Is biokatoen echt beter dan gewone katoen?

Ongeveer de helft van alle textiel wordt van katoen gemaakt. Katoen is dan ook het meest wijverbreide winstgevende non-foodgewas in de wereld. 'Consumenten staan er echter te weinig stil bij wat de katoenteelt aanricht', stelde hoogleraar textielkunde Paul Kiekens (Universiteit Gent) enkele jaren geleden. De productie van onze kleren, lakens en handdoeken heeft namelijk een enorme ecologische en sociale impact.

Er schort wat aan de katoenteelt

Katoen is een van de meest intensieve, vernietigende teelten op de wereld. 

Enorm veel waterverbruik in landen waar droogte heerst
Katoen is een notoir dorstig gewas. Voor de productie van een (gewone) katoenen T-shirt is 2500 liter water nodig, voor een broek 7000 liter. Al te gek wanneer je weet dat katoenteelt voornamelijk plaatsvindt in gebieden waar water schaars is. Zo is katoen onder meer verantwoordelijk voor de drooglegging van het Aralmeer op de grens tussen Kazachstan en Oezbekistan, een van de grootste milieurampen van de 21e eeuw. De katoenteelt neemt 69 procent van de watervoetafdruk van de textielvezelproductie voor zijn rekening.

Voedingsgewassen moeten plaats ruimen
Katoen wordt verbouwd op vruchtbare agri-cultuurgrond in dichtbevolkte landen zoals China, India en Pakistan, grond die gebruikt zou kunnen worden voor voedselgewassen. Ook is het grootste deel van de wereldwijde katoenoogst genetisch gemodificeerd. Dat wordt gekoppeld aan een verlies van biodiversiteit, wilde dieren, bijen en andere organismes.

Chemicaliën berokken schade aan milieu en mens
De katoenteelt zou een kwart van alle insecticiden wereldwijd gebruiken. Het zware gebruik van kunstmest, pesticiden en fungiciden bij de katoenteelt vervuilt land, rivieren (denk aan de Ganges in het dichtbevolkte India) en wilde fauna. Maar ook de katoenplukkers en de mensen die in de omgeving van teeltgebieden worden aan de vele chemicaliën blootgesteld, met ernstige gevolgen voor hun gezondheid. Ook bij het bewerken van de vezels tot stof worden veel chemicaliën gebruikt.

Zware arbeidsomstandigheden
De giftstoffen zijn niet het enige die het werk van katoenplukkers hard maakt. De sociaal-economische gevolgen van de katoenproductie zijn goed gedocumenteerd. De boeren wordt uitgebuit door multinationale ondernemingen die hen verplichten dure genetisch gemanipuleerde zaden, pesticiden en kunstmest van hen af te kopen. Als de gewassen niet genoeg opleveren, dan riskeren de boeren met schulden hun land te verliezen. Ook kinderen werken onder zware omstandigheden op de velden.

Ethische kwestie: uitbuiting van Chinese Oeigoeren
In China, de grootste katoenproducent ter wereld, worden Oeigoerse dwangarbeiders voor de katoenteelt ingezet. Een vijfde van alle katoenen kledingstukken ter wereld blijkt zo gelinkt aan dwangarbeid (zonder betaling) en de mishandeling van de moslimminderheid in de Chinese autonome regio Xinjiang. Vanuit het westen klinkt steeds meer kritiek op de flagrante schending van de mensenrechten in de zogenaamde heropvoedingskampen, maar China gaat steevast in de tegenaanval. De modegiganten H&M, Nike, Adidas en Burberry kregen onlangs een heuse storm van kritiek over zich heen in China, toen ze zich bezorgd uitlieten over de schrijnende situatie van de Oeigoeren en andere minderheden. 

Keurmerken halen biokatoen uit niche

Katoen wordt niet voor niets de 'rijkeluisgrondstof en armeluisgewas' genoemd. Maar de telers van biokatoen willen beter doen: minder water gebruiken, alle chemische bestrijdmiddelen bannen, de biodiversiteit ondersteunen en de levenskwaliteit van de katoenplukkers verbeteren. Zo zou je door een biologisch katoenen T-shirt te kopen 2.457 liter water besparen en je algemene voetafdruk sterk verkleinen.

De bioteelt gaat al enkele jaren met rasse schreden vooruit, maar beslaat nog maar een bescheiden segment (ongeveer 1 procent) van de wereldwijde katoenproductie. Dat kleine marktaandeel houdt investeringen en het volbrengen van de duurzame missie deels tegen.

• Meer grond nodig: Biologisch katoen levert nu namelijk nog veel minder op dan regulier katoen, zowat de helft. Er moet dus meer geplant worden om rendabel te zijn. 
• Meer water nodig: Volgens een onderzoek van Cotton Inc. is voor een kledingstuk van biokatoen meer water nodig. De biologisch geteelde planten zijn namelijk niet genetisch gemodificeerd en zijn vatbaar voor ziektes.

Wel worden de grond en het water dat wordt gebruikt door de biologische teelt minder vervuild.

'Biologisch' is vaak maar deels waar

Ook is een kledingstuk dat als 'biologisch' wordt bestempeld vaak maar deels echt biologisch vervaardigd. Zo kan tot de katoenoogst alles biologisch gebeuren, maar worden de kleren zelf wel nog in sweatshops of onder zware omstandigheden vervaardigd. Merken die uitpakken met een biologisch embleem, doen al eens aan 'greenwashing': 'organic' klinkt dan wel goed op een bewuster wordende markt, maar de waarheid ligt vaak dieper.

En wat nog: 'biologische' T-shirts bestaan (voorlopig) niet volledig uit biokatoen. Vrijwillige keurmerken zoals GOTS (Global Organic Textile Standard) en OCS (Organic Content Standard) bieden daar zicht op. Kleding met het GOTS-keurmerk bijvoorbeeld bestaat voor minimaal 70 procent uit biologisch katoen. Deze organisaties controleren zelfstandig of biologische producenten aan de biologische, federale voorschriften voldoen.

Het aantal bioplantages dat een certificaat voor biologisch textiel kreeg neemt aanzienlijk toe. Dat kost echter wel wat: kleine biotelers kunnen een keurmerk niet altijd betalen, waardoor biokatoen alsnog als regulier katoen wordt verkocht. Wereldwijd telen 19 landen gecertificeerd biologisch katoen, waarvan de helft in India. Ook China (17 procent), Kirgizië (10 procent) en Turkije (10 procent) behoren tot de grootste biotelers. 

Afhankelijk van de vraag van de consument en modehuizen

Hoe meer de vraag naar biologisch katoen toeneemt, hoe duurzamer biotelers kunnen worden, stelt belangengroep Textile Exchange. De vraag naar biologisch katoen komt uit twee primaire bronnen:

• Consumenten die kiezen voor hun levensstijl en biologisch voedsel en biologische vezels ondersteunen.
• Merken en detailhandelaren die proactief besluiten om hun koolstof-, water- en chemische voetafdruk te verkleinen door het gebruik van duurzamere vezels en materialen. Biologisch geteeld katoen biedt een positieve oplossing.

Winkelen kan niet (meer) zonder nadenken

Maar ook als biokatoen duurzamer wordt, is het eigenlijk geen goede keuze voor wie bewuster wil omgaan met kleding. Wat moet je dan wel kopen? Er is geen zekerdere manier om je impact te verkleinen dan door minder kleren te kopen en die kleren lang te bewaren. Kies voor écht duurzame stoffen (die langer meegaan) en probeer ze alleen te wassen als het nodig is. 

Bron: Textile Exchange