Vlooienmiddel verlamde hond: gif in huis of zeldzame bijwerking?

De dierenarts dacht eerst aan constipatie, maar de voorgeschreven middelen hielpen niet. De doorbraak kwam pas toen Colette zelf de bijsluiter van het vlooienmiddel las, vol waarschuwingen die de symptomen van haar hondje leken te omschrijven. Ze besloot haar intuïtie te volgen en de hond grondig te wassen. “Het moment dat het water over haar rug stroomde, zag ik haar voor het eerst ontspannen,” zegt Colette. Binnen drie dagen was haar hondje weer de oude.

De afschuwelijke ervaring van Colette staat in contrast met het lage aantal meldingen dat de Nederlandse toezichthouder hierover ontvangt. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) laat aan Radar weten dat er in de afgelopen vijf jaar in heel Nederland slechts twee meldingen zijn gedaan van verlamming na het gebruik van middelen met de stof permethrin, de neurotoxine in het middel dat Colette’s hond kreeg toegediend. 

Was de situatie met haar hondje een zeldzaam incident, of vertellen de officiële cijfers niet het hele verhaal?

Hoe de stof het zenuwstelsel aanvalt

Om te begrijpen wat er mis kan gaan, moeten we kijken naar hoe deze middelen werken. Veel vlooienpipetten bevatten neurotoxinen, oftewel zenuwgif. Het middel dat Colette gebruikte, Vectra 3D, combineert permethrin met nog twee andere stoffen: dinotefuran, een ander zenuwgif dat de werking versnelt, en pyriproxyfen, dat de voortplanting van vlooien stopt door hun eitjes onvruchtbaar te maken.

Dr. Joris Robben, expert spoedeisende diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, legt uit hoe de werkzame stof permethrin werkt: “Permethrin dringt de vlo binnen en tast het zenuwstelsel aan wat uiteindelijk tot de dood leidt.” Simpel gezegd: de stof zorgt ervoor dat de zenuwen van de vlo non-stop signaaltjes blijven vuren tot ze overbelast raken.

Kan zo'n krachtig gif dan ook een hond aantasten? Volgens dr. Robben is het antwoord ja, maar hangt de veiligheid volledig af van de diersoort en de dosering. "Bij honden is de dosis normaal gesproken zo laag is dat het weinig giftig is, omdat zij de stof effectief afbreken. Voor katten daarentegen is diezelfde stof potentieel dodelijk." De veiligheid van het product hangt dus af van de juiste dosis voor het dier wat je behandelt. 

De puzzel voor de eigenaar

De bijsluiter van het middel Vectra 3D noemt de symptomen van Colette’s hond een ‘zeer zeldzame bijwerking’. Maar wat is een bijwerking precies? We leggen de kwestie voor aan dr. Robben. Hij benadrukt het cruciale verschil met een vergiftiging: “De definitie van een ‘bijwerking’ is dat er ongewenste effecten van een medicijn optreden bij NORMAAL gebruik van dat medicijn,” legt hij uit. "Een vergiftiging is juist het gevolg van abnormaal gebruik, zoals “een te hoge dosering.”

Precies die opmerking over de dosering legt een pijnlijk dilemma bloot. Colette’s hond van 6 kilo kreeg een pipet voor de gewichtsklasse 4-10 kg. Volgens de verpakking is dit ‘normaal gebruik’, maar een hond aan de ondergrens van die klasse krijgt per kilo lichaamsgewicht een bijna 70 procent hogere dosis gifstoffen dan een hond aan de bovengrens.

Strenge regels verstopt in de bijsluiter

Naast de onduidelijkheid over de dosering, zit er nog een belangrijk risico verborgen in de kleine lettertjes. De bijsluiter bevat namelijk strenge leefregels voor gezinnen: kinderen mogen een behandelde hond een aantal uren niet aanraken en er ’s nachts niet mee slapen. Informatie die je zeker niet wilt missen als eigenaar.

Waarom staat dit niet groot op de doos? Het antwoord van toezichthouder CBG is verrassend: het mag niet. Ze leggen uit: “EU wetgeving bepaalt welke informatie op de verpakking van diergeneesmiddelen moet staan, daarbuiten mogen geen andere gegevens opgenomen worden.”

Waarom staat het niet op de verpakking?

De wet (Verordening 2019/6) schrijft tot in detail voor wat er op een verpakking is toegestaan, en een waarschuwing over contact met kinderen hoort daar niet bij. Wat wel verplicht op de doos staat, is de subtielere tekst: “een aanbeveling om de bijsluiter te lezen”.

Het systeem is dus volledig afhankelijk van de consument die de moeite neemt om de bijsluiter te zoeken en aandachtig te lezen. Het CBG voegt toe: "Er is een mogelijkheid voor fabrikanten om via een QR-code extra informatie te geven, maar dit is niet verplicht en gebeurt alleen op verzoek van de firma.” De wet is bedoeld om voor duidelijkheid te zorgen, maar zorgt er in de praktijk voor dat de belangrijkste veiligheidsinformatie voor gezinnen verborgen blijft.

Hoe gevaarlijk is het voor mensen?

Hoewel de leefregels streng zijn, benadrukt het CBG dat het aantal daadwerkelijke klachten bij mensen laag is. Wereldwijd zijn er volgens de toezichthouder relatief heel weinig meldingen. En ze leggen uit: "Wanneer het toch misgaat, gaat het meestal om “allergische) huidreacties, zoals roodheid na per ongeluk contact. Ernstige neurologische bijwerkingen bij mensen, buiten hoofdpijn, zijn niet gemeld."

De verantwoordelijkheid ligt bij de eigenaar

Ook al is de kans op bijwerkingen officieel klein, de verantwoordelijkheid voor veilig gebruik ligt grotendeels bij de eigenaar zelf. Goed opletten is dus heel belangrijk. De aandachtspunten nog eens op een rijtje:

• Wees kritisch op de dosering - Een pipet voor een brede gewichtsklasse (zoals 4-10 kg) geeft een relatief hoge dosis aan een lichter dier. Vraag bij twijfel altijd advies aan de dierenarts over de juiste dosis voor jouw specifieke hond.
• Lees altijd de volledige bijsluiter - Vanwege Europese regels staan de meest cruciale waarschuwingen vaak niet op de doos. Alleen in de bijsluiter lees je de strenge leefregels, bijvoorbeeld over het contact tussen kinderen en een net behandeld huisdier.
• Vertrouw op je eigen oordeel - De casus van Colette laat zien dat zelfs een dierenarts de symptomen van een bijwerking kan missen. Zie je kort na het toedienen van een middel een plotselinge gedragsverandering bij je dier, leg dan zelf de link en raadpleeg direct een (andere) dierenarts.

Expert Joris Robben geeft daarom een belangrijk overkoepelend advies: Ook al zijn de risico's laag bij correct gebruik, het gaat nog steeds om serieuze gifstoffen in je huis. Zijn kernboodschap: “Voor alle toxinen geldt dat je de blootstelling zoveel als mogelijk wil beperken, zeker bij (kleine) kinderen.”

Reactie van de producent

We vroegen Ceva, de producent van het medicijn Vectra 3D om een reactie op het onderwerp en deze kwesties. Hun respons is alsvolgt:

"Ik kan helaas niet ingaan op een individuele casus, omdat ik de feiten en omstandigheden van die ene specifieke patiënt niet kan beoordelen. Met betrekking tot onze communicatie over diergeneesmiddelen, volgen wij EU-verordening 2019/6 en de onderliggende nationale regelgeving."