In 2019 had circa 3,8 van de 8 miljoen Nederlandse huishoudens glasvezel. Vooral buitengebieden hebben nog steeds geen goed en snel internet en moeten het vaak doen met een oude koperverbinding van KPN. Commerciële partijen vonden het jarenlang financieel niet rendabel om glasvezel aan te leggen in de polder. De afgelopen tien jaar duiken er tientallen lokale burgerinitiatieven op die besloten zelf glasvezel aan te gaan leggen. Zo ook in het Noord-Hollandse Hollands Kroon en het Groningse Westerkwartier. Hier starten in 2014 buurtbewoners zelf een coöperatie om glasvezel te krijgen in hun woonplaats.

Overnemen

De burgerinitiatieven zijn jarenlang bezig geweest om voldoende deelnemers te werven onder bewoners en bedrijven voor de aanleg van glasvezel. Vaak betalen huishoudens in zo'n buitengebied een eigen bijdrage van tussen de 1500 en 3500 euro voor glasvezel. Op het moment dat er volgens de coöperatie voldoende animo is en het rendabel lijkt dat er gegraven kan worden, duiken er grote commerciële partijen op die ineens de aanleg willen overnemen of de boel vertragen. Met als gevolg nog langer wachten op glasvezel of in het slechtste geval valt de consument buiten de boot. 

Daarover kunnen ze in het landelijk gelegen Hollands Kroon meepraten. 'De aanleg wordt vertraagd. Vanuit KPN begrijpen we het, maar maatschappelijk gezien is het niet goed', zegt Alexander op de Weegh, mede-oprichter van het burgerinitiatief Breedband Hollands Kroon. Een groep burgers start in 2014 met een coöperatie voor de aanleg van glasvezel in hun gemeente. Ze benaderen in eerste instantie Ziggo en KPN. Kabelbedrijf Ziggo had meteen geen interesse. Ze gaan vervolgens wel anderhalf jaar in gesprek met KPN.

Nieuwe randvoorwaarden

Op de Weegh vertelt: 'Elke keer kregen we nieuwe kaders en randvoorwaarden. Er mocht geen staatssteun zijn, er werd een x-bedrag door KPN geïnvesteerd en de rest moest vanuit de inwoners zelf worden geïnvesteerd. Elke keer als we dachten een oplossing te hebben voor de uitdagende randvoorwaarden dan kwamen er nieuwe voorwaarden bij. In augustus 2016 schrijft KPN dat juristen van KPN geen tijd meer aan ons mochten besteden.'

Garantstelling

De burgers gaan vervolgens in gesprek met Kabeltex, het bedrijf dat het eiland Texel voorzag van glasvezel. De provincie Noord-Holland is bereid garant te staan voor de goedkope geldlening. In 2018 duikt KPN ineens weer op. 'In november 2018 tekent KPN een overeenkomst met Delta Rijssen. Dat kan bijna geen toeval zijn als we drie weken later willen beginnen met de aanleg van het netwerk', zegt Op de Weegh. Delta Rijssen gaat in de ene helft van Hollands Kroon glasvezel aanleggen en KPN levert de abonnementen. De andere helft is voor de coöperatie in samenwerking met Kabeltex. De helft bekabelen levert echter minder inkomsten op. En de garantstelling voor de lage rente op hun lening door de provincie is inmiddels niet meer zeker. Die wordt namelijk aangevochten door twee lokale  glasvezelaanbieders die samenwerken met KPN: Delta Rijssen en FiberNH.

Drie jaar vertraging

Op de Weegh zegt: 'Er zijn twee partijen geweest - allebei gelieerd aan KPN - die eerst bezwaar aantekenen bij de provincie. Daar hebben ze allebei ongelijk gekregen. Vervolgens zijn ze allebei naar de rechter gestapt. Ook de rechter heeft het terzijde geschoven en aangegeven dat ze in ongelijk stonden. Een partij is gestopt met de rechtszaak. De andere boel heeft het aanhangig gemaakt bij de Raad van State. We zitten nu te wachten op een rechtszitting bij de Raad van State.' En al deze procedures zorgen voor nog een keer anderhalf jaar extra vertraging. Dus na het mislukte overleg met KPN en dit juridische getouwtrek is er drie jaar verloren gegaan. En het is onzeker hoe het nu afloopt met de garantstelling voor de goedkopere geldlening.

3500 euro zelf betalen

In het Groningse Westerkwartier spatte het burgerinitiatief Westerglas uit elkaar. Volgens Jan Hut, de oud-voorzitter van Westerglas waren er in Groningen dertien van dit soort lokale initiatieven actief om glasvezel te krijgen. Westerglas had deur voor deur inwoners benaderd om te vragen wie bereid was mee te betalen aan de aanleg van glasvezel. Alle deelnemers kregen een geel bordje in de tuin, zodat je kon zien wie er meededen. Belangstellenden konden in een keer een eigen bijdrage van 3500 euro betalen. Wie zo'n bedrag niet op tafel kon leggen, mocht dit bedrag uitsmeren door maandelijks 15 euro meer abonnementsgeld te betalen.

Afhankelijk van snel internet

Een van de geïnteresseerde Groningers is veehoudster Kim Drent. Haar boerenbedrijf is afhankelijk van snel internet. De melkrobot en boekhouding werken online. En alles gaat nu via een trage koperverbinding. Ze zegt: 'Er is zelden tot nooit verbinding. Als iemand dan met zo'n initiatief komt dan wil je graag meedoen.' Toen Westerglas voldoende deelnemers had en de eerste schop de grond in kon, waren er kapers op de kust.

10 miljoen subsidie

De provincie Groningen kreeg een pot geld voor de aardbevingsschade. De Economic Board Groningen en de Nationaal Coördinator Groningen vinden snel internet van groot belang voor 'de leefbaarheid en de economische vitaliteit van het aardbevingsgebied'. Ze geven 10 miljoen euro subsidie aan de regeling 'Snel Internet Groningen'. Dit geld ging niet naar de burgerinitiatieven, maar naar Rodin Group omdat dit bedrijf volgens de provincie Groningen 'voldeed aan de gestelde subsidievereisten'. Daarnaast kreeg Rodin een gunstige lening van 30 miljoen euro tegen 2 procent rente. Als tegenprestatie moest Rodin 14.000 Groningse huishoudens in het buitengebied voorzien van snel internet.

Handdoek in de ring

Oud-voorzitter Hut zegt: 'In plaats van met die 10 miljoen de burgerinitiatieven te gaan ondersteunen, gingen ze de vraag uitzetten in de markt. Welke marktpartij heeft zin om glasvezel aan te leggen? Je kan rekenen op minimaal 10 miljoen'. Het burgerinitiatief Westerglas werd gepasseerd en gooit vervolgens de handdoek in de ring.

Staatssteun

En omdat er sprake is van staatssteun mag Rodin alleen 'witte adressen' aansluiten. Dit zijn woningen met alleen KPN-koperdraad die onder de 30 Mbit/s blijven. Anders zou Rodin met overheidsgeld gaan concurreren tegen bedrijven als KPN en Ziggo en dat mag niet volgens de Brusselse regels. En zonder staatssteun zou de aanleg van snel internet in Groningen onmogelijk zijn.

Geen gratis glasvezel

René Oudman zou via Westerglas aangesloten worden op glasvezel. Hij maakt nu gebruik van een 'opgekrikte koperlijn van KPN'. Hij zegt: 'Volgens KPN is onze internetverbinding met 30 Mbit/s snel genoeg en mogen wij niet gratis aangesloten worden op het glasvezelnetwerk. Op papier klinkt het mooi, maar in de praktijk halen we die 30 Mbit/s niet. Dus nu wordt er door onze tuin glasvezel aangelegd, maar onze huizen worden niet aangesloten.' De enige uitwijkmogelijkheid die Oudman heeft, is een zakelijk abonnement afsluiten omdat hij een bedrijf aan huis heeft. 'We zijn dan wel meer dan twee keer zo duur uit. Particulieren betalen voor hun glasvezelabonnement tussen 50 en 60 euro per maand incl BTW en tv. En voor een zakelijk abonnement betaal je al snel 90 euro excl BTW en zonder tv. Dus als je dat erbij neemt, ben je zo 120 euro per maand kwijt.' En René is niet de enige pechvogel. In Westerkwartier vallen nog zo'n 20 adressen buiten de boot. Als Oudman toch glasvezel wil, moet hij 2000 euro betalen, terwijl de buren het gratis krijgen. En in veel gevallen krijgen mensen niet eens glasvezel, maar een straalverbinding die storingsgevoeliger is dan glasvezel.

Twee jaar vertraging

Ondertussen wil het nog niet vlotten met de aanleg van snel internet door Rodin. In juli 2017 krijgt Rodin een beschikking van de provincie Groningen die eind november 2017 door beide partijen werd ondertekend. De oplevering van het glasvezelnetwerk in 14.000 huizen zou in november 2019 gerealiseerd zijn. Dat loopt echter anders: in augustus 2020 zijn er zo'n 1000 huizen voorzien van snel internet, waarvan 250 huizen in het aardbevingsgebied. En het gros van de bewoners kreeg geen glasvezel, maar een goedkopere draadloze straalverbinding. We vragen opheldering bij Robert Hoogendorp, de op 1 januari benoemde projectdirecteur van Rodin, maar die wil geen informatie geven over het aantal gerealiseerde huizen en om hoeveel glasvezel en straalverbindingen het gaat. 'Dit is concurrentiegevoelige informatie en dat geef ik niet.' Via de BreedbandAtlas kun je zien hoe elke stad of dorp ervoor staat met glasvezel. Westerkwartier is naar verwachting in 2021 aan de beurt. Dus de aanleg loopt nu al twee jaar vertraging op. De provincie Groningen publiceert op 20 mei 2020 een brief waarom het project zoveel vertraging oploopt.

Overgeslagen

Radar stelt een aantal aanvullende vragen aan de provincie Groningen en waarom sommige bewoners zelfs worden overgeslagen. De provincie schrijft: 'Dat is ons bekend. Breedband Noord Groningen heeft hiervoor een aparte website ingericht: Bennietgrijs.nl. Ruim 500 bewoners met een grijs adres hebben zich hier aangemeld. Een technicus van Breedband Noord Groningen heeft deze aansluitingen doorgemeten en meerdere adressen beneden de 30 Mbps vastgesteld. Of deze adressen alsnog aangesloten kunnen worden in het kader van de regeling Snel Internet Groningen is onderwerp van onderzoek.' Lees hier alle antwoorden.

Levenslang bijdrage

Westerglas-deelnemer Rikus Hut zegt: 'Als Westerglas aan de slag had kunnen gaan, waren ze al lang begonnen met graven en hadden we nu inmiddels glasvezel gehad. Bovendien waren we als bewoners zelf de bezitters geweest van ons eigen glasvezelnetwerk en was de investering na tien jaar afbetaald. Daar hadden we een financieel voordeel van gehad. Nu blijf je levenslang een bijdrage betalen voor het gebruik van zo'n glasvezelnetwerk.' Inmiddels is het bedrijf GlasDraad ook begonnen met de aanleg van glasvezel in het Westerkwartier en GlasDraad valt weer niet onder de staatssteunregels. Radar belt GlasDraad afgelopen week twee keer voor een reactie, maar we worden nooit terug gebeld.

Nog steeds geen glasvezel in Westerkwartier

Boerin Kim Drent windt zich op over het getreuzel. 'Eigenlijk had het al lang van de grond kunnen zijn. Het geld was er, de externe financier was er, alles was er om te kunnen starten. Ieder initiatief dat vanuit de bevolking komt en wat mensen met elkaar doen geeft samenhorigheid en een mooi collectief gevoel. Bam, streep erdoor. Dat is heel jammer. Degene met de meeste macht en het meeste geld die wint. Daarna doen ze maar wat ze willen of niet. En we hebben nog steeds geen glasvezel.'

Glasvezeloorlog in Amstelveen

En de glasvezeloorlog wordt niet alleen uitgevochten in de buitengebieden, maar ook in de stad. In Amstelveen ging de strijd tussen twee grote commerciële concurrenten: E-Fiber en KPN. E-Fiber start in november 2019 met een zogenoemde vraagbundeling (is er onder de bewoners voldoende interesse voor glasvezel). Normaal gesproken moet tussen de 30 en 50 procent van de inwoners een glasvezel abonnement willen afsluiten om het project financieel rendabel te maken. Owen den Engelsman woont in Amstelveen. Hij schreef zich samen met zijn familie en buren meteen in voor zo'n snelle glasvezelverbinding van E-Fiber, want hij raakt gefrustreerd door het trage internet via KPN's koperen kabels.

Geen planning bekend

E-Fiber en de inwoners van Amstelveen worden op 26 februari 2020 ineens geconfronteerd met een intentieverklaring van KPN met de gemeente Amstelveen. KPN gaat Amstelveen voorzien van glasvezel. Gemeenten moeten vanwege de Telecomwet alle partijen volop de ruimte geven om glasvezel aan te leggen. E-Fiber trekt zich vervolgens terug. Inwoners van Amstelveen hebben geen idee wanneer 'winnaar KPN' gaat starten met de aanleg van glasvezel. 
Owen den Engelsman zegt: 'Wat betekent zo'n intentieverklaring van KPN? Wij willen het doen, maar tot nu horen we niets. Ik heb contact gehad met KPN en het antwoord is: 'Ik zie niet dat er voor jouw adres al een planning bekend is voor de aanleg van glasvezel. Ik kan hier momenteel geen uitspraken over doen, omdat dit voor ons nog niet bekend is.'

2021 glasvezel in Amstelveen

Joost Steltenpool is algemeen directeur KPN NetwerkNL en hij is binnen KPN verantwoordelijk voor de uitrol van glasvezel. Hij zit bij Radar in de studio. Volgens hem begint KPN eind 2020 met de aanleg en in 2021 worden de eerste huizen aangesloten op glasvezel. Volgens KPN waren ze al in gesprek met de gemeente Amstelveen toen E-Fiber startte met de vraagbundeling. Steltenpool zegt: 'KPN heeft een andere manier van werken. We houden geen vraagbundeling. KPN treedt pas naar buiten als er een getekende samenwerkingsovereenkomst ligt tussen KPN en een gemeente. Eerder doen we geen mededelingen.'

Dubbel glasvezel

De twist in Amstelveen is geen uitzondering. Deze concurrentie-oorlog woedt in veel meer plaatsen waaronder Den Haag, Buren, Breda, Den Bosch, Zeist etc. In het Haagse stadsdeel Segbroek wordt nu zelfs dubbel glasvezel aangelegd: door Primevest en KPN. De Autoriteit Consument en Markt (ACM), de toezichthouder op de telecommarkt, publiceerde eind 2019 het rapport 'Marktstudie naar de uitrol van glasvezel in Nederland'.

Vertragingstactieken

Het rapport is kritisch over het concurrentiespel. De ACM schrijft: 'Enerzijds worden vertragingstactieken ingezet om de uitrol van een andere partij te voorkomen ten faveure van de eigen uitrol. Anderzijds hebben sommige partijen belang bij het in geheel voorkomen dat FttH-netwerken (Fiber-to-the-Home) worden uitgerold ten faveure van het gebruik van hun bestaande netwerken.'

Reactiegedrag KPN

De ACM constateert dat in de vraagbundelingsfase partijen de boel vertragen of hun concurrent zelfs ontmoedigen die er vervolgens mee stopt. ACM schrijft: 'De vraagbundelingsfase is vaak het eerste moment dat een partij actief zijn plannen voor een bepaald gebied openbaart en daarmee dus ook automatisch zijn concurrenten op de hoogte brengt van zijn plannen voor de uitrol in een bepaald gebied. Vanaf dat moment is er reactiegedrag van concurrenten zichtbaar, met name van KPN, haar dochterbedrijven en aan haar gelieerde bedrijven.'

Handdoekje leggen

Radar spreekt diverse insiders in de telecombranche. En die bevestigen allemaal dat KPN een landelijk glasvezelnetwerk wil en bezig is met 'handdoekje leggen'. Zodra een andere partij interesse heeft om glasvezel aan te leggen, sluit KPN snel een intentieovereenkomst met de gemeente om hun eigen uitrol veilig te stellen. En gemeenten kunnen geen keiharde eisen stellen wanneer het glasvezelnetwerk wordt opgeleverd. Veel wethouders zijn al blij dat de aanleg in de meeste gevallen gratis is voor bewoners. Dagblad Trouw wist in 2020 de hand te leggen op een interne analyse van KPN. De krant kon dit stuk lezen, doordat een KPN-monteur zijn laptop vergat bij een klant. Hierin staat dat KPN de uitrol van glasvezel door derde partijen ziet als 'hoog risico'. Vooral in regio’s waar consumenten traag internet hebben, is KPN 'kwetsbaar'. Klanten stappen daar over naar nieuwkomers die supersnel glasvezel aanbieden.

1 miljoen huishoudens 'verglazen'

KPN ontkent in Radar dat ze 'handdoekje leggen'. Volgens de telecomgigant is de uitrol van glasvezel een complex project. Je hebt een goede planning nodig met aannemers, gemeenten en de medewerking van bewoners wanneer je waar kunt graven en aansluiten. KPN plant wel drie jaar vooruit. KPN is op dit moment op 80 plekken in Nederland met 30 bouwploegen van 60 man personeel glasvezel aan het uitrollen. De investering van honderden miljoenen komt uit de zak van KPN. Die investering kan KPN terugverdienen door het leveren van abonnementen aan de klant. Of door hun netwerk open te stellen voor andere serviceproviders, die moeten vervolgens een vergoeding betalen voor het gebruik van het glasvezelnetwerk. KPN wil 1 miljoen huishoudens 'verglazen'. Glasvezel is van levensbelang voor KPN. Hun koperen netwerk is achterhaald. En wil de telecomaanbieder een grote speler blijven in de telecomsector, dan moeten ze in rap tempo glasvezel aanleggen. Zeker nu er zoveel interesse is van private investeerders die glasvezel zien als een goede belegging.

100 Mbit/s tegen concurrerende tarieven

Het kabinet lanceerde in de zomer van 2018 het Actieplan Digitale Connectiviteit. De overheid wil dat in 2023 iedereen een kwalitatieve internetaansluiting heeft van minimaal 100 Mbit/s tegen concurrerende tarieven. Mona Keijzer, de staatssecretaris van Economische Zaken schrijft: 'Hierbij moet worden gezegd dat dit een ondergrens is die voor een ieder geldt. Het streven van het kabinet is dat tegen die tijd een grote meerderheid van de huishoudens al de beschikking kan hebben over een 1Gbps verbinding.'

Telecomcode

Volgens staatssecretaris Keijzer had in de zomer van 2018 3 procent van de huishoudens niet de beschikking over een vaste verbinding van 30 Mbit/s. En 4 procent van de huishoudens had geen verbinding van 100 Mbit/s of meer. Daarom is er actief overheidsoptreden nodig. En zullen lokale overheden meer mogelijkheden krijgen om staatssteun te verlenen. Uiterlijk 21 december 2020 moet het wetsvoorstel (Telecomcode) tot wet verheven zijn en dan krijgt de ACM meer bevoegdheden, zodat ze kunnen zorgen voor meer keuze en lagere prijzen voor burgers en bedrijven.

Concessie bevoegdheid voor gemeenten

Het Groningse PvdA Tweede Kamerlid William Moorlag pleit in Radar dat we snel internet voortaan moeten zien als nutsvoorziening. Het is onmisbaar net als water uit de kraan. Burgers zijn afhankelijk van snel internet, zeker nu we vanwege corona massaal thuiswerken en ook om het platteland leefbaar te houden. 'Ik vind dat de overheid daadkrachtiger moet optreden en het niet aan deze wildwest achtige taferelen in de markt moeten overlaten. Er moet aansluitrecht komen voor alle bewoners. Dit moeten we bij wet regelen. Dat ook minder rendabele gebieden snel internet krijgen.' Gemeenten zouden volgens Moorlag een concessie bevoegdheid moeten krijgen. Dat betekent dat meerdere partijen praten met de gemeente, maar dat de gemeente 1 partij het exclusieve recht geeft om glasvezel aan te leggen. En dat is de partij met de beste aanbieding voor bewoners.