisatie INretail loopt de schade voor de hele detailhandel op tot zo’n 2 miljard euro per jaar.
Supermarktketen Jumbo meldde voor 2023 een verlies van 100 miljoen euro, ongeveer 1 procent van de jaaromzet. “Winkelmedewerkers worden geconfronteerd met onprettige situaties en toegenomen spanningen,” geeft Jumbo aan. Om problemen met diefstal en veiligheid aan te pakken investeert de sector in meer cameratoezicht en andere maatregelen. Hoe open zijn de supermarkten daarover?
Wat zeggen supermarkten over hun camera’s?
Radar stelde vragen aan onder meer Jumbo, Lidl en Albert Heijn over het gebruik van camera’s bij zelfscankassa’s en de rest van de supermarkt. Hoe werkt het precies, worden beelden opgeslagen, en speelt kunstmatige intelligentie (AI) hierin een rol? De antwoorden zijn wisselend en geven een beeld van hoe de sector hier nog volop mee bezig is.
Jumbo: schermen zijn geen slimme camera’s
Van alle supermarkten gaf Jumbo de meest uitgebreide toelichting. De keten noemt het tegengaan van winkeldiefstal een belangrijke uitdaging en zegt sinds het voorjaar van 2024 “verschillende zichtbare en onzichtbare maatregelen” te hebben genomen.
Wat betreft de schermen boven de zelfscankassa’s is Jumbo stellig:
“Die hebben enkel een spiegelfunctie; er worden geen beelden opgenomen. Dat zijn dus geen ‘slimme camera’s’ (en hebben niets te maken met AI-maatregelen). Deze schermen verwerken geen biometrische gegevens. Er worden dan ook geen persoonsgegevens van klanten door de confrontatiemonitoren verwerkt.”
Jumbo benadrukt daarnaast dat winkelmedewerkers geen toegang hebben tot deze beelden, en dat ze niet worden opgeslagen of doorgestuurd. Wie toch vragen heeft, wordt via een QR-code onder het scherm verwezen naar het privacybeleid.
“We merken dat collega’s een veiliger gevoel en meer begrip ervaren op de winkelvloer. Een veilige omgeving voor zowel klant als collega is ons belangrijkste uitgangspunt. Klanten zijn geen potentiële dieven en zijn hartstikke welkom, ook als ze een keer iets zijn vergeten te scannen.“
Jumbo test wel met AI
Begin 2024 meldde Jumbo dat het een pilot had uitgevoerd met “slimme camera’s” in een beperkt aantal winkels, bedoeld om afwijkend gedrag van klanten te herkennen. Daarmee doelen ze op technologie die met behulp van AI kan zien wanneer bijvoorbeeld een product niet wordt gescand of in jaszak wordt gestoken.
Zulke systemen analyseren bewegingen, niet gezichten, en kunnen winkelpersoneel waarschuwen bij verdachte situaties. Een voorbeeld is Veesion, dat volgens het softwarebedrijf zelf in ‘ruim honderd Nederlandse supermarkten’ wordt gebruikt. Jumbo geeft aan dat de test inmiddels is afgerond.
In de reactie aan Radar maakt Jumbo duidelijk dat de schermen bij de zelfscankassa niets met deze tests te maken hebben. Die hebben volgens de supermarkt alleen een spiegelfunctie en slaan geen beelden op. Over de inhoud en resultaten van de AI-test zegt Jumbo niets concreets, uit angst “potentiële dieven niet wijzer te maken”.
Lidl: functioneel en zonder gezichten
Ook Lidl bevestigt het gebruik van schermen bij de zelfscan, maar houdt de uitleg kort en zakelijk: “De klant ziet haar/zijn eigen scanproces in beeld zonder dat diegene met haar/zijn gezicht hierop te zien is. De beelden worden niet bewaard.”
Volgens Lidl is het doel van deze schermen “het reduceren of tegengaan van diefstal” en zijn ze puur functioneel. Over AI zeggen zij niets in hun reactie. Wel meldt de keten dat beveiligingscamera’s in gangpaden en bij de kassazone worden ingezet, waarvan de beelden maximaal 14 dagen worden bewaard, conform de privacyregels.
Lidl noemt dat zij hun klanten hierover informeren met meldingen bij de ingang van de winkel.
Albert Heijn: geen AI, weinig toelichting
Albert Heijn houdt hun antwoord op onze lijst aan vragen bij één zin:
“Wij maken geen gebruik van camera’s met AI-technologie.”
Op vragen over eventuele camera’s zonder AI, schermgebruik, opslag van beelden of hun communicatie hierover naar klanten wordt niet ingegaan. De supermarkt verwijst net als anderen naar het CBL voor verdere informatie over brancheontwikkelingen.
CBL: veiligheid en opsporing
Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) spreekt namens de supermarktbranche. Zij bevestigen de functie van camera’s:
“Voor winkels die er gebruik van maken, is het gebruik van beveiligingscamera’s puur voor de veiligheid binnen winkels, zowel voor medewerkers als klanten.”
Ook stelt het CBL dat klanten “altijd geïnformeerd” worden over het cameragebruik, bijvoorbeeld via QR-codes of informatie bij de kassa. Over het gebruik van AI of technologische innovatie zegt het CBL niets concreets, terwijl de ketens juist naar de branche verwijzen als het gaat om deze ontwikkelingen. Het CBL benadrukt wel dat ze over veiligheid in winkels overleggen met politie, justitie en de Autoriteit Persoonsgegevens.
Wat mag wel en niet?
Supermarkten mogen camera’s gebruiken, ook bij zelfscankassa’s, maar moeten zich houden aan de regels van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Dat betekent:
- De camera is er voor een duidelijk doel, zoals veiligheid.
- Er mag niet meer worden gefilmd dan strikt noodzakelijk.
- Klanten moeten weten dat ze gefilmd worden.
- Beelden mogen in principe maximaal 28 dagen worden bewaard, tenzij er sprake is van een incident.
Worden beelden niet opgeslagen en zijn ze puur live zichtbaar (zoals bij de schermen van Lidl en Jumbo), dan gelden er minder strenge regels.
Je bent op beeld
Je kunt steeds meer cameratechnologie in supermarkten tegenkomen, zeker rond de zelfscan. De regels zijn op papier helder: klanten moeten weten dat ze gefilmd worden, en beelden mogen alleen met een duidelijk doel worden gebruikt.
In de praktijk blijft het lastig te achterhalen welke technieken precies worden ingezet en of er ook sprake is van gedragsanalyse. Supermarkten geven daar lang niet altijd inzicht in. Daardoor blijft het voor klanten lastig te beoordelen of hun privacy goed genoeg beschermd is, en of ze überhaupt in beeld zijn geweest.