Voor we ingaan op je rechten, kijken we naar het probleem. Radar hield een enquête onder bijna 12.000 werknemers/zzp'ers en ruim 250 werkgevers. In de uitzending zie je een tussenstand, op vrijdag (17-04-'20) hebben we de definitieve cijfers in dit artikel geplaatst.

• Van de werknemers heeft 87 procent het salaris op tijd en zonder wijzigingen ontvangen. 
• 2 procent kreeg geen of een gedeeltelijke betaling van het vakantiegeld.
• 1 procent van de werknemers zegt dat de pensioenpremie nu niet wordt afgedragen. Van de werkgevers zegt 8 procent dit tijdelijk niet te doen. 
• Van de circa 12.000 werknemers/zzp'ers die meededen aan ons onderzoek, werkt 62 procent nog op de normale werklocatie en niet vanuit huis. 1 op de 5 zou liever thuis blijven.
• Bij 31 procent van de mensen die op locatie werken, zorgt de werkgever niet voor voldoende bescherming.
• 44 procent van de werknemers die te maken hebben met maatregelen op het gebied van uren en uitbetaling, heeft daar géén begrip voor.
• 30 procent van de werknemers/zzp'ers maakt zich zorgen of zij hun baan straks nog hebben.

Ook vulden 252 werkgevers onze enquête in:

• 12 procent vraagt mensen om naar werk te komen ook al is dat niet noodzakelijk.
• 60 procent maakt zich zorgen of haar/zijn bedrijf straks nog bestaat.

Radar legt vragen van werknemers voor aan het FNV. Bekijk de antwoorden en adviezen hieronder. Wil jij ook meedoen met de onderzoeken van Radar en zo je ervaring en mening mee laten tellen? Schrijf je (gratis) in via deze vragenlijst.

Alle evenementen afgelast

Radar kreeg een vraag van een medewerker die voor een grote festivalorganisatie werkt. Door de coronacrisis zijn alle evenementen afgelast. De werkgever stuurt alle medewerkers een mail: ze moeten verplicht voor september alle vakantiedagen opnemen. Daarnaast krijgen alle medewerkers hun vakantiegeld en eventuele bonus tijdelijk niet uitgekeerd. Ze krijgen een soort lening op het bedrijf. Als er weer geld binnenkomt, wordt het vakantiegeld en bonus alsnog uitgekeerd.

De werkgever wil de uitbetaling van het vakantiegeld uitstellen tot het financieel beter gaat met het bedrijf. Kan dit zomaar?
'Nee. Het geld is gedurende het jaar door de werkgever opzij gezet dus is niet iets dat in afgelopen maand verdiend zou moeten worden, dus het zou niet aan orde mogen zijn. Sectoren die nu in zwaar weer zitten, kunnen aanspraak maken op de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkbehoud (NOW), voorheen de werktijdverkorting. De loonkosten worden daarbij voor 90% door het kabinet betaald. Ook zijn er andere maatregelen om bedrijven te ontlasten en te zorgen dat mensen hun inkomen behouden’, zegt de FNV.

Vakantiebijslag

Volgens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zijn er standaard afspraken over de vakantiebijslag. Volgens de wet moet de opgebouwde vakantiebijslag uiterlijk op 30 juni zijn uitbetaald. Of er moeten andere afspraken gemaakt zijn in de CAO of arbeidsovereenkomst’, aldus het ministerie. Het ministerie heeft heel uitgebreid geantwoord op de vragen van Radar over je arbeidsrechten. Lees hier de volledige reactie. 

Kun je vakantiegeld opeisen als je het geld heel hard nodig hebt? 
‘Als er betalingsproblemen zijn, kan de werkgever eenmalig de vakantiebijslag op een later tijdstip of in termijn betalen. Daarvoor moet de werkgever wel de instemming van de werknemer hebben. Het is verstandig om dat schriftelijk vast te leggen. Overigens worden werkgevers die gebruik maken van de NOW-regeling ook tegemoet gekomen in de maandelijkse opbouw van vakantiegeld. Bovenop de loonsom komt 30% opslag voor de opbouw van vakantiegeld, pensioenpremies en werkgeverspremies’, zegt de vakbond.

De bedrijfstakpensioenfondsen in de horeca, de reisbranche, detailhandel, bouw, metaal, schoonmaak en kapperssector hebben uitstel gevraagd om de pensioenpremie af te dragen. Kan dat?
‘Nee, dit moet gewoon doorgaan, ook hiervoor kunnen ondernemers een beroep doen op de NOW.’ 

Compensatie

In de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkbehoud (NOW) zit een compensatie voor het vakantiegeld en het pensioen. Bovenop de loonsom komt 30% opslag voor de opbouw van vakantiegeld, pensioenpremies en werkgeverspremies. ‘De loonsom die wordt gecompenseerd, wordt vermenigvuldigd met een factor 1,3. Hiermee beoogt het Rijk de volledige pensioenpremies te compenseren, zowel het werkgeversdeel als het werknemersdeel. Ook premies voor de werknemersverzekeringen en (in veel gevallen) een reservering voor het uitbetalen van vakantiegeld moeten met deze factor gecompenseerd worden. Het zal per sector of werkgever verschillen of deze compensatiefactor van 1,3 voldoende is om deze aanvullende loonkosten te compenseren.’

Coulant inning premies

De Pensioenfederatie, de overkoepelende belangenbehartiger van bijna alle Nederlandse pensioenfondsen, heeft geen idee hoeveel bedrijven vanwege de coronacrisis de afdracht van pensioenpremie tijdelijk hebben opgeschort. Ze schrijven in een reactie. ‘Momenteel ontstaan er problemen doordat sommige bedrijven nu al geen inkomsten hebben en wel in principe pensioenpremie (en loon) moeten betalen. Daarom hebben wij als Pensioenfederatie onze leden opgeroepen om coulant te zijn bij de inning van deze premies. Pensioenfondsen zijn hierbij wel gebonden aan een wettelijke betalingstermijn en ze zullen ook goed moeten afwegen wat de gevolgen zijn voor de pensioenadministratie en cash-positie. De keuzes kunnen dus per pensioenfonds verschillen, en hangen samen met hun specifieke situatie en die van de aangesloten werkgevers.’

Uitbetaling vakantiegeld uitstellen

De horeca wordt hard geraakt door het coronavirus. De horecazaken zijn op last van de overheid gesloten, maar de kosten lopen door. Radar vroeg Koninklijke Horeca Nederland (KHN) om een reactie of zij weten hoeveel ondernemers nu gebruik maken van de mogelijkheid om het uitkeren van het vakantiegeld en het afdragen van pensioenpremie op te schorten? ‘Koninklijke Horeca Nederland (KHN) adviseert ondernemers die door omzetverlies en sluiting de vakantietoeslag niet kunnen uitbetalen om in overleg met hun medewerkers de uitbetaling ervan uit te stellen tot later. KHN begrijpt heel goed dat dit ingrijpend is, maar elkaar informeren en afspraken maken is beter. Je moet je dan ook aan de afspraken houden. Hetzelfde geldt voor het inzetten van vakantiedagen om te zorgen dat er voor later niet te veel verplichtingen op de nu gesloten onderneming rusten. De uitbetaling van de vakantiebijslag komt in mei of juni aan de orde. Onze inschatting is dat veel ondernemingen daar niet genoeg liquiditeit voor hebben’, aldus de woordvoerder van de horecabranche.

Twee maanden uitstel

Volgens de huidige wetgeving mag er maximaal twee maanden uitstel gegeven worden aan de afdracht van pensioenpremies. De vraag is: wat gebeurt er als deze coronacrisis langer duurt? Hierover zijn het kabinet en de sociale partners met elkaar in gesprek. De woordvoerder van KHN schrijft: ‘Het pensioenfonds horeca en catering heeft het opleggen van de nota over de vorige maand met 30 dagen opgeschoven en komt binnenkort met een besluit over hoe dat verder dit jaar op te pakken. KHN denkt aan een periode tot eind dit jaar zonder pensioenopbouw en dus ook zonder premieafdracht. Dat zijn zaken die serieus moeten worden bekeken.’

Wat is de impact van het opschorten van deze pensioenbetalingen? Heeft dat gevolgen voor de opbouw van je pensioen?
‘De meeste werkgevers en werknemers zijn verplicht aangesloten bij een pensioenfonds. Dit brengt niet alleen verplichtingen met zich mee, maar ook rechten. Zo hebben werknemers in deze situatie recht op pensioenopbouw. Pensioenfondsen geven deze pensioenopbouw dan ook. Dit ook als de premie daarvoor laat of zelfs niet wordt betaald. Een pensioenfonds zal wel ten allen tijde willen voorkomen dat een werkgever de pensioenpremie niet betaalt. Dit gaat tenslotte ten koste van het collectief, dus het pensioen van alle deelnemers aan het pensioenfonds. Het is dan ook belangrijk dat een deelnemer bij een faillissement van zijn/haar werkgever meewerkt aan het terughalen van de premie via UWV, zodat de gemiste premie alsnog bij het pensioenfonds terecht komt’, aldus de Pensioenfederatie.

Wat als je werkgever nu je vakantiegeld of pensioenpremie niet overmaakt, maar het bedrijf is over twee of drie maanden failliet. Kan ik dan naar mijn centen fluiten?
‘Als de rechter een bedrijf failliet verklaart, kan de werknemer zich melden bij UWV. UWV betaalt dan een uitkering aan de werknemer. Deze uitkering vergoedt (achterstallig) loon, vakantiegeld, vakantiedagen, niet-afgedragen pensioenpremies en bijdragen aan het tijdspaarfonds’, schrijft het ministerie van SZW. Zie voor meer informatie. 

Kan een werkgever zijn werknemers verplichten om nu alle vakantiedagen op te nemen, omdat er geen werk is?
Het is niet de bedoeling dat je werkgever je verplicht om verlof op te nemen. Hij of zij kan een beroep doen op de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkbehoud (NOW). Belangrijk om te weten is dat zolang je werkgever geld krijgt uit de NOW, het uitgangspunt is dat jij niet ontslagen wordt en je je volledige loon krijgt doorbetaald. Je hoeft géén WW-rechten in te leveren. Dit geldt ook als je een flexibel contract hebt of voor een uitzendbureau werkt. Maar kijk ook samen met je werkgever naar de mogelijkheden, zegt de FNV. 

Ook het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bevestigt dit. ‘Een werkgever kan een werknemer niet verplichten vakantiedagen op te nemen. Maar als er bijvoorbeeld minder of geen werk is, kunnen de werkgever en de werknemer wel overleggen over opname van vakantiedagen en daar onderling afspraken over maken. De werkgever en de werknemer moeten dan samen akkoord zijn over de opname van vakantiedagen.’

Werk in vitale sector

Ook bestaat er een onderscheid tussen een cruciaal en niet-cruciaal beroep. De overheid heeft een lijst opgesteld welke beroepen of sectoren vitaal zijn, dus onmisbaar om de Nederlandse samenleving draaiend te houden. Denk hierbij aan personeel in de zorg, bij politie, brandweer, maar ook onze energievoorziening, telefoon-, internet- en betaalverkeer. Mensen in een vitale functie die kleine kinderen hebben, kunnen hun kind wel naar de kinderopvang brengen als ze geen partner hebben die de zorg op zich kan nemen. Bij een niet-cruciaal beroep heb je die optie niet en moet je zelf iets regelen. Of je werk thuis combineren met de opvoeding.

Ziek kind

Maar wat als je beiden een cruciaal beroep hebt, maar je kind is ziek? We kregen onderstaande vraag: ‘Mijn man en ik hebben beide een vitaal beroep, maar ons kind is ziek en mag niet naar de opvang. Opa en oma zijn ook ziek en kunnen niet oppassen. Desondanks verplicht mijn werkgever mij te komen werken. Anders moet ik maar mijn vakantiedagen opnemen.’ 

Kan de werkgever mij verplichten mijn vakantiedagen op te nemen als ik geen oppas heb?
Volgens het ministerie van SZW kan van werkgevers en werknemers worden verwacht dat zij, gezien de sluiting van de scholen en kinderopvang, goede afspraken maken om werk en opvang en scholing van kinderen zo goed mogelijk te combineren. Van beide partijen kan daar in deze bijzondere omstandigheden flexibiliteit worden verwacht.
Als de aard van de werkzaamheden het toelaat om thuis te werken, dan kan van de werkgever verwacht worden dat hij dat faciliteert. Mogelijk kunnen werktijden worden aangepast, of het werk anders worden verdeeld zodat medewerkers met kinderen thuis kunnen werken.Maar ook hier geldt: als thuiswerken naar inschatting van de werkgever geen optie is, en de werknemer (of zijn huisgenoten) geen klachten heeft zoals omschreven in de maatregelen van het kabinet, dan kan van de werknemer verwacht worden dat hij komt werken. De werknemer kan er wel voor kiezen om verlof op te nemen wanneer er problemen zijn om kinderopvang met werk te combineren. Daarvoor kunnen verschillende verlofvormen worden opgenomen: vakantiedagen, ouderschapsverlof, eerder opgebouwde overuren, of, in overleg met de werkgever, onbetaald verlof.’

Je had in november al een vakantie geboekt voor deze meivakantie, maar die vakantie gaat vanwege corona niet door. Kun je de opgenomen vakantiedagen verschuiven naar een latere datum als je wel op reis kunt en nu gewoon doorwerken of heb je pech en moet je nu je vrije dagen opnemen?
Ja, je kunt je werkgever vragen om je vakantie uren die je wel hebt ingediend maar je nog niet hebt gehad in te trekken. Wij vinden dat alleen als je werkgever een zwaarwegend bedrijfsbelang heeft, dat hij dit verzoek mag weigeren. De situatie die nu ontstaan is door het coronavirus is echter zeer uitzonderlijk. Het is dan ook de vraag in hoeverre het redelijk is om een verzoek van een werknemer om het verlof in te trekken te weigeren. Hiervoor dient altijd een belangenafweging plaats te vinden. Overleg daarom altijd over jouw situatie met je werkgever en zoek naar een passende oplossing.  

Je werkt als huishoudelijke hulp, maar veel cliënten zeggen vanwege angst voor besmetting de hulp af. Hierdoor heeft de medewerker minuren. Moeten werknemers straks de niet-gewerkte uren inhalen als de coronacrisis voorbij is?
Als de minuren ontstaan zijn door het coronavirus en de werknemer was wel beschikbaar om haar werk te doen zullen de minuren niet verrekend mogen worden. Bij plus- en minuren kan de werkgever haar vragen om haar opgebouwde plusuren op te nemen voor de uren die zij de komende tijd niet werkt. Heeft zij niet genoeg plusuren, of helemaal geen plusuren, dan bouwt zij minuren op die zij op een later moment inhaalt. Als ze nog minuren heeft terwijl haar arbeidsovereenkomst eindigt dan moet haar werkgever kijken of zij nog extra ingezet kan worden om de minuren in te halen. Lukt dat niet voor het einde van haar dienstverband en zijn de gemiddeld overeengekomen uren wel steeds door de werkgever uitbetaald? Dan mag de werkgever het teveel uitbetaalde loon alleen bij de eindafrekening verrekenen als de minuren in redelijkheid voor de werknemer behoren te komen.

Geen vitaal beroep, toch naar werkplek

Er zijn ook veel mensen die geen cruciaal beroep hebben. De overheid wil dat deze groep werknemers zoveel mogelijk thuis werken. Radar kreeg een mail van een alleenstaande moeder met twee jonge kinderen zonder vitale functie. Ze heeft geen oppasmogelijkheden  voor haar kinderen, maar haar baas eist dat ze naar haar werkplek komt.

Kan een werkgever eisen dat je toch komt werken op je werkplek?
‘Dit is een uitzonderlijke situatie, waarin van iedereen uitzonderlijke dingen worden gevraagd. Veel mensen moeten werken en zorgen combineren terwijl ondernemers proberen omzet te draaien en hun hoofd boven water proberen te houden tijdens een crisis. Dat vraagt flexibiliteit zowel de werknemer als de werkgever, maar ook begrip voor elkaars situatie. Het kan voorkomen dat werknemers onwenselijke druk ervaren. Zij kunnen hierover het gesprek aangaan met hun leidinggevende. Binnen hun bedrijf kunnen zij zich richten tot de bedrijfsmaatschappelijk werker of de vertrouwenspersoon. Daarnaast kunnen zij, zoals altijd, ook via hun ondernemingsraad of vakbond een klacht indienen bij de Inspectie SZW’, aldus de woordvoerder van het ministerie van SZW.

Wat als je niet naar je werk kan of durft?
Het ministerie van SZW schrijft: ‘Het is de plicht van de werkgever om te zorgen voor een veilige werkomgeving. Alle mensen die werken in de zorg, of dat nou in het ziekenhuis, in de thuiszorg, of in het verpleeghuis is, moeten erop kunnen rekenen dat zij hun werk veilig kunnen doen. Dat betekent dat we moeten zorgen voor voldoende beschermingsmiddelen. Maar in de hele wereld is er helaas een tekort. Iedereen jaagt op dezelfde spullen. We werken er met man en macht aan om zoveel mogelijk in te kopen. Ook zijn we bezig om eigen productie in Nederland op te zetten. En kijken we naar hergebruik.’

Als een werknemer weigert naar zijn of haar werkplek te gaan, is dat werkweigering en kan die dan ontslagen worden?
Het is niet verstandig zomaar weg te blijven van je werk. Dit kan als ‘werkweigering’ worden opgevat. Als de werkgever vindt dat je niet kunt thuiswerken en hij aan alle voorwaarden – veilige en gezonde werkplek – heeft voldaan, dan kun je verplicht worden naar je werk te komen.

Je moet verplicht thuiswerken, maar je moet ook je kinderen bezighouden en lesgeven. Je baas klaagt over je lage productiviteit. Je zou meer oppas zijn dan een toegewijde werknemer. Wat kan een baas van je eisen in deze situatie?
De FNV vindt dat in deze uitzonderlijke situatie begrip van werkgevers mag worden verwacht voor werknemers die het niet lukt om de opvang (volledig) te regelen. Van jou als werknemer en ouder mag worden verwacht dat je er alles aan doet om opvang te regelen voor de kinderen voor wie opvang noodzakelijk is; dat wil zeggen voor kinderen die op de crèche of basisschool zitten. In diverse sectoren kunnen er oplossingen gevonden worden door werk en opvang te combineren of te werken op verschoven tijden.

Recht op veilige werkplek

Volgens een onderzoek van de FNV lopen 1 miljoen werknemers een verhoogd risico op een coronabesmetting tijdens hun werk. Niet in alle sectoren wordt voldoende rekening gehouden met de 1,5 meter afstand. Zoals bij de postsortering, beveiligers op Schiphol die mensen moeten fouilleren of cabinepersoneel in vliegtuigen. Vakbond FNV ontving honderden klachten over veiligheid op de werkplek. Kitty Jong, vice-voorzitter van de FNV zegt: ‘Mensen hebben recht op een veilige en gezonde werkplek. Dat is geen voorrecht, maar een plicht van werkgevers. Zij moeten daarvoor zorgen en de overheid moet erop toezien, dat het wordt nageleefd. Wij vinden het onaanvaardbaar dat werknemers in sommige sectoren vermijdbare risico’s lopen en soms met gevaar voor eigen leven hun werk moeten doen.’

Geen beschermende middelen

Ook Radar kreeg hier vragen over. Zoals van een medewerker in de thuiszorg. Ze moet haar werk uitvoeren bij mensen thuis, maar beschermende middelen ontbreken. De werknemer is bang voor besmetting met het coronavirus.

Kan een werknemer van een werkgever eisen dat die zorgt voor deze beschermingsmiddelen?
Je werkgever moet ervoor zorgen dat je veilig kunt werken in een veilige omgeving. Ook als je voor je werk bij mensen over de vloer komt. Als dat in jouw beroep het geval is, moet je werkgever van te voren checken of er daar mensen zijn met klachten. Je werkgever moet afspraken maken met de klanten over de hygiëne maatregelen, zodat jij een veilige werkplek hebt. Hebben mensen klachten? Spreek dan met je werkgever af dat je alleen spoedeisende werkzaamheden doet. Als je twijfelt aan de maatregelen van je werkgever, kun je overleggen met de bedrijfsarts of de or/pvt (als die in jouw organisatie/bedrijf aanwezig is).

40 procent gewoon naar het werk

Volgens een onderzoek van ING Economisch Bureau gaat 40 procent van de werkenden ondanks de coronacrisis elke dag 'gewoon' naar het werk. Vooral mensen in de bouw en zorg kunnen niet thuiswerken. Ook mensen in de transport en industrie moeten naar hun werkplek. Dat blijkt uit een enquête van ING onder ruim tienduizend mensen.

Zo kreeg Radar ook een mail van een uitzendkracht die werkt als schilder. Hij moet samen met een collega in een busje naar zijn werkplek rijden. Thuiswerken is geen optie. Op de werkplek lopen veel mensen rond die niet altijd anderhalve meter afstand houden. Als uitzendkracht durft hierover niet te klagen bij zijn baas omdat hij bang is voor ontslag.

Mijn werkgever eist dat ik op locatie werk. Ben ik daartoe verplicht?
Als je werkgever zorgt voor een veilige werkplek, kun je je verplicht worden naar je werk te komen.

En wat als de bewoners of zijn collega op zijn werkplek geen 1,5 meter afstand houden?
Je werkgever moet zorgen dat je een veilige en gezonde werkplek hebt en maatregelen nemen die de kans op besmetting reduceren. Doet hij dat niet, dan kun je hem hierop aanspreken. Het is niet verstandig zomaar weg te blijven van je werk. Dit kan als ‘werkweigering’ worden opgevat. Als de werkgever vindt dat je niet kunt thuiswerken en hij aan alle voorwaarden – veilige en gezonde werkplek – heeft voldaan, dan kun je verplicht worden naar je werk te komen.

Monique heeft een nulurencontract in de horeca. Al het werk is weggevallen. Z heeft nu helemaal geen inkomen. Wat kan Monique doen?
Monique is medewerker bediening en heeft een nulurencontract. Ze werkt sinds een half jaar bij een lunchroom en werkte de laatste 3 maanden gemiddeld 12 uur per week. In tijden van de Corona crisis kan Monique haar werkgever een aanvraag indienen voor een tijdelijke tegemoetkoming in de loonkosten. Als de aanvraag toegewezen wordt, krijgt haar werkgever compensatie van de loonkosten voor maximaal 90%. Monique krijgt haar loon gewoon voor 100% doorbetaald. 

Ontslag

Het dienstverband eindigt niet door haar niet meer op te roepen. Hiervoor gelden de normale ontslagregels.

Rechtsvermoeden

Voor mensen met een nul-urencontract is er nog wel het zogeheten rechtsvermoeden van arbeidsomvang. Wie in de eerste 6 maanden van het contract gedurende 3 maanden regelmatig opgeroepen wordt door zijn werkgever, kan recht hebben op een vast aantal uren per week. Dat is het geval bij Monique. Haar vaste uren worden gebaseerd op het gemiddeld aantal gewerkte uren per week in die 3 maanden, en dat zijn er in Monique’s geval 12. Monique kan dus recht hebben op het loon voor 12 uur, omdat haar werkgever doorbetalingsplicht heeft. Er is een uitzondering op de doorbetalingsplicht. Als werk maar af en toe voorkomt en geen vaste omvang heeft, dan mag een werkgever langer dan 6 maanden afwijken van de doorbetalingsplicht. Dit moet dan wel in de cao staan en dat staat in de cao horeca.

Je baas betaalt maar 50% van je salaris? Kan dat?
Nee, hier is nu net de NOW voor ingesteld. De overheid vergoedt 90% van de loonsom en er zit 30% opslag in voor vakantiegeld en pensioenen en dan betaal je 100% salaris aan je personeel.

Op de site van vakbond FNV staan veelgestelde vragen over corona en je werk. Daarnaast heeft de FNV ook een meldpunt ingericht. Wil je iets melden over werk en inkomen in relatie tot corona? Vul dan het formulier in en de FNV gaat ermee aan de slag.