‘Ik kan me voorstellen dat mensen denken: het zal wel goed zijn. Mensen kennen het verschil niet tussen PFAS en PFOA of PFOS’, zegt Annelies den Boer van Stichting Tegengif. En precies daar wringt het. PFOA is namelijk maar één vorm van de omstreden stoffengroep PFAS. Europees wordt zelfs gepleit voor een verbod van al deze stoffen.

PFAS is de afkorting voor poly- en perfluoralkylstoffen, waar duizenden varianten van zijn. Ook PFOA is hier een van. De materialen hebben handige eigenschappen: ze zijn water-, vet- en vuilafstotend. Ideaal voor de coating van onder meer koekenpannen dus. Maar hoewel ze handig zijn, kleven er grote nadelen aan PFAS.

Gezondheidseffecten

Allereerst breken de stoffen moeilijk af. Ze worden daarom ook wel ‘forever chemicals’ genoemd. Bij de productie van de stoffen ontstaat bovendien afval dat gedumpt wordt in de natuur - daarvoor hebben fabrikanten ook in Nederland een vergunning.

Het komt zo in onze voedselketen. Vissen nemen de stoffen op, en via het grondwater komen ze ook in andere voedingsbronnen. We krijgen in Nederland hierdoor teveel PFAS binnen, concludeerde het RIVM in 2021. De stoffen hopen zich in het lichaam op; je plast ze dus niet zomaar uit.

Uit onderzoek naar de vaakst toegepaste vormen van PFAS blijkt dat ze slecht zijn voor de gezondheid. Ze tasten onder meer het immuunsysteem aan, en sommige zouden een verhoogd risico op kanker geven. Ook kunnen ze voor vruchtbaarheidsproblemen zorgen.

PFOA en PFAS worden door elkaar gehaald

In de anti-aanbaklaag van pannen is PFAS desondanks nog altijd eerder regel dan uitzondering. Dit staat vaak niet op de verpakking, terwijl een term als ‘PFOA-vrij’ wel veel wordt gebruikt. Terwijl PFOA, zoals eerder aangegeven, al jaren verboden is.

Hoe komt de term ‘PFOA-vrij’ eigenlijk op mensen over? Radar deed een enquête die door bijna 18.000 mensen werd ingevuld. Wat blijkt: zo’n 5.500 mensen denken dat er geen PFAS in de anti-aanbaklaag zit als er PFOA-vrij op de pan staat.

Als je twijfelt, en verheldering vraagt bij de klantenservice krijg je daarbij vaak verkeerde informatie. Radar belde naar HEMA, IKEA en Tefal - drie merken die in menig keukenkastje te vinden zijn. Meerdere medewerkers zeggen dat PFOA-vrij en PFAS-vrij hetzelfde zijn. Een van de merken verkoopt pannen met Teflon, een van de bekendste merknamen van PFAS. Hierover zegt de klantenservicemedewerker echter dat het geen PFAS betreft.

Verwarrende en onvolledige informatie

‘Dit toont aan hoe verwarrend dit soort communicatie is voor een consument. En ook hoe lastig het is echt de vinger erachter te krijgen wat voor stoffen erin zitten’, zegt Annemarie van Wezel, hoogleraar milieubiologie aan de UvA. Mensen krijgen volgens haar de verkeerde indruk door de boodschap op de verpakking. Dat ook de klantenservice onjuist informeert, doet daar nog een flinke schep bovenop.

Van Wezel vindt ook een term als ‘veilig’ niet kloppen. ‘Als je ermee staat te koken is het niet giftig voor je. Maar elk pannetje met PFAS, op termijn zowel als bij de productie van het product, leidt tot lozing van die PFAS in het milieu. En dat is wél giftig.’

PFAS-pannen moet je na een paar jaar vervangen, zo valt zelfs te lezen bij fabrikanten. De anti-aanbaklaag slijt immers. Toch blijkt uit de Radar-enquête dat ruim 1 op de 4 mensen de pan pas wegdoet als er hele stukken van de baklaag loslaten, of zelfs dan nog door blijft bakken. Den Boer vindt dit onverstandig: ‘Als de anti-aanbaklaag loslaat, kunnen er stoffen vrijkomen die niet goed zijn voor de gezondheid.’

Gelukkig hóef je niet naar de standaardpan te grijpen, zegt Den Boer. ‘Er is al lang bekend dat PFAS, die hele grote groep stoffen, problematisch is voor het milieu. En er zijn ook alternatieven; anti-aanbaklagen waar geen PFAS in zit. Daar zouden mensen voor kunnen kiezen.’ Hier lees je meer over die alternatieven, en hoe je PFAS-vrije pannen herkent.