Reactie Rabobank, ING en Ministerie van Financiën op witwascontroles door banken

Reactie ING Bank

In het kort

"In het kader van de Wwft en Wft zijn alle banken, net als ING, verplicht om klantonderzoek uit te voeren. De reden waarom wij klanten vragen stellen is gebaseerd op ons risicobeleid, dat is gebaseerd op normen zoals beschreven in de Wwft en Wft en andere wetgeving. Het risicoprofiel van onze klanten betreft vertrouwelijke informatie. In het kader van de Wwft en de Wft kunnen wij dit niet delen.

In sommige gevallen zijn banken verplicht om aangescherpt klantonderzoek uit te voeren naar de bron van het vermogen en/of de middelen van onze klanten. Meestal wordt dit beoordeeld op basis van een verklaring van de klant zelf en/of informatie die algemeen bekend is. Indien dit niet voldoende uitleg geeft, kunnen wij onze klant om nadere informatie vragen. Een voorbeeld is een belastingaangifte. Het geeft ons inzicht in het totale vermogen van een klant.

 Het uitvoeren van een klantonderzoek is een zeer zorgvuldig proces:

• Allereerst moet de klantervaring uitstekend zijn en moet de communicatie veilig en vriendelijk zijn. Wij zijn ons hiervan bewust en werken momenteel aan het verbeteren van onze communicatie, zodat wij ook de ervaring van onze klanten kunnen verbeteren. Dit is een prioriteit bij ING. Alle feedback hierover stellen wij zeer op prijs.
• Ten tweede is het voor ons van groot belang om zorgvuldig om te gaan met de gegevens van onze klanten. Gegevens zijn alleen toegankelijk voor verantwoordelijke collega’s die over de benodigde authenticatie beschikken. Het standaard ING-beleid voor het bewaren van documenten is van toepassing en is gebaseerd op de AVG."

Meer uitleg

"In het kader van de Wwft en Wft zijn wij verplicht om voldoende kennis te hebben van klanten, hun rekeningen en de transacties op die rekeningen, daarom vindt klantonderzoek altijd plaats aan het begin of tijdens de relatie. Op basis van dit klantenonderzoek beoordelen wij (nieuwe) klanten. De uitkomst is afhankelijk van het risicoprofiel van de (nieuwe) klant. Als tijdens het klantonderzoek hoge risico’s worden geconstateerd, kan het zijn dat wij onze (nieuwe en bestaande) klanten, ongeacht of zij een (oud) ING-medewerker zijn of niet, vragen stellen over bijvoorbeeld waar geld vandaan komt. Waarom wij klanten vragen stellen, is gebaseerd op ons risicobeleid. Helaas kunnen wij niet in detail treden over ons risicobeleid. In het algemeen kunnen we stellen dat ons risicobeleid is gebaseerd op normen zoals beschreven in de Wwft en Wft en andere wetgeving. Het risicoprofiel van onze klanten betreft vertrouwelijke informatie. In het kader van de Wwft en de Wft kunnen wij dit niet delen."

"De wet verwacht van ons dat we aangescherpt klantonderzoek uitvoeren naar de bron van het vermogen en/of de fondsen van onze klanten, en waarvoor ondersteunende documentatie kan worden gevraagd. De bron van vermogen en/of gelden wordt doorgaans beoordeeld op basis van een verklaring van de klant zelf en/of informatie die algemeen publiekelijk bekend is. Alleen wanneer dit op grond van de inhoud van de verklaring noodzakelijk wordt geacht, kan het nodig zijn om nadere informatie of documentatie op te vragen. Een belastingaangifte is één van de voorbeelden die ter nadere bewijsvoering kan worden opgevraagd. Het geeft ons inzicht in het totale vermogen van de klant en hoe dit is opgebouwd."

"Wij willen benadrukken dat het uitvoeren van ons klantenonderzoek een zeer zorgvuldig proces is. Allereerst moet de klantervaring uitstekend zijn en moet de communicatie veilig en vriendelijk zijn. Wij vinden alle feedback belangrijk en nemen dit ter harte. Tegelijkertijd is het een gevoelig onderwerp; in het kader van wetgeving moeten banken klanten vragen stellen over zaken die klanten als privé ervaren. Wij zijn ons hiervan terdege bewust en werken momenteel aan het verbeteren van onze communicatie, zodat wij ook de ervaring van onze klanten kunnen verbeteren. Ook ontvangen wij graag de feedback die u van onze klanten heeft ontvangen, zodat wij hiermee onze processen en communicatie kunnen verbeteren. Ten tweede worden de informatie en documenten die wij van onze klanten ontvangen, opgeslagen in onze KYC-systemen waarvoor het standaard ING-beleid voor het bewaren van gegevens geldt, dat is gebaseerd op de AVG. De documenten zijn alleen toegankelijk voor onze collega’s met KYC-verantwoordelijkheden, gecontroleerd door middel van authenticatie en toegangsbeheer."

"Hiermee vervullen wij onze rol als poortwachter van het financiële systeem en wij nemen die rol serieus. Maar we zijn het er ook over eens dat er ruimte is voor verbetering in het uitvoeren van klantonderzoek en het monitoren van transacties. Daarom werken we bij het opstellen van de nieuwe standaarden nauw samen met de NVB, DNB en het Ministerie van Financiën, waardoor klantonderzoek en transactiemonitoring nog efficiënter kunnen verlopen en we overgaan op een meer risico gebaseerde aanpak. Wij investeren hierin uitgebreid en zijn tevreden met de resultaten tot nu toe. Een belangrijk doel hiervan is tevens het verbeteren van de klantervaring met klantonderzoek."

Reactie Rabobank

Waarom controleert Rabobank transacties met briefjes van 200 en 500?  

"Contant geld, en dan hebben we het vooral over grote volumes en grote coupures (biljetten van € 200 en € 500), heeft een keerzijde omdat het een anoniem karakter heeft. Dat aspect maakt het geliefd bij criminelen, die contanten gebruiken om te witwassen. Jaarlijks wordt er naar schatting circa 16 miljard witgewassen in Nederland, buitengewoon kwalijk omdat hier o.a. mensenhandel en drugshandel achter schuilgaat. Banken hebben de verplichting om inzichtelijk te hebben waar geldstromen vandaan komen. Dat is bij grote volumes cash en grote coupures nagenoeg niet mogelijk zonder uitvraag bij klanten, daarom nemen we contact met hen op om de herkomst van de biljetten te achterhalen. Dit vermindert de kans op misbruik van onze te goeder trouw handelende klanten door criminele partijen.

Het plotseling afstorten van grote coupures kan ook een signaal zijn van mogelijk financieel misbruik, waarbij een klant daar zelf onwetend in kan zijn. Van Rabobank wordt gevraagd om fraude en misbruik te voorkomen bij al onze klanten, waaronder kwetsbare doelgroepen. Het is daarom zeer prettig en wenselijk dat programma’s als die van jullie en ook Kassa daar regelmatig aandacht aan schenken. Bij Rabobank stellen medewerkers een onderzoek in bij een melding of signaal van mogelijk financieel misbruik. De bank kijkt dan naar ongebruiklijkheden in het rekeningverloop en doet op basis hiervan onderzoek naar transacties, soms is nodig om met de klant in gesprek te gaan. Vervolgstappen zijn afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek."

Bijna 40 procent van onze Testpanel-deelnemers die zijn ondervraagd door hun bank, beoordelen de communicatie van de bank als slecht of zeer slecht. 49 procent van de mensen weet niet goed wat er gebeurt als de controle negatief voor hen uitpakt. Ruim 60 procent vindt dat de vragen van de bank te ver gaan en voelt zich onder druk gezet. En wat de bank met de antwoorden doet, blijft voor 74 procent van de mensen onduidelijk. Wat gaat Rabobank doen om de communicatie te verbeteren? 

"We zijn niet blind voor de signalen in mediaberichtgeving, zoals jullie uitzending eerder dit jaar waarin klanten van banken vertellen over hun ervaringen met een uitvraag naar transacties vanuit hun bank. Dat moet onplezierig zijn geweest voor deze mensen die geen kwaad in de zin hadden. Tegelijkertijd moeten we erop wijzen dat de voorgestelde nieuwe Wwft, momenteel in de ijskast gezet door de overheid, op dit punt een verbetering is. Want in het huidige systeem kunnen we bij een transactie naar een andere bank die afwijkt van het gemiddelde klantgedrag, niet zien wie de begunstigde bij de andere bank is, of het een bonafide actie was. Het nieuwe systeem met TMNL, kan een malafide actie uitsluiten. Dat leidt tot minder false positives, en dus minder vaak uitvragen om informatie te controleren. De data blijft hierbij geanonimiseerd, waardoor privacygevoelige informatie niet herleidbaar is.

Er is ruimte voor verbetering in de manier waarop banken vragen stellen bij een klantonderzoek. De reden waarom contact wordt gelegd, wordt niet altijd goed geïntroduceerd. Onze processen en klantcommunicatie houden we daarom periodiek tegen het licht om te toetsen wat we kunnen verbeteren.

Volstrekt helder mag zijn dat onze inspanningen erop zijn gericht om de wereld samen beter te maken, dat zit in ons DNA. Geld dat verkregen is door fraude, diefstal, drugs- of mensenhandel, met als bedoeling om wit te wassen of voor criminele/terroristische doeleinden te gebruiken staat haaks op onze kernwaarden en willen we als samenleving niet in ons financiële systeem hebben. Daar werkt Rabobank volop aan. "

Reactie Ministerie van Financiën

Waarom hanteert Nederland de bredere maatstaf 'ongebruikelijk' om transacties te controleren, terwijl de meeste landen 'verdacht' hanteren?

Het meldsysteem in Nederland is bewust zo laagdrempelig mogelijk ingericht, om alle poortwachters (niet alleen banken) zoveel mogelijk te ontlasten in het verrichten van onderzoek naar transacties. Het melden van verdachte transacties brengt extra lasten met zich mee voor poortwachters en hun klanten. Poortwachters moeten namelijk veel diepgravender onderzoek doen als ze verdachte in plaats van ongebruikelijke transacties moeten melden. 

Daarnaast kan FIU-Nederland beter dan poortwachters beoordelen of een ongebruikelijke transactie daadwerkelijk verdacht is. Zo beschikt de FIU-Nederland over meer informatie, zoals informatie uit andere meldingen en strafrechtelijke informatie, om de meldingen van ongebruikelijke transacties te analyseren, (nieuwe) patronen te zien en om vast te stellen of er mogelijk sprake is van verdachte transacties. Met het oog hierop heeft het kabinet de afgelopen jaren geïnvesteerd in de FIU-Nederland. Zo wordt de formatie van de FIU-Nederland nog verder uitgebreid en wordt extra ingezet op verbeteringen in technologie, kennis en expertise om de ongebruikelijke meldingen te analyseren.

Welke instantie ziet erop toe dat banken in hun definitie van 'ongebruikelijke' transacties en 'hoog-risico' klanten niet discrimineren op basis van factoren zoals nationaliteit, geslacht, etniciteit, enzovoort? 

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) houdt toezicht op de gegevensverwerking en het gebruik van bijzondere categorieën van persoonsgegevens, zoals ras of etnische afkomst. Als deze gegevens onrechtmatig worden verwerkt kan de AP handhavend optreden. Daarnaast houdt De Nederlandsche Bank (DNB) toezicht op banken. DNB kijkt of systemen en procedures die banken hanteren om witwassen en terrorismefinanciering te herkennen, effectief zijn. Banken moeten dit risicogebaseerd doen, op basis van objectieve indicatoren. Ten slotte kunnen consumenten die discriminatie ervaren bij financiële dienstverlening – waaronder het monitoren van transacties - terecht bij het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid) en kunnen zowel consumenten als zakelijke klanten ook naar de rechter stappen. 

De Autoriteit Persoonsgegevens wijst erop dat het wetsvoorstel geen rechtsbeschermende instrumenten voor burgers biedt. Ziet het Ministerie geen noodzaak om zulke instrumenten te bieden, aangezien het wetsvoorstel financiële instellingen wel extra bevoegdheden biedt om klanten te controleren?

Het wetsvoorstel bevat verschillende nieuwe verplichtingen voor banken om de privacy van burgers te waarborgen. Daarnaast bestaan er buiten het wetsvoorstel instrumenten om de toegang tot een betaalrekening te waarborgen. Consumenten hebben recht op een basisbetaalrekening. Ook kunnen consumenten naar het Kifid als zij discriminatie ervaren bij de weigering of beëindiging van de dienstverlening. Daarnaast zijn de Nederlandsche Vereniging voor banken, de Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën in gesprek met verschillende brancheorganisaties om de problemen die zakelijke cliënten ervaren bij het openen van een bankrekening op te lossen.   

Volgens schattingen werken nu zo'n 12.000 bankmedewerkers aan het uitvoeren van de wwft. De ongebruikelijke transacties die zij doorsturen aan de Financial Intelligence Unit worden daar beoordeeld door een team van 90 fte. Betekent dit niet dat de overheid een buitenproportioneel deel van de last heeft neergelegd bij banken? En is uitbreiding van de FIU geen effectievere manier om witwassen tegen te gaan dan uitbreiding van de bevoegdheden van banken? 

Is het opsporen van witwassen en terrorismefinanciering geen taak voor de overheid in plaats van private bedrijven als banken?

De aanpak van witwassen heeft twee kanten: de preventieve aanpak aan de voorkant via poortwachters en de repressieve aanpak aan de achterkant via opsporing en vervolging. Deze aanpak via zowel de voorkant als de achterkant wordt internationaal gezien als het meest effectief, bestaat in Nederland al 30 jaar en wordt in vrijwel alle landen toegapast. Poortwachters bevinden zich in de unieke positie dat ze kunnen voorkomen dat criminelen hun diensten gebruiken om geld wit te wassen. Zij bepalen namelijk aan wie ze wel en niet diensten verlenen en kunnen vooraf maatregelen nemen om te voorkomen dat criminelen geld wit wassen. De aanpak van witwassen is het meest effectief als er zowel wordt ingezet op het voorkomen van witwassen door poortwachters, als het opsporen van witwassen door opsporingsdiensten.
In het antwoord op de eerste vraag is ingegaan op de investeringen die gedaan worden in FIU-Nederland.

De volledige uitzending kun je hier bekijken.