In totaal zijn tijdens de Olympische Spelen 5000 medailles verdeeld. In een promotiefilmpje voor de spelen krijgen we te zien hoe de medailles gemaakt zijn. Daarbij wordt verteld dat er alleen gebruik is gemaakt van duurzame materialen. Een medaille weegt 500 gram, maar slechts 6 gram is echt goud. Volgens het IOC worden de medailles voor het grootste deel gemaakt van gerecycled materiaal. Rio beroept zich erop de meest duurzame spelen ooit te zijn.

Charlotte Christiaens van Catapa, een organisatie die al jaren actie voert tegen goudwinning en mijnbouw, heeft daar op z'n minst twijfels bij. Het IOC noch de Braziliaanse munt geven informatie over de daadwerkelijke leverancier van het goud. De claim dat het voornamelijk over gerecycled goud gaat wordt nergens onderbouwd.

Giftige stoffen en kinderarbeid

Bij het winnen van goud wordt nog steeds gebruik gemaakt van zeer schadelijke en giftige stoffen, zoals Cyaan en Kwik. In de landen waar het goud gewonnen wordt, worden de arbeiders onwetend gehouden over de gevaren die zij lopen bij blootstelling aan deze stoffen. Bovendien zijn de omstandigheden in de mijnen vaak ook levensgevaarlijk. Kwik wordt gebruikt om het goud uit het erts te binden. Vaak zijn het jonge kinderen die deze zeer giftige stof met de hand door het erts mengen.

Het kwik wordt na gebruik bovendien niet opgevangen maar gewoon weggespoeld in de rivier. Op deze manier komt kwik ook terecht in de oceanen en dus in de voedselketen. Bij de grote industriële open-pitmijnen (waarbij wordt afgegraven aan de oppervlakte) wordt het goud uitgespoeld met water en cyanide. Deze methode heeft ernstige gevolgen voor mens en milieu. Op een kilo goud wordt 238 kilo cyaan gebruikt.

De mijnen die dit soort methodes hanteren, worden geëxploiteerd door grote Amerikaanse en Canadese multinationals in Afrika, Zuid-Amerika, maar ook in de Verenigde Staten en zelfs in Europa. Nog in 2012 werd een grote mijn geopend in Griekenland - ondanks grote protesten van milieuorganisaties. Lokale protestorganisaties zijn hun leven niet zeker. De mijnbouwcoöperaties maken jacht op ze en er zijn in dit kader al diverse moorden gepleegd, aldus Catapa.

Medailles, maar ook je trouwring

De winnaars van het goud in Rio zijn dus allerminst verzekerd dat er aan hun plak geen bloed kleeft. Hoe zit het dan eigenlijk met het goud dat wij eenvoudige burgers dragen? Zijn de symbolische gouden ringen waarmee veel mensen in het huwelijk treden wel zo romantisch als ze lijken?

Zijn de Nederlandse juweliers zich bewust van waar hun grondstof vandaan komt? Radar maakte een rondje langs willekeurige handelaren om te kijken wat zij weten over goud. Daaruit blijkt dat de gemiddelde juwelier lak heeft aan de omstandigheden waaronder goud gewonnen wordt. Ze zijn vooral geïnteresseerd in hun eigen portemonnee. Er is wel enige kennis over de omstandigheden waaronder goud gewonnen wordt. Maar er is niet veel betrokkenheid.

Fairtrade goud

Op initiatief van organisaties zoals Catapa, Max Havelaar en Solidaridad is er sinds een aantal jaren ook een alternatief beschikbaar: fairtrade goud. Dit goud wordt gewonnen in gecertificeerde mijnen die werken onder betere omstandigheden voor mens en milieu. De regels zijn zo streng dat er op dit moment nog maar twee fairtrade mijnen zijn, allebei in Peru.

Verkopers blijken maar weinig kennis te hebben van dit fairtrade alternatief, al zijn er wel verkooppunten in Nederland. Max Havelaar heeft een kaart op de website staan waar er meer dan 50 staan aangegeven. In het goud- en zilverstadje Schoonhoven is er merkwaardig genoeg maar één te vinden. Het is vreemd dat er juist in hét centrum van de Nederlandse goud- en zilverhandel niet meer fairtrade goud verkrijgbaar is. De voorzitter van het goud- en zilversmidsgilde Sint Eloy in Schoonhoven bevestigt dat het vooralsnog geen agendapunt is (geweest).

Catapa voert al 10 jaar campagne om de kennis over goud te verspreiden. Het is een wisselwerking tussen handel en consument. Hoe meer de consument erom vraagt, hoe meer de handel geneigd zal zijn er meer van te bieden. Het blijft dus een langdurig en moeizaam proces. De kans ligt voorlopig meer in het hergebruik van goud. Niet van je gouden juwelen, maar van je oude laptop en telefoon. Een ton gouderts levert maar 0,5 tot 2 gram goud op, terwijl een ton e-waste wel 100 tot 200 gram herbergt.