Antibiotica in de veehouderij

Door veelvuldig gebruik van antibiotica ontstaan resistente bacteriën, zoals ESBL producerende bacteriën en MSRA. De laatste jaren nemen deze resistente bacteriën alleen maar toe. En het einde is niet in zicht. Hoe is dit mogelijk en wat zijn de gevolgen als je met zo'n resistente bacterie in het ziekenhuis beland.

Eric van den Heuvel krijgt in 2003 de schrik van zijn leven als hij met zijn zieke dochtertje het ziekenhuis wordt uitgestuurd. Evelien, die pas 2 jaar oud is, moet een hartoperatie ondergaan, maar blijkt de resistente bacterie MRSA te hebben. Dat is een huidbacterie die ongevoelig is voor de meeste, gangbare antibiotica, en daardoor moeilijk te bestrijden. MRSA is vooral gevaarlijk voor mensen met een verminderde weerstand. En dat is ook de reden dat het ziekenhuis Evelien niet wil helpen, uit angst voor verdere besmetting. Maar in 2004 is situatie zo levensbedreigend, dat Evelien wel geopereerd moét worden. Het kleine meisje moet na de operatie wekenlang in quarantaine. Bezoekers mogen alleen in speciale kleding bij haar op bezoek.

Van den Heuvel heeft geen idee waar zijn dochter deze besmetting heeft opgelopen en hij wil koste wat het kost erachter komen waar de MRSA besmetting vandaan komt.  Het bleek dat vier van de vijf gezinsleden besmet was met MRSA en Van den Heuvel is vervolgens de link gaan met zijn eigen bedrijf, de besmetting blijkt van zijn eigen varkens afkomstig te zijn. Eric van den Heuvel runt namelijk een varkensveehouderij. Hij gebruikt veel antibiotica, maar realiseert zich niet dat dat weleens de gezondheid van zijn gezin kan schaden.ESBL

MRSA zorgde jaren geleden voor veel opschudding. En nu is er nog een nieuwe resistente bacterie die in opkomst is: de ESBL producerende bacterie, die net als MRSA ongevoelig voor de meeste antibiotica is. 

ESBL staat voor Extended Spectrum Beta-Lactamase. Dit is een enzym dat bepaalde soorten antibiotica kan afbreken. De bacteriën die ESBL kunnen produceren zijn gewone darmbacteriën, zoals Klebsiella en E-coli. Zulke bacteriën zijn onschadelijk zolang ze zich in de darm bevinden van gezonde personen, maar kunnen ernstige infecties veroorzaken, die dan moeilijk te behandelen zijn. Omdat ESBL een nieuw fenomeen is, zijn er nog geen exacte cijfers van het aantal besmettingen. Christina Vandenbroucke, microbioloog bij het VU Medisch Centrum in Amsterdam, signaleert wel een flinke stijging van het aantal patiënten dat drager is van deze resistente bacterie. In haar ziekenhuis groeit het aantal besmettingen per jaar flink.Onderzoek

Vandenbroucke deed onderzoek onder 500 patiënten. Bij ruim 10 % werd ESBL aangetroffen. Andere deskundigen schatten dat inmiddels 1 miljoen mensen in Nederland besmet zijn met een ESBL. Inmiddels is er –zover bekend- ook al een dode gevallen als gevolg van ESBL. Begin 2010 overlijdt vrouw aan een urineweginfectie. Omdat ze besmet is met ESBL, slaat de antibiotica niet aan. Een probleem dat zich volgens Vandenbroucke waarschijnlijk steeds vaker zal voor doen.

Vandenbroucke: "Nu hebben we nog een paar antibiotica waar we mee kunnen behandelen, hoe meer ESBL-besmettingen er zijn hoe meer je deze antibiotica gebruikt, dan zie je dat de resistentie verder gaat, dat je uiteindelijk uitmondt in een bacterie die voor alles resistent is, en dan heb je geen enkel middel meer om infecties te behandelen." 

Bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica is een wereldwijd probleem. Jaarlijks sterven in Europa alleen al 25.000 patiënten als gevolg van antibioticaresistente bacteriën. Ook in Nederland rukken de ESBL snel op. Grote boosdoener is dus het overmatig gebruik van antibiotica. Antibioticagebruik veehouderij

Bioloog Sir Alexander Fleming stuit in 1928 bij toeval op de stof penicilline, waaruit antibiotica voortkomt. Maar Fleming waarschuwt dan zelf al voorzichtig te zijn met het gebruik, omdat bacteriën resistentie kunnen ontwikkelen. En zie, ruim 80 jaar later krijgt hij gelijk. Waar ziekenhuizen en huisartsen nog terughoudend zijn met het voorschrijven van antibiotica, is het in de veehouderij een ander verhaal. Nederland heeft in de dierensector het hoogste antibioticagebruik van heel Europa. En dat moet snel veranderen, vindt Jelle Doosje van GGD Nederland, die een kijkje neemt in de stallen van Eric van den Heuvel. De GGD maakt zich zorgen over dit hoge gebruik en zien dat de resistentie problemen in de humane sector onder andere direct een gevolg zijn van het antibiotica gebruik in de dierensector.

Antibiotica wordt in de veehouderij vooral preventief gebruikt. Omdat dieren dicht op elkaar staan, worden ze snel ziek. Om infecties te voorkomen, wordt antibiotica bijvoorbeeld door het water of voer gedaan en op deze manier worden alle dieren behandeld. Daarnaast wordt antibiotica ook nog eens gebruikt als groeimiddel. En door dat overmatig gebruik worden bacteriën resistent.

Inmiddels is de situatie zo uit de hand gelopen, dat resistente bacteriën zelfs in ons voedsel zitten. Eerder is al gebleken dat 94% van het kippenvlees in de supermarkt besmet is met ESBL. Bij de plofkip, kip die wordt opgefokt in vleeskuikenstallen, is die besmetting al 100 procent. En zelfs biologische kippen zijn voor 85 procent besmet met ESBL. En het lijkt zich alleen maar uit te breiden. Ook ander vlees, zoals rund en varkensvlees vertonen sporen van ESBL, en de resistente bacterie is zelfs op bepaalde groenten aangetroffen, zoals radijs, tauge en lente-ui. Vandenbroucke deed hier onderzoek naar.

"We hebben inderdaad ESBL op groenten, die we gekocht hebben in supermarkt en winkels geonden. Hoe ze daar komen, is iets dat je moet onderzoeken. De mogelijkheden zijn dat de grond bemest is met mest waar resistente bacterie in zitten. Misschien in het water of heeft de besmetting later plaatsgevonden als mensen de boel verhandelen, dat weten we nog niet. "

Onderzoekers uit Utrecht en Wageningen hebben inmiddels aangetoond dat je ESBL inderdaad kan oplopen door besmet voedsel. Ze onderzochten 500 patiënten op ESBL. 35% van deze patiënten bleek via de voedselketen besmet te zijn geraakt. De genen van ESBL die gevonden werden waren identiek aan de ESBL-genen op kippenvlees. Dezelfde middelen

Naast het overmatig gebruik van antibiotica in de veehouderij, is er ook nog het probleem dat bij zowel dieren als mensen dezelfde antibiotica worden gebruikt. Dat moet anders, vindt GGD Nederland. Want de ontwikkeling van een nieuw antibioticum laat op zich wachten. 

Doosje: "Wij maken ons ernstige zorgen over dat in de vee en humane sector dezelfde antibiotica worden gebruikt, met name derde en vierde generatiemiddelen. Die worden in de humane sector op de intensive care gebruikt, om levens te redden, die zouden verboden moeten in de veesector, omdat we anders met lege handen staan."Gezondheidsraad

De Gezondheidsraad heeft inmiddels ook alarm geslagen. De Raad adviseert om bepaalde soorten antibiotica alleen in te zetten voor menselijk gebruik, en die te verbieden in de veehouderij.  Ook moet er een beperking van het antibioticagebruik in de veehouderij komen. Staatssecretaris Henk Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie wil dat veehouderijen het gebruik in 2013 terugbrengen naar 50%. Maar volgens de GGD kan het veel sneller, en zou  bij een groot aantal bedrijven een veel hogere reductie mogelijk zijn. 

Dat het kan bewijst Eric van den Heuvel. Hij besluit in 2009 zijn bedrijf helemaal om te gooien. In plaats van antibiotica, gebruikt hij nu probiotica. En behaalt zo een reductie van maar liefst 95%. De veehouder gebruikt nu alleen nog maar antibiotica als de dieren daadwerkelijk ziek zijn. Supermarkten

Supermarkten en de veesector vinden zelfs inmiddels ook dat er actie moet worden genomen. In een intentie-verklaring, dat afgelopen vrijdag is ondertekend, hebben ze afgesproken dat over 8 jaar al het vlees in Nederland duurzaam moet zijn geproduceerd. 

De intentie-verklaring is ondertekend door zowel boerenorganisaties, de vleessector, de supermarkten en de provincie Brabant. Daarin hebben zij het volgende afgesproken:

• per 1 januari 2012 moet er een einde komen aan het preventief gebruik van antibiotica in de veehouderij. Dieren krijgen alleen nog antibiotica toegediend als zij ziek zijn.
• gezonde dieren mogen mee behandeld worden met antibiotica als ziekte is aangetoond bij andere dieren in de stal.
• er komt per 1 januari 2012 een zwarte lijst, met daarop antibiotica die niet meer voor vee mag worden gebruikt. Zo mogen laatste-keus middelen voor mensen niet meer voor dieren gebruikt worden
• vanaf 2020 is er alleen nog maar duurzaam vlees verkrijgbaar.