Zorgverleners bij mensen thuis kunnen zich nauwelijks beschermen tegen het coronavirus

Overal in de zorg zijn momenteel tekorten aan Persoonlijk Beschermend Materiaal (PBM). Denk dan aan schorten, veiligheidsbrillen, handschoenen, desinfecterende middelen en bovenal mondmaskers. Op de IC's worden vooral ademhalingsbeschermingsmaskers gebruikt die de binnenkomende lucht filteren, het RIVM adviseert buiten het ziekenhuis chirurgische mondmaskers te gebruiken. Deze mondmaskers zijn bedoeld om anderen te beschermen als de zorgmedewerker die het masker draagt ziek is. Of dit mondkapje de drager bescherming biedt tegen het coronavirus, is het onderwerp van een volgend artikel in deze reeks. Maar als zelfs op IC’s af en toe geen beschermende mondkapjes te vinden zijn, dan zal het elders in de zorg helemaal moeilijk zijn om jezelf te beschermen tegen het virus.

Zelf maskers naaien

Sandra Hendriksen werkt als zelfstandige wijkverpleegkundige in Zutphen. 'Ik kom bij cliënten thuis van 12 tot 87, vaak jarenlang. Ik werk met allerlei mensen samen in een team om een cliënt heen. Er is nu overal schaarste aan materialen. Wij staan onderaan de keten als de mondkapjes uitgedeeld worden. Terwijl ik weet dat de mensen die ik verzorg niet naar het ziekenhuis willen gaan als ze het coronavirus krijgen. Wij zullen ze dus thuis moeten verzorgen. Ik denk niet dat wij dat rond krijgen. Het materiaal dat je nodig hebt is niet te krijgen. Als individueel hulpverlener kun je nergens aankloppen. Ik heb het ROAZ, de organisatie die beschermingsmiddelen verdeelt, gevraagd of we pakken, handschoenen en maskers kunnen krijgen als iemand die wij verzorgen COVID-19 krijgt, maar ik heb geen reactie gekregen, en het ministerie verwees na vier dagen door naar het ROAZ.' Via SoloPartners, een brancheorganisatie voor zzp'ers, heeft ze wat mondkapjes kunnen kopen. 'Die zijn om de cliënt te beschermen als ik het virus meeneem. Ik heb ze voor al mijn collega's ingekocht, want als ik er een draag en mijn collega niet, dan heeft het nog weinig zin.' Hendriksen bracht onlangs 17 vrouwen bij elkaar voor een noodoplossing. 'We zijn zelf maar maskers gaan naaien van allerlei materiaal, ook al hebben we eigenlijk maskers met een filter nodig. We hebben er in een week bijna 1000 gemaakt. Het is een soort wassen neus. Heel triest eigenlijk.'

Zorgende identiteit

Petra Verdonk doet vanuit het Amsterdam MC onderzoek naar zzp’ers die mensen thuis of in instellingen verzorgen. 'Van die zzp’ers wordt vaak verwacht dat ze voor hun eigen bescherming zorgen, maar ze kunnen daar vaak niet aan komen. Zij zijn aangewezen op dezelfde kanalen waar burgers ook hun mondkapjes hamsteren. Veel zorgmedewerkers gaan er vanuit dat ze daarom vroeg of laat COVID-19 op zullen lopen omdat ze lichamen van veel verschillende patiënten verzorgen met hun eigen lichaam. Er is vooral angst dat ze vervolgens andere patiënten besmetten. Ze willen zich aan de regels voor bescherming van zichzelf en patiënten houden, maar kunnen dat niet. En dan hebben veel met name vrouwen in deze groep ook thuis nog de verantwoordelijkheid voor de zorg voor een kind of ouder of partner die door diens kwetsbare gezondheid in een risicogroep valt. Moet je dan niet meer werken in de zorg om je dierbaren thuis te beschermen? Sommige mensen hebben het inkomen zo hard nodig, dat ze het gevoel hebben dat ze niet de keuze hebben om zichzelf te beschermen. Ze hebben vaak ook nog een heel groot plichtsgevoel. Het zorgende is echt deel van wie ze zijn. Daarom vergeten ze soms hun eigen gezondheid. Ze zijn vaak boos dat er in de politiek zo negatief gepraat wordt over zzp’ers in de zorg, terwijl zij nu de gaten vullen die overal vallen.'

Doosje van de schoonheidsspecialist

Ook mensen die zelf vanuit hun PGB zorg inkopen, vaak bij zzp’ers, hebben moeite om aan mondkapjes te komen. Annemarie Verbunt heeft door haar progressieve spierziekte SMA een vergrote kans op infecties en longontstekingen. 'Als ik corona krijg, betekent het hoogstwaarschijnlijk mijn dood. Mijn zorgteam bestaat uit tien mensen die ik vanuit mijn PGB betaal. Statistisch gezien is de kans groot dat één van hen corona krijgt voordat er groepsimmuniteit is. Hoe blijf ik in hemelsnaam beschermd? Zij droegen al een mondkapje als ze verkouden waren of ik een infectie had, maar nu ze elke keer gedragen moeten worden ben ik door mijn voorraad heen. Ik kan ze nergens meer bestellen en ook online kan ik niets vinden. Een vriendin van mij is drogisterijen afgegaan en ik ken een schoonheidsspecialist. Zo kon ik aan drie doosjes mondkapjes komen. Maar die raken snel op.'

Gelijke monniken gelijke mondkapjes?

Martijn van Schaik van SoloPartners, een belangenorganisatie van zzp’ers in de zorg, krijgt dagelijks noodsignalen van zorgmedewerkers die niet aan beschermend materiaal kunnen komen. 'De organisaties die de beschikbare mondkapjes verdelen geven aan dat ze die niet rechtstreeks aan zzp’ers verstrekken. Ze gaan eerst naar ziekenhuizen, en daarbinnen eerst naar de IC, dan naar huisartsen, daarna naar verpleeghuizen, dan naar de reguliere thuiszorg en zzp’ers lijken geen prioriteit te krijgen. Terwijl het om 140.000 eenmanszaken in de zorg gaat, waarvan een groot deel zorg bij mensen thuis levert. De overheid stuurt daar al jaren op, ook in deze tijd blijven veel mensen thuis om ziekenhuizen te ontzien. Het maakt mij kwaad dat wij onze achterban niet uit kunnen leggen waar ze terecht kunnen voor beschermend materiaal. Uit ons onderzoek onder honderden zzp’ers in de thuiszorg blijkt dat 90% van de zorgverleners zichzelf onvoldoende kan beschermen.'
 
'Het RIVM heeft de richtlijn aangepast, waardoor minder beschermende mondmaskers ook gebruikt kunnen worden. Volgens ons vanwege een totaal tekort aan beschermingsmiddelen. Ik denk dat de Nederlandse overheid te laat is en daarom achter het net vist. Zorgorganisaties hebben zelf ook geen voorraden omdat de strakke zorginkoop daar geen financiering voor biedt. We hebben leden die zelf mondkapjes maken van keukenrollen, luiers of stofzuigerzakken omdat ze nergens aan kunnen komen. Ze doen hem vaak zelf om en bij de cliënt.' SoloPartners is zelf maar een webwinkel begonnen zodat zzp’ers in elk geval aan mondkapjes kunnen komen. 'Tegen schandalig hoge prijzen en met beperkte voorraad, maar we konden het niet goedkoper krijgen. Het is natuurlijk eigenlijk niet onze taak. Ik heb wat simpele chirurgische maskers afgegeven bij huisartsen en een ambulance, en ze reageerden alsof ik ze een blok goud gaf.'

Advies uit schaarste

Hans Buijing is bestuurder bij Zorgthuisnl, een branchevereniging voor organisaties die zorg bij mensen thuis verlenen. 'Er werken 400.000 mensen in onze sector. Wij hebben het gevoel dat wij onvoldoende in beeld zijn bij de overheid en de instituties. Weet het RIVM wel wat buiten het ziekenhuis gebeurt? Ze adviseren om daar chirurgische mondkapjes te gebruiken. Maar dat advies lijkt voort te komen uit schaarste en we krijgen geen onderbouwing. Zorgmedewerkers geven aan dat dit advies niet strookt met wat zij geleerd hebben in hun opleiding en in de praktijk. Tot voor kort was de boodschap dat die mondkapjes schijnveiligheid boden, en nu is het de enige bescherming die veel zorgmedewerkers krijgen. En tot een paar dagen geleden was ook nog eens het advies dat je bij korter dan vijf minuten fysiek contact best zonder bescherming kon werken. Zo stond het in de richtlijn, al blijkt inmiddels dat het advies had moeten gaan over bijvoorbeeld het brengen van een kopje thee of medicijnen, en is die vijf minuten in de richtlijn nu vervangen door ‘vluchtig contact’. Dit soort communicatie wekt onrust.'

Meldpunten

Als je als zorgmedewerker of cliënt een noodkreet af wil geven over tekorten aan beschermingsmateriaal, dan kun je bij een aantal meldpunten terecht. De beroepsvereniging voor verpleegkundigen en verzorgenden V&VN krijgt op hun meldpunt honderden signalen binnen over tekorten aan mondkapjes en andere beschermingsmiddelen. De beroepsvereniging ziet het zelf maken van maskers niet als een aanvaardbaar alternatief. Beroepsorganisatie NU’91 heeft een meldpunt beschermingsmiddelen geopend waar klachten over gebrek aan beschermingsmiddelen binnenstromen. En ook bij het meldpunt thuiszorg van ouderenorganisatie KBO-PCOB komen veel klachten binnen over gebrek aan beschermingsmateriaal bij zorgmedewerkers.  Het FNV deed een enquete onder 5.600 zorgmedewerkers. Slechts 30% van hen voelde zich veilig op de werkvloer. In verschillende sectoren buiten het ziekenhuis, waaronder de thuiszorg, geeft ruim driekwart van de zorgmedewerkers aan dat er onvoldoende beschermingsmiddelen zijn.

In het volgende artikel in deze reeks kijken we naar ondernemers die zich in willen zetten om het tekort aan mondkapjes op allerlei manieren op te lossen, en hoe malafide ondernemers van dat tekort proberen te profiteren. In het laatste artikel uit de reeks kijken we naar het advies van het RIVM voor gebruik van mondmaskers. Heb je reacties of tips over het onderwerp mondkapjes in de zorg? Laat het ons dan weten met onderstaand formulier.