Hoe herken je stress bij je huisdier?
Jouw huisdier kan jou natuurlijk niet vertellen dat hij last heeft van stress. Dit maakt het voor jou als baasje extra belangrijk om goed op bepaalde stresssignalen te letten, want langdurige stress is voor jouw lieve dier absoluut niet gezond. Hoe herken je die signalen? En hoe weet je wanneer er sprake is van langdurige, chronische stress?
Hierover gaat Radar in gesprek met Laura Reifler, gediplomeerd dierenarts en specialist Gedragsgeneeskunde in opleiding. Reifler staat onder leiding van Valerie Jonckheer-Sheehy, de enige gediplomeerde specialist Gedragsgeneeskunde in Nederland, die dit artikel mede heeft gecontroleerd. Beiden zijn werkzaam bij het Evidensia Dierenziekenhuis in Nieuwegein.
Herkennen van stress
Hoe herken je stress bij je huisdier? Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: een gouden vuistregel om stress te herkennen bij ieder dier, bestaat niet. 'De diersoorten verschillen hiervoor te veel van elkaar', zegt Reifler. Gelukkig kan ze wel wat algemene stresssignalen opnoemen die voor een groot deel van de huis-tuin-en-keuken-huisdieren opgaan:
- Trillen / bibberen
- Wegkijken
- Gapen
- Het groter worden van de pupil
- Het omhoog gaan staan van de haren
- Sneller ademen en snellere hartslag
- Verandering in de houding van de staart
- Likken van de bek
- Veranderende eetlust
- Veranderende lichaamshouding
- Veranderende oorpositie
- Veranderende beweging
- Verandering in sociaal contact
- Extreme waakzaamheid
- Plukken van de vacht of veren
- Poepen en plassen uit angst
Stress houdt je alert
Hoewel stress vaak als onprettig wordt ervaren, is het niet per definitie slecht. Stel je voor dat je op straat loopt en je lichaam reageert niet door weg te springen (vluchtreactie door angstopwekkende situatie) als het een auto van dichtbij hoort toeteren. De reactie die het lichaam geeft bij acute stress, houdt je alert en heeft een overlevingsfunctie. En voor je huisdier geldt precies hetzelfde, want hij kan net zo goed onder die auto belanden.
Met acute stress komt het lichaam in een fight-, flight-, fidget or freeze-reactie. Dieren kunnen gaan aanvallen, vluchten, zich onrustig gedragen of ze verstijven
Acute stress: 'fight, flight, fidget or freeze'
Bij een stressreactie laat het lichaam stresshormonen vrij om het voor te bereiden op de welbekende 'fight-or-flight' response. Bij huisdieren zijn er daarentegen geen twee, maar vier responsen te verwachten: 'fight, flight, fidget or freeze'.
- Fight (aanvallen): Dit is actieve stress of angst. Het dier kan agressief gedrag vertonen om de prikkel of bedreiging uit zijn omgeving te verwijderen. Een voorbeeld hiervan is het bijten als iemand onverwachts op zijn territorium loopt.
- Flight (vluchten): Bij de vluchtreactie zie je dat het dier probeert weg te komen uit de situatie. Het dier probeert de prikkel en/of situatie te vermijden, verstopt zich of heeft een lage houding (lage rug, staart tussen de benen of duikt in elkaar).
- Fidget (zenuwen/onrustig gedrag): Het dier komt in conflict met zijn emoties en weet eigenlijk niet zo goed wat het moet gaan doen. Hierbij zie je signalen als liplikken, poot omhoog en andere tekenen van angst. Bij katten zie je vaak dat ze zichzelf plots gaan poetsen.
- Freeze (verstijven): Het dier verstijft en beweegt niet terwijl de prikkel/situatie zich voordoet. Alhoewel het dier er rustig uitziet, is het hartstikke gestrest. Denk dan niet dat het goed gaat met je huisdier omdat het rustig is, want het is als de dood dat het iets naars overkomt.
Niet direct reden tot paniek
Het is niet zo dat een enkel signaal direct duidt op iets waar je wat mee moet. 'Als het dier even schrikt en er dus sprake is van acute stress, maar het dier herstelt daarna goed, hoef je niet aan de bel te trekken. Acute stress kan vervelend zijn, maar het hangt ervanaf hoe intens het is, hoe lang het aanhoudt en in welke frequentie het wordt ervaren', legt de dierenarts uit.
Dieren die aan chronische stress lijden en die daardoor afwijkingen hebben in hun normale gedrag, zijn ongezond
Effecten van chronische stress
Als een dier (of een mens) langdurig wordt blootgesteld aan stress, heeft dit daarentegen wel nadelige effecten. 'Het leervermogen en immuunsysteem gaan vaak minder goed werken. Ook heeft chronische stress nadelige effecten op meerdere organen en raakt het lichaam uitgeput', zegt Reifler.
Wat kun je doen als je vaker (een van) de bovengenoemde signalen herkent bij je dier? Volgens Reifler gaat het altijd om de vraag 'waar komt die stress vandaan?'. Merk je bijvoorbeeld dat je hond stress ervaart bij het zien van de hond van de buren? Neem dan een andere route of laat je hond op een ander tijdstip uit. Of merk je dat je kat gestresst thuiskomt in de avond? Houd hem dan in de avond binnen. Als je weet waar de stress vandaan komt, is het dus noodzaak om die prikkel, als dat mogelijk is, te vermijden.
Fysieke en psychologische stressoren
De oorzaken waardoor een dier (of een mens) stress ervaart, worden in de (dier)geneeskunde stressoren genoemd. Er zijn twee verschillende stressoren: fysieke en psychologische. 'Bij fysieke stressoren heeft het dier pijn of een ziekte. Maar het kan ook zijn dat hij dorst of honger heeft of dat hij het bijvoorbeeld heel koud of warm heeft', legt Reifler uit.
'Dieren kunnen zich net als mensen zorgen maken over iets. Deze zorgen vallen onder de psychologische stressoren. Vuurwerkangst, de angst bij het horen van een harde knal, is een bekende.' Andere voorbeelden kunnen zijn: een onvoorspelbare omgeving of dieren die elkaar niet mogen maar in hetzelfde huis leven of elkaar steeds tegenkomen op straat.
Psychologische stress ontstaat wanneer een situatie zich voordoet die voor het huisdier onvoorspelbaar en/of oncontroleerbaar is. Omdat psychologische stressoren vaak vager lijken te zijn dan de fysieke, zijn deze oorzaken soms lastiger vast te stellen.
Radar schreef eerder over hoe je je huisdier gerust kunt stellen wanneer het last heeft van vuurwerkangst. Lees het artikel voor tips.
Contact met dierenarts of -specialist
Het is van belang dat je je huisdier kent. Als je veel veranderingen in het gedrag van het dier merkt, maar je weet niet waar dat vandaan komt, is het verstandig om naar een dierenarts te gaan. Dan kan het namelijk last hebben van chronische stress. 'Als het gedrag van het dier nog niet geëscaleerd is, kunnen dierenartsen goed advies geven.'
Mocht de behandeling die hieruit voortkomt onvoldoende blijken, dan is het volgens Reifler tijd om advies in te winnen bij een Specialist Gedragsgeneeskunde. 'Dan kan het dier te maken hebben met meer ingewikkelde problematiek, wat kan leiden tot gedragsproblemen. Deze problemen zijn soms lastiger te behandelen.' Voor deze zaken kun je dus terecht bij Valerie Jonkheer-Sheehy en Laura Reifler in het Evidensia Dierenziekenhuis in Nieuwegein. Valerie Jonckheer-Sheehy is vooralsnog de enige specialist op dit gebied in Nederland.