Gebruik SyRI is verboden, wat zijn de gevolgen?
De rechtbank in Den Haag heeft woensdag besloten dat de overheid geen gebruik meer mag maken van het fraudedetectiesysteem SyRI. Maar wat is SyRI eigenlijk en waarom is het verboden?
Vergaarbak met persoonlijke informatie
Het Systeem Risico Indicatie (SyRI) is bedoeld om mensen die uitkeringsfraude plegen op te sporen. Normaal gesproken wordt dat handmatig gedaan; iemand met een uitkering wordt betrapt op toch wat bijverdienen en daaruit ontstaat een zaak.
Dit wordt met SyRI andersom aangepakt: het systeem gooit allerlei persoonlijke gegevens van hele groepen mensen in een vergaarbak, laat er wat berekeningen op los en er rollen een aantal adressen uit van mensen die mogelijk frauderen.
De manier waarop SyRI mogelijke fraudeurs opspoort, is daarom controversieel. Er worden veel persoonlijke gegevens gebruikt, maar de regering weigert te vertellen wat er precies mee gedaan wordt.
Consequenties voor privacy
De gegevens die in de SyRI-vergaarbak werden gestopt, bestonden onder andere uit informatie over waar je woont, wat voor opleiding je hebt gedaan, of je pensioen krijgt, waar je werkt of hebt gewerkt, of je vergunningen of ontheffingen hebt, welke subsidies je ontvangt en nog veel meer.
Advocaat Jelle Klaas is namens Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten één van de aanklagers in de zaak. Hij is bang dat SyRI, en eventuele vergelijkbare systemen in de toekomst, op de lange termijn gaan zorgen dat burgers zich minder vrij voelen in hun land.
Door in een bepaalde wijk te wonen, naar bijeenkomsten van een bepaalde politieke partij te gaan of andere dingen te doen die misschien niet helemaal doorsnee zijn, kun je dan door 'het algoritme' als verdacht worden aangeschreven.
Ook kunstenaars en journalisten lopen extra risico, meent Klaas. Voor hun werk gedragen zij zich immers vaker op een manier die als 'uitzonderlijk' gezien zou kunnen worden. Systemen als SyRI zouden daarom creativiteit in het algemeen kunnen belemmeren.
Weinig succes
Vanwege de privacybezwaren heeft de rechtbank in Den Haag woensdag besloten dat SyRI in strijd is met het Europees Verdrag van de Rechten voor de Mens. Het systeem maakt volgens de rechter buitenproportioneel veel inbreuk op iemands privéleven ten opzichte van het maatschappelijk belang wat het systeem moet dienen.
Zelfs al zouden privacyoverwegingen geen redenen zijn om de inzet van SyRI te beëindigen, lijkt het nut van het systeem in de praktijk gering. Volgens een onderzoek van de Volkskrant is het systeem een paar keer gebruikt, maar is er nooit wat gedaan met de resultaten die daaruit rolden. De overheid zegt dat het systeem wel wat heeft opgeleverd, maar wat dat precies inhoudt, wil zij niet zeggen.