Hooikoorts en luchtkwaliteit – een giftige cocktail?

Structureel ongezonde lucht

Volgens Milieudefensie ademt een derde van de Nederlanders structureel ongezonde lucht in. Vooral in steden, langs snelwegen en in industriële gebieden ligt de concentratie fijnstof en stikstofdioxide vaak boven de gezondheidsgrenzen. En juist die stoffen blijken een gevaarlijke combinatie te vormen met hooikoortspollen. 

Fijnstof en stikstofdioxide irriteren de slijmvliezen in neus en longen. Wanneer pollen zich daar bij voegen, wordt het immuunsysteem dubbel geprikkeld, wat leidt tot heftigere klachten. Zelfs mensen zonder eerdere allergieën kunnen hierdoor hooikoortsachtige symptomen ervaren. Kwetsbare groepen zoals mensen met astma, kinderen en ouderen lopen extra risico. In stedelijke gebieden – denk aan Rotterdam, Amsterdam en delen van Brabant – is het effect het sterkst voelbaar.

Waar is de lucht het viest?

Op de kaart van de Atlas Leefomgeving is duidelijk te zien waar in Nederland de luchtkwaliteit structureel onder druk staat. Uit onderzoek van Pointer blijkt dat delen van IJmond, Den Haag en Velsen tot de vervuilingshotspots behoren. 

Daartegenover staan groene gemeenten en kustgebieden met relatief schonere lucht. Maar ook daar geldt: op dagen met veel pollen én luchtvervuiling kan de impact flink zijn.

Longfonds: pollen vermijden, maar hoe?

Het Longfonds laat weten zelf geen cijfers te hebben over hooikoorts of de combinatie van hooikoorts en longziekten zoals astma of COPD. Wel geven ze aan dat meer en betere informatie over pollen kan helpen bij het leven met hooikoorts. 

“Een belangrijk advies dat mensen met hooikoorts krijgen, is om de blootstelling aan pollen zoveel mogelijk te voorkomen,” aldus het Longfonds in een reactie aan Radar. Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan, zeker wanneer pollen zich vermengen met luchtvervuilende stoffen zoals fijnstof of stikstofdioxide.

Voor meer inzicht in waar en wanneer pollen actief zijn, verwijst het Longfonds naar de Stichting Nationale Allergie Monitoring – een organisatie die real-time polleninformatie verzamelt en onderzoekt.

Dr. Richard Oei: Luchtvervuiling versterkt hooikoorts

Dr. Richard Oei, internist-allergoloog bij DC Klinieken en bestuurslid van de Stichting Nationale Allergie Monitor, benadrukt dat er steeds meer bewijs is dat luchtvervuiling hooikoortsklachten kan versterken. "Ozon speelt hierbij een belangrijke rol: onderzoek heeft aangetoond dat op dagen met hogere ozonconcentraties mensen met pollenallergie meer en hevigere klachten ervaren," zegt Dr. Oei. Dit versterkt de symptomen van hooikoorts en maakt de luchtwegen extra gevoelig voor de pollen.

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat vervuilde lucht — met name ozon — de allergeniciteit van pollen kan verhogen, mogelijk doordat deze stoffen zich hechten aan het pollenkorrel en zo de immuunreactie versterken. “Dit verklaart waarom hooikoorts bij sommige mensen ernstiger is geworden, zelfs wanneer ze eerder geen klachten hadden,” voegt hij toe.

Hoewel de wetenschappelijke onderbouwing voor de precieze mechanismen achter deze interactie nog in ontwikkeling is, is de samenhang tussen luchtvervuiling en verergerde hooikoortsklachten volgens Dr. Oei steeds duidelijker. “De relatie is duidelijk, maar we hebben nog meer onderzoek nodig om precies te begrijpen hoe luchtvervuiling de pollen zelf beïnvloedt en welke stoffen het meeste effect hebben,” zegt hij.

Dr. Arnold van Vliet: Klimaatverandering verlengt het hooikoortsseizoen

Volgens Dr. Arnold van Vliet, klimaatwetenschapper aan Wageningen University, zien we de laatste jaren een verschuiving in de tijden waarop planten bloeien. “De gemiddelde wintertemperatuur is in de afgelopen 100 jaar met 1,3 graden Celsius gestegen, wat betekent dat planten eerder in bloei komen,” legt Van Vliet uit. 

Dit heeft gevolgen voor het hooikoortsseizoen, dat niet alleen vroeger begint, maar ook langer aanhoudt. Bijvoorbeeld, de hazelaar, die voorheen pas in januari begon te bloeien, komt nu al in december in bloei. Dit maakt dat het hooikoortsseizoen zelfs tijdens de kerst al kan beginnen.

Daarnaast speelt de stijging van de zomertemperaturen een belangrijke rol. Wanneer de temperatuur boven de 25 graden Celsius stijgt, neemt de ozonconcentratie exponentieel toe, wat voor hooikoortspatiënten extra problemen kan veroorzaken. “Ozon maakt de longen veel gevoeliger voor allergenen,” aldus Van Vliet. Bovendien stimuleert ozon planten om meer allergenen te produceren, wat het probleem verder verergert.

Dr. Van Vliet wijst er ook op dat Nederland steeds meer geschikt wordt voor mediterrane plantensoorten, zoals de olijfboom, die hooikoorts kunnen veroorzaken. Daarnaast maakt de komst van de Ambrosia, die in de herfst bloeit, dat het pollenseizoen steeds langer duurt. “We gaan naar een situatie waarin het hele jaar door pollen aanwezig kunnen zijn,” waarschuwt hij.

Wetenschappelijk grijs gebied

Hoewel het aannemelijk klinkt dat luchtvervuiling hooikoortsklachten kan verergeren, blijkt die relatie wetenschappelijk nog niet volledig onderbouwd. Bij het RIVM geven ze aan dat hun expertise ligt bij luchtkwaliteit en gezondheid, maar niet bij allergieën of pollen. “We doen zelf geen onderzoek naar de invloed van luchtvervuiling op hooikoorts,” zegt Marah Michel van het RIVM in gesprek met Radar.

Ze wijst wel op bestaande kennis over de bredere gezondheidseffecten van vervuilde lucht, zoals een toename van astmaklachten bij kinderen. Het RIVM verwijst voor diepgaandere expertise over pollen naar onder andere het LUMC in Leiden en onderzoekers van de Universiteit Utrecht. 

In een gesprek met Dr. Oei bevestigt hij dat er nog veel te ontdekken valt over de manier waarop vervuilde lucht hooikoorts beïnvloedt, maar dat het steeds duidelijker wordt dat de impact van luchtvervuiling wel degelijk groter is dan we aanvankelijk dachten.

Wat kun je zelf doen?

Radar stelde eerder al een stappenplan op om zelf de luchtkwaliteit in je omgeving te checken. Daarin lees je hoe je actuele lucht- én pollendata kunt combineren, bijvoorbeeld via de Hooikoortsradar of apps als Luchtmeetnet. Ook geeft het Longfonds advies over het vermijden van pollen, maar met de toegevoegde uitdaging dat luchtvervuiling deze strategieën bemoeilijkt.

Daarnaast geven longartsen het volgende advies:

• Blijf binnen op dagen met hoge pollen- én fijnstofwaarden.
• Ventileer slim: vroeg in de ochtend of na een regenbui.
• Gebruik een luchtreiniger met HEPA-filter.
• Overweeg medicatie in overleg met een arts – preventief slikken kan klachten beperken.

Wat gebeurt er op beleidsniveau?

Hoewel de luchtkwaliteit in Nederland de afgelopen decennia is verbeterd, voldoen veel meetpunten nog altijd niet aan de strengere WHO-richtlijnen. Gemeenten zetten in op vergroening, minder autoverkeer en schone mobiliteit, maar experts vragen zich af of dat tempo hoog genoeg ligt. Volgens het RIVM wordt met het Schone Lucht Akkoord echter voortgang geboekt. “We zijn goed op weg om het doel voor gezondheidswinst te halen,” schrijft de organisatie in haar laatste monitoringrapport. Dat doel: in 2030 moet de lucht in Nederland gemiddeld 50% schoner zijn dan in 2016.

Het Longfonds pleit daarnaast voor een wettelijk recht op gezonde lucht. “Gezonde lucht moet net zo vanzelfsprekend zijn als schoon drinkwater,” aldus hun woordvoerder. Dit idee lijkt in toenemende mate steun te krijgen, aangezien luchtvervuiling steeds meer wordt erkend als een volksgezondheidskwestie.

Klimaatverandering verlengt het pollenseizoen

Naast luchtvervuiling speelt ook het klimaat een steeds grotere rol in de ernst van hooikoorts. Hogere temperaturen zorgen ervoor dat het pollenseizoen eerder begint én langer aanhoudt, blijkt uit meerdere bronnen, waaronder het RIVM-rapport Effecten klimaat op gezondheid en het debatverslag van het programma Klimaatverandering en Gezondheid. De hoeveelheid pollen in de lucht neemt niet alleen toe, ook de concentratie allergenen per pollen lijkt te stijgen. Dit kan klachten verergeren, zelfs bij mensen die voorheen geen hooikoorts hadden. In dat licht lijkt de impact van klimaatverandering op onze luchtwegen nog maar het begin.