De 87-jarige Afke van Houdt-Weiland krijgt op 5 februari 2021 haar eerste Pfizer-vaccinatie op de GGD-vaccinatielocatie Papendal. Op 24 februari wordt ze getroffen door een herseninfarct en belandt in het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem. Daar blijkt dat haar nekslagaderen verkalkt zijn en ze moet vervolgens geopereerd worden.

Afspraak cancellen

Haar vriend Henk voorziet dat ze maandag 15 maart niet uit het ziekenhuis is voor haar tweede Pfizer-vaccinatie. Ze nemen contact op met de GGD. Herco zegt: 'We moesten de afspraak maar cancellen en kijken wanneer ze fysiek wel in staat was te komen. De GGD komt niet naar het ziekenhuis voor een tweede prik: 'Dat doen we niet, bel maar met het ziekenhuis of de huisarts was hun korte antwoord.' Haar beide zoons Timo en Herco van Houdt zijn stomverbaasd.

Navraag bij allerlei instanties

Het is onduidelijk wanneer Afke uit het ziekenhuis ontslagen wordt en ze moet met haar uitvalsverschijnselen aansluitend doorgestuurd wordt naar een revalidatiekliniek. Zoon Herco laat het er niet bij zitten en doet bij allerlei instanties navraag over de mogelijkheden. Het ziekenhuis is van goede wil maar kan niets doen: 'We zouden je heel graag helpen. Maar uhm, dat lukt niet, want wij mogen eigenlijk alleen maar ons eigen personeel vaccineren en daar hebben we de vaccins voor. Maar geen voor patiënten, neem contact op met de huisarts.'

Geen oplossing

Herco wordt doorgestuurd naar Afkes huisarts. Die zegt: we willen graag helpen, maar we hebben geen Pfizer-vaccins, alleen AstraZeneca en met Pfizer mixen kan niet. Hij wordt weer teruggestuurd naar de GGD. Via het landelijke corona-crisiscentrum van de GGD krijgt hij te horen: Als mevrouw niet mobiel is, kunnen wij niets doen. Hij hoort van een medewerker van de GGD Arnhem dat hem vaker deze vraag gesteld wordt. Ik krijg hier veel telefoontjes over binnen en ik weet ook geen oplossing. Als die bij de GGD-arts navraag doet is het antwoord kort: wij kunnen niets doen, u moet naar het ziekenhuis of de huisarts.

Van het kastje naar de muur

Herco belt vervolgens met de huisartsenpraktijk in Arnhem en zegt: 'Ik wil een oplossing voor mijn moeder. Ik word van het kastje naar de muur gestuurd.' Ook de huisartsenpraktijk geeft aan dit vaker te horen. Er blijkt geen protocol voor te zijn. Een behulpzame dame van de huisartsenpraktijk belt een middag rond diverse GGD's en het RIVM, maar vangt overal bot. Vandaag (15 maart) zou Afke eigenlijk geprikt moet worden. 

Laconieke houding

Herco stoort zich vooral aan de starre en bijna laconieke houding van alle instanties. 'Ach, dan kan ze nog wel twee weken of langer wachten dan die zes weken. Er is zelfs geopperd om mijn moeder een prik met AstraZeneca te geven, maar dat is helemaal niet wenselijk als je eerst een vaccin met Pfizer hebt gehad.' Herco zegt: 'Eerst mocht er 21 dagen zitten tussen de twee vaccins, toen is die termijn opgerekt naar zes weken. En nu maakt het ineens niets meer uit wanneer je je tweede prik krijgt.'

50PLUS gaat Kamervragen stellen

50PLUS gaat Kamervragen stellen over de kwestie. Den Haan zegt: 'Het gaat nog steeds niet goed met het vaccinatieprogramma. Wat mij opvalt: de regie is weg. De zorg in Nederland is goed, maar hoe het bestuurlijk is georganiseerd, is waardeloos. Het is zo versnipperd en iedereen wijst de verantwoordelijkheid naar elkaar toe. Niemand heeft de regie, waardoor dit soort zaken niet geregeld worden. Het is vooral een logistiek probleem. Ik snap dat je geen doses wilt weggooien. In zo'n Pfizer-ampul zitten 10 doses en je wilt er geen een verspillen. Je zou toch een mobiel prikteam kunnen oprichten die langs deze kwetsbare groep mensen gaat? We hebben hier acht maanden geleden ook al voor gepleit, maar er is niets mee gedaan.' 

Geen maximumtermijn

Radar vraagt het ministerie van VWS om een reactie. De woordvoerder schrijft: 'Dit lijkt mij een vraag voor RIVM.' Het RIVM, bij monde van persvoorlichter Marah Michel, zegt: 'We willen een tweede prik zo snel mogelijk, maar het is niet ernstig voor de werking van het vaccin als er langer dan zes weken tussen zit. Volgens onze richtlijn is er geen maximumtermijn tussen de eerste en tweede prik.' Ze verwijst naar deze richtlijn. 'Daarin staat in hoofdstuk 5, bij informatie over Biontech/Pfizer, onder 'toediening', in de laatste alinea dat als de tweede vaccinatie buiten de geadviseerde interval valt, de vaccinatieserie niet opnieuw hoeft worden gestart', aldus Michel.

Immunologisch

Hans van Vliet, medisch programmamanager COVID-19-vaccinatie vult haar aan: 'De reden dat de termijn niet zo expliciet benoemd staat, is omdat dit een algemeen immunologisch gegeven is dat langere intervals geen probleem zijn, zie bijvoorbeeld  richtlijn RVP: 10. Inhaalschema's | Rijksvaccinatieprogramma.nl Daar staat: Bij het inhaalschema heeft een langer interval tussen de vaccinaties de voorkeur boven een kort interval, zoals dat bij de reguliere schema's voor zuigelingen ook het geval is. Ook op de leeftijd van 1 jaar of ouder geldt dat langere intervallen betere titers (het getal waarmee de hoeveelheid antistoffen in een serum wordt uitgedrukt) opleveren.'

Logistiek probleem

Volgens het RIVM bestaat er geen mobiel prikteam, omdat het om zulke kleine aantallen mensen gaat en dat ze hier geen uitzondering voor kunnen maken en extra dingen kunnen optuigen. 'Dat zou het huidige proces verstoren. Mensen zijn al goed beschermd na de eerste prik.' De woordvoerster zegt dat het vooral een logistiek probleem is. De GGD kan niet naar een patiënt komen, maar mensen moeten zelf naar de GGD-testlocatie gaan. Ook omdat Pfizer goed gekoeld moet blijven. 'Dit vaccin wordt in grote batches verspreid. In elke batch zitten ampullen met zoveel vaccins. Het is niet mogelijk om 1, 2 of 3 mensen te prikken op een andere locatie.' 

Geen probleem als op een later moment de afspraak wordt gezet

Radar legt de kwestie ook voor aan GGD GHOR Nederland en GGD Gelderland-Midden en ontvangt dezelfde reactie: 'Als iemand de eerste keer door de GGD is gevaccineerd dan gaan we ervan uit dat deze persoon binnen de vaccinatie doelgroep valt die door de GGD wordt gevaccineerd. En dan moet diegene ook een tweede keer door de GGD gevaccineerd worden. Het is geen probleem als op een later moment de afspraak wordt gezet. De afspraak kan weer gemaakt worden via het callcenter waar ook de eerste afspraak mee is gemaakt.'
 
Als Radar op dit antwoord een aanvullende vraag stelt over het overschrijden van de 42 dagen termijn, schrijft de GGD: 'De GGD volgt de RIVM uitvoeringsrichtlijnen die de 42 dagen richtlijn hanteert t.a.v. een tweede prik. Als op een later moment de 2e prik plaatsvindt, blijft de werking na de 2e prik gelijk. Een derde vaccinatie is daarom niet nodig. Omdat de werking van 1e prik wel lijkt af te nemen na 42 dagen verdient het de voorkeur om daarna zo snel mogelijk vaccinatie te laten plaatsvinden. Er is door het ministerie van VWS een verdeling gemaakt tussen de verschillende vaccinerende partijen waarbij de GGD op locaties vaccineert en huisartsen eventueel langs kunnen gaan bij mensen.'

Tweede dosis tot 42 dagen na de eerste dosis

Maar in de uitgebreide richtlijn van het RIVM staat deze passage: 'De volledige serie bestaat uit 2 doses van 0,3 ml (30 mcg/0,3 ml). Het interval dat vanaf medio januari 2021 gehanteerd wordt tussen de twee doses is 35-42 dagen. Dat is langer dan het standaard interval van 21 dagen dat in de bijsluiter vermeld staat en tot medio januari gehanteerd werd. Op basis van het gezamenlijk advies van de Gezondheidsraad en het OMT heeft de minister van VWS besloten om dit interval te verlengen. In de effectiviteitsstudie van Comirnaty zijn deelnemers geïncludeerd die een tweede dosis kregen tot 42 dagen na de eerste dosis. Daarnaast is dit interval conform het recente WHO-advies. De verlenging van het interval geeft de mogelijkheid om op korte termijn meer mensen de eerste vaccinatie te geven. Vanaf 21 januari 2021 worden nieuwe afspraken voor de tweede vaccinatie gepland in de zesde week na de eerste vaccinatie, 35-42 dagen na de eerste vaccinatie. Als dat niet lukt, dient de afspraak eerder gemaakt te worden.' 

Structuur vaccin is teer

Radar belt met Pfizer, de fabrikant van het desbetreffende vaccin. Woordvoerder Jan Willem de Heer zegt dat op het label 21 dagen staat en dat de fabrikant niet anders kan dan zich houden aan de bijsluiter, omdat die 21 dagen blijkt uit hun studie. Maar een klein deel van de proefpersonen was over die termijn van 21 dagen. 'We kunnen geen uitspraken doen over een latere termijn van toediening, dat is niet onderzocht. Dan is de effectiviteit een hypothetisch vraagstuk.' Hij zegt wel dat het logistiek een uitdaging is. 'Het vaccin moet bij min 70 graden bewaard en vervoerd worden. Uit een flesje (een file) haal je 6 doses en als het vaccin eenmaal ontdooid is, is de structuur heel teer. Dus je moet klaargemaakte spuiten zo min mogelijk vervoeren. Het is niet de bedoeling om te bewegen', zegt De Heer. Pfizer gaat vanaf begin april 500.000 doses per week leveren aan Nederland. In het tweede kwartaal worden er in Nederland totaal 7,8 miljoen Pfizer-vaccins geleverd. 

Verbaasd over antwoorden GGD en RIVM

Liane den Haan, fractievoorzitter van 50PLUS reageert verbaasd op de antwoorden van de GGD en het RIVM. Ze zegt: 'Waarom zit er dan een termijn op van maximaal 42 dagen als het niet uitmaakt of je het vaccin later krijgt? Dan zouden we toch beter nu heel Nederland al 1 prik kunnen geven als die tweede prik niet zo belangrijk is. En ze zetten toch niet voor niets heel expliciet die 42 dagen termijn in een richtlijn?'

Radar-enquête

We zetten ook een vragenlijst uit via ons Testpanel. Mensen klagen over lange wachttijden aan de telefoon bij het maken van een afspraak, en priklocaties die soms op vele kilometers afstand liggen, terwijl er ook een in de buurt zit. De afspraak omzetten behoort vaak niet tot de opties. Hetzelfde geldt voor het inbouwen van een marge om de aangegeven termijn te halen, zo laat iemand weten wiens moeder een groot risico loopt om opgenomen te worden in het ziekenhuis: 'We hebben gevraagd of de prikdatum 1 week eerder zou kunnen. Dit was helaas niet mogelijk.' Voor wie tussen de eerste en tweede prik een coronabesmetting oploopt, lijkt een protocol totaal te ontbreken. Zo laat iemand weten dat de GGD vier keer belde met steeds een nieuw plan: geen tweede prik, wel een tweede prik op een later moment, twéé nieuwe vaccinaties… 'Op deze variant zijn ze nog niet goed ingesteld', concludeert ook een andere respondent.

Meer over het onderzoek lees je hier:

Verwarring en gebrek aan flexibiliteit rondom planning tweede vaccinatieprik