Nanotechnologie

Nanodeeltjes en nanotechnologie zijn moeilijk precies te definiëren. 'Nano' heeft namelijk geen betrekking op een eigenschap, maar op een afmeting. Nanotechnologie is de wetenschap van de kleine deeltjes. Ofwel: het zodanig bewerken van atomen en moleculen, dat we er voordeel van hebben.

Nanodeeltjes - 10.000 keer dunner dan een menselijke haar - zitten tegenwoordig in de meest uiteenlopende producten: autobanden, tennisrackets, kleding, medicijnen, maar ook in sommige zonnebrandcrèmes en cosmetica. Op internet staat een lijst van een Amerikaans onderzoeksinstituut met producten waarin nanotechnologie wordt gebruikt.

Nanodeeltjes hebben de toekomst, vinden vele wetenschappers en beleidsmakers. Over de mogelijke risico's is echter maar weinig bekend.Kansen en risico's

De mogelijkheden en gevaren van nanotechnologie zitten in de omvang van de deeltjes.

Cees Dekker van de Technische Universiteit Delft: 'Je kunt nooit stellen dat iets alleen maar voordelen heeft en geen nadelen.' Zilver is een goed voorbeeld. Iedereen kent zilver als een mooi en ongevaarlijk metaal waar we allemaal wel eens mee in contact komen. Maar als je zilver verkleint tot nano-niveau, krijgt het een bacteriedodende werking. Vanwege deze eigenschap zitten zulke miniscule zilverdeeltjes in crèmes en wondkompressen die in ziekenhuizen gebruikt worden.

En daar houdt het niet op. Om dezelfde reden vindt zilver de laatste tijd zijn weg naar meer producten, zoals deodorant, tandenborstels en sokken. Er is zelfs een wasmachine die bij elke wasbeurt een dosis nanozilver aan het water toevoegt om bacteriën te doden. De vraag is of het een goede ontwikkeling is om jezelf te omringen met bacteriedodende middelen.

Bovendien spoelt dat zilver uiteindelijk het milieu in. Wetenschappers vrezen dat de minuscule zilverdeeltjes daar bacteriën blijven doden, hetgeen dan weer problemen kan opleveren voor bijvoorbeeld de waterzuivering. Die gebeurt immers ook met behulp van bacteriën.Regelgeving

Toxicoloog Paul Borm van de Hogeschool Zuyd schat, net als veel van zijn collega-wetenschappers, in dat we pas over vijf tot tien jaar echt goed zicht hebben op de gevaren van het gebruik van nanotechnologie.

Kartika Liotard zit namens de SP in het Europees Parlement. Zij heeft een voorstel gedaan om producten waarvoor nanotechnologie gebruikt is, uit de schappen te weren tot duidelijk is of ze gevaar opleveren.

Het Europees Parlement is daar met ruime meerderheid mee akkoord gegaan. Nu moeten de ministers van de 27 lidstaten zich er nog over uitspreken.

In Nederland is het Rathenau Instituut adviseur van de politiek. Zij brengt mogelijkheden en risico's van nieuwe technologieën in kaart voor politici en adviseert daarover. Het instituut pleit voor duidelijke regelgeving die snel is in te voeren. Zo wordt voorkomen dat het debat over deze technologie uit de hand loopt.

Die duidelijke regelgeving bestaat op dit moment nog niet, waardoor er ook bij bedrijven een hoop onzekerheid bestaat. Verzekeraars zijn bijvoorbeeld terughoudend om risico's van nanodeeltjes te dekken.

Het probleem voor regelgeving is dat het niet om één product gaat, maar om een eigenschap van een product of stof die verandert naarmate je het groter of kleiner maakt. Hierdoor is er nog geen definitie die de hele lading dekt, en dat maakt de regelgeving lastig.Kleine deeltjes, grote verwachtingen

De wetenschap dendert ondertussen door. Nanodeeltjes hebben de toekomst. Bedrijven en regeringen investeren dan ook miljarden in deze revolutionaire techniek: in 2008 wereldwijd 18,2 miljard dollar.

In 2015 zal dit 3,1 biljoen dollar zijn, zo is de verwachting (een biljoen is een miljoen keer een miljoen).

Nederland zit in de Europese top als het gaat om uitgaven voor nanotechnologie. De afgelopen jaren is voor 155 miljoen euro per jaar in nanotech gestoken. Wat bedrijven precies investeren is niet bekend. Wel weten we dat er van die 155 miljoen slechts 2,5 miljoen euro, oftewel 1,6%, naar risicoanalyse gaat.Gezamenlijke reactie betrokken ministeries

We vroegen de betrokken ministeries (EZ, VROM en VWS) om een reactie. Hun gezamenlijke antwoord luidt als volgt:

'Voor de huidige stand van zaken en wat de overheid allemaal al doet op het gebied van nanotechnologie verwijs ik naar de kabinetsvisie over nantotechnologie van 16 november 2006 en het daarop gebaseerde actieplan van 4 juli 2008.

Op de eerdere brief over risico's zal binnenkort een vervolg komen richting de Tweede Kamer. Over de inhoud van die brief en de huidige ontwikkelingen in Europa wordt op dit moment nog interdepartementaal gesproken en daar kunnen we nog niet op vooruitlopen.

Daarnaast is er een overleg met de Tweede Kamer gepland over nanotechnologie op 11 juni 2009. Een groot deel van jullie vragen zal in het Kameroverleg aan de orde komen. Helaas is het dus nog niet mogelijk daarop vooruit te lopen.'