RADAR+: Onrust in zzp-land

Dit is een artikel uit ons consumentenmagazine RADAR+

Voor zzp'ers en hun opdrachtgevers was de Var de afgelopen elf jaar heel belangrijk. Met die VAR konden zzp'ers laten zien dat ze een 'echte ondernemer' waren. Tenminste, als ze de juiste VAR hadden. Om schijnzelfstandigheid aan te pakken is de VAR afgeschaft. Nu moeten zzp'ers en hun opdrachtgevers werken met modelcontracten en voorbeeldovereenkomsten.

Hoe zat het ook alweer met de VAR?

Voordat de VAR bestond, was er vaak gedoe over werknemerspremies. Een zzp'er werd ingehuurd door een bedrijf, deed zijn werk en stuurde een factuur. Daarmee was de kous af, zou je denken. Maar het gebeurde nogal eens dat de belastingdienst vond dat die zzp'er eigenlijk in loondienst had moeten zijn. Dus de opdrachtgever had niet die factuur moeten betalen, maar loon moeten uitkeren en werknemerspremies moeten inhouden op dat loon. Het gevolg was dat de opdrachtgever achteraf de werknemerspremies moest betalen. Zo'n naheffing kon flink oplopen. Veel opdrachtgevers werden kopschuw en durfden geen zzp'ers meer in te huren. Nog wel als het om een overzichtelijke klus ging – dit artikel schrijven bijvoorbeeld – maar niet meer als ze voor een langere periode iemand inhuurden. Bijvoorbeeld een ict'er die een half jaar lang vier dagen per week aan een bepaald project werkte.

Hoe los je dat probleem op? Daar is jarenlang over gesproken door politici en werkgevers- en werknemersorganisaties. De VAR was het resultaat. VAR staat voor Verklaring arbeidsrelatie. Zzp'ers konden een vragenlijst invullen en bij de belastingdienst een VAR aanvragen. Op basis van die VAR wist de opdrachtgever dat hij achteraf geen naheffing zou krijgen. Hij liep geen risico meer, dus durfde hij voortaan weer zzp'ers in te huren. De zzp'er liep wel risico. Die kon bijvoorbeeld een belastingaanslag krijgen omdat hij ten onrechte aftrekposten voor ondernemers had geclaimd, zoals de zelfstandigenaftrek of de startersaftrek.

Schijnzelfstandigheid tegengaan

Overigens waren er vier soorten VAR's. Mensen met een VAR-loon zijn werknemers. Zzp'ers hebben een VAR-wuo, wat betekent dat ze 'winst uit onderneming' ontvangen. Of ze hebben een VAR-dga, wat wil zeggen dat ze directeur-grootaandeelhouder zijn in hun eigen BV. Zodra de zzp'er een VAR-wuo of een VAR-dga kon laten zien, had de opdrachtgever zekerheid. Dan was er ook nog de VAR-row. Dat is een lastige. Die VAR zegt dat de belastingdienst de inkomsten beschouwt als 'resultaat uit overige werkzaamheden'. Dan wist de opdrachtgever nog steeds niet waar hij aan toe was. Maar de meeste zzp'ers waren handig genoeg om de vragenlijst zo in te vullen dat er een VAR-wuo uit kwam rollen.

Ondertussen is de arbeidsmarkt veranderd. Er zijn heel veel zzp'ers die echt zelfstandig zijn en niets liever willen. Maar er zijn er ook steeds meer die je eigenlijk als werknemer zou moeten beschouwen. Iedereen kent de verhalen van mensen die ontslagen worden en vervolgens bij hun oude werkgever als zzp'er precies hetzelfde werk blijven doen. Daardoor zijn ze een stuk goedkoper voor de werkgever/opdrachtgever. Die hoeft immers geen premies meer af te dragen en ook niet te betalen bij ziekte en vakantie. Je ziet dit in allerlei sectoren, zoals de bouw, de zorg, de postbezorging en het onderwijs. Dit heeft ongewenste maatschappelijke effecten. Als er geen premies worden afgedragen hol je het stelsel uit, grote groepen mensen die eigenlijk werknemer zijn lopen grote inkomensrisico's bij ziekte, en er ontstaat oneerlijke concurrentie tussen werkgevers die alles volgens de regels doen en degenen die in plaats van personeel aan te nemen zzp'ers inhuren. Om schijnzelfstandigheid te bestrijden, is – opnieuw na jarenlang politiek overleg – de VAR afgeschaft. In plaats daarvan is er de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA). Het principiële verschil met de VAR is dat de opdrachtgever en de zzp'er samen verantwoordelijk zijn. Als de manier van werken niet overeenkomt met de afspraken, zijn ze allebei de pineut.

7 vragen over de nieuwe wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA)

1: Gelden er nieuwe regels voor zelfstandigheid?

Arbeidsovereenkomst kenmerkt zich door het verrichten van persoonlijke arbeid, de verplichting om loon te betalen en de aanwezigheid van een gezagsverhouding. Naarmate deze aspecten minder aanwezig zijn, is de kans groter dat je zelfstandig bent. Daarbij gaat het om vragen als: moet je je werk zelf doen of mag je een vervanger sturen? Word je doorbetaald als je ziek bent? Bepaalt je opdrachtgever hoe je je werk doet of maak je dat zelf uit? In de praktijk is dat weleens ingewikkeld. Als jij wordt ingehuurd omdat ze jou willen als interim-manager is het niet de bedoeling dat je een collega stuurt. En als een opdrachtgever wil dat je de kozijnen van zijn kantoor mat grijs schildert, is het niet de bedoeling dat je met blauwe hoogglansverf aan de slag gaat. Maar zegt dat iets over je zelfstandigheid? Er waren grijze gebieden en die zullen er ook blijven.

2: Krijgt elke zzp'er met de DBA te maken?

Niet als je alleen voor particuliere opdrachtgevers werkt, bijvoorbeeld als je een hondenuitlaatservice hebt of als je pedicure bent of schoonheidspecialist of hypotheekadviseur. Dan had je voorheen ook geen VAR nodig. Als je voor bedrijven werkt en het is zo klaar als een klontje dat er geen sprake is van loondienst, heb je in theorie ook niets te maken met de modelovereenkomsten. Bijvoorbeeld als je vormgever bent en je besteedt een week per jaar aan de vormgeving van het jaarverslag van bedrijf X. En je treedt twee keer per jaar op als gastdocent op een hogeschool. Niemand zal denken dat bedrijf X of de hogeschool jou eigenlijk op de loonlijst moeten zetten. Toch is de kans groot dat bedrijf X en de hogeschool wel ieder jaar om je Var vroegen. Dan ligt het voor de hand dat ze nu een modelovereenkomst willen.

3: Moet je nu al iets doen?

Het is verstandig om te kijken naar de modelovereenkomsten op belastingdienst.nl. Dit zijn verschillende overeenkomsten, die je kunt downloaden. Sommige zijn opgesteld door de belastingdienst, andere door werkgevers- of werknemersorganisaties of door brancheorganisaties, bijvoorbeeld van verloskundigen of ict'ers. Al deze overeenkomsten zijn goedgekeurd door de belastingdienst. Als je op deze manier werkt, ben je zelfstandig. Meestal zie je aan de naam of de herkomst van de overeenkomst al meteen of die op jouw werk van toepassing is. Je kunt de overeenkomst aanpassen, maar de tekstgedeeltes die geel gemarkeerd zijn, mag je niet veranderen. Je kunt aan je opdrachtgevers voorstellen om met zo’n overeenkomst te werken. Je kunt ook de kat uit de boom kijken en afwachten waar je opdrachtgevers mee komen. Maar als je opdrachtgevers hebt die nerveus worden van de nieuwe regels, is het waarschijnlijk slim om zelf het initiatief te nemen. Als de opdrachtgever de modelovereenkomst ziet en zich realiseert dat het goed geregeld is, is de kans minder groot dat hij voortaan niet meer rechtstreeks met jou wil werken en een bemiddelingsbureau inschakelt.

4: Gelden de nieuwe regels sinds 1 mei?

Ja, maar om te wennen aan de nieuwe wet is er een overgangsperiode van een jaar. Zzp'ers en hun opdrachtgevers hebben tot 1 mei 2017 de tijd om hun werkwijze indien nodig zó aan te passen dat er geen sprake is van werknemerschap. In die tijd legt de belastingdienst geen boetes op, behalve als er gefraudeerd wordt. Maar zzp'ers en hun opdrachtgevers moeten desgevraagd wel kunnen aantonen dat ze bezig zijn met het aanpassen van de werkwijze. Als het glashelder is dat je geen werknemer bent, maar zelfstandig, hoef je je werkwijze natuurlijk niet aan te passen.

5: Zitten er nadelen aan de DBA?

Dat zou goed kunnen. Opdrachtgevers die geen zin hebben in de administratieve rompslomp en de risico's, kiezen er misschien voor om zzp'ers niet meer rechtstreeks in te schakelen, maar via bemiddelingsbureaus. Die bureaus willen ook geld verdienen. Als de opdrachtgever met hetzelfde budget blijft werken, zal het de zzp'er zijn die de prijs betaalt. Nog ongunstiger is het als opdrachtgevers gaan werken met payroll-bureaus. Dan werk je voor je opdrachtgever, maar officieel ben je werknemer in dienst van het payroll-bureau. Als je daarnaast te weinig uren echt als zelfstandige werkt, raak je misschien de zelfstandigenaftrek kwijt, een belangrijk belastingvoordeel voor zzp'ers. Om zelfstandigenaftrek te krijgen, moet je in een kalenderjaar minstens 1.225 uur als zzp'er werken.

6: Betekent het meer administratieve rompslomp?

In het begin zeker, alleen al omdat je je erin moet verdiepen en modelovereenkomsten moet lezen en erover moet praten met opdrachtgevers. Volgens de belastingdienst wordt het eenvoudiger, omdat je voor nieuwe werkzaamheden steeds een nieuwe Var moest aanvragen. Maar ja, hoe vaak doe je als zzp'er nieuwe werkzaamheden? Je oefent je beroep uit en alles wat bij dat beroep hoort, stond toch al in je Var. In de praktijk kreeg je de Var automatisch als je hem in voorgaande jaren ook al kreeg en dan moest je hem alleen nog even naar je opdrachtgevers sturen of mailen. Ook voor opdrachtgevers leidt het tot meer administratieve rompslomp. Voorheen hoefden ze alleen maar een Var te bewaren, nu moeten ze zich verdiepen in de arbeidsrelatie en afspraken maken. Maar als iedereen aan de nieuwe manier van werken gewend is, zijn de administratieve lasten van de DBA waarschijnlijk vergelijkbaar met die van de Var. Dan vermelden de zzp'er en de opdrachtgever in een mailtje of in de opdrachtbevestiging met welke overeenkomst ze werken. De overeenkomsten zijn genummerd, dus dat is eenvoudig.

7: Zijn er ook voordelen?

Dat is te hopen. In het ideale geval gaan al die opdrachtgevers die zzp'ers inhuren die in de praktijk precies hetzelfde doen als werknemers – zoals fulltime in de bouw werken in opdracht van één bouwbedrijf, of elke dag postpakketjes bezorgen – diezelfde zzp'ers voortaan in dienst nemen. Zodat ze bij ziekte en in vakanties ook betaald worden en als ze oud zijn pensioen krijgen. Volgens de belastingdienst is het een groot voordeel dat arbeidsrelaties beter gecontroleerd kunnen worden, zodat schijnzelfstandigheid aangepakt kan worden.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in RADAR+, Zomer 2016, nummer 3

Wil je meer van dit soort handige informatie? Kijk op radarplus.nl