Is je keukensnijplank een superspreader voor voedselinfecties?
Voedselinfecties door slechte hygiëne in de keuken komen vaker voor dan je denkt. Een belangrijke boosdoener: de snijplank, die je voor je het weet omtovert tot een broedplaats voor nare bacteriën, die enge ziektekiemen vormen. Hoe gebruik je jouw snijplank veilig? Radar zoekt het uit.
Kruisbesmetting op je snijplank
1 op de 10 mensen krijgt jaarlijks voedselvergiftiging en elk jaar sterven er in Nederland zo’n 100 mensen aan de gevolgen hiervan, schat Marcel Zwietering, hoogleraar levensmiddelenmicrobiologie aan Wageningen Universiteit. Een van de risicoplekken in de keuken is daarbij de snijplank, waarop een bacteriële kruisbesmetting snel gemaakt is.
“Als je hem voor verschillende ingrediënten gebruikt, en tussendoor niet goed reinigt, kunnen bacteriën van rauw vlees zich verspreiden naar bijvoorbeeld verse groenten. Vooral rauwe kip is berucht vanwege de ziekteverwekkende bacteriën.”
De grote 4: deze bacteriën maken je ziek
Op voedsel zitten allerlei bacteriën, waarvan de meeste weinig kwaad kunnen. Dat ligt anders bij de grote 4: Campylobacter, Salmonella, Listeria en E. coli. De laatste twee komen minder vaak voor, maar een besmetting kan ernstige gevolgen hebben.
- Campylobacter: Komt vaak voor in rauwe kip, gevogelte en ongepasteuriseerde melk en veroorzaakt diarree (soms bloederig), buikpijn en koorts. Campylobacter kan in zeldzame gevallen leiden tot het Guillain-Barré-syndroom (zenuwstelselaandoening).
- Salmonella: Dit wordt vaak aangetroffen in rauwe of onvoldoende verhitte eieren, vlees en gevogelte. Het kan diarree, koorts en buikkrampen veroorzaken, vooral mensen in risicogroepen kunnen er flink ziek van worden. Bij sommige mensen kan een Salmonella-infectie leiden tot langdurige gewrichtsontsteking.
- Listeria: Komt voor in gekoelde kant-en-klare producten zoals zachte kazen, vleeswaren en gerookte vis. Het kan milde symptomen geven, maar is gevaarlijk voor zwangere vrouwen, ouderen en mensen met een zwakkere weerstand. In zeer uitzonderlijke gevallen kan Listeria leiden tot hersenvliesontsteking of bloedvergiftiging.
- E. coli: Komt voor in rauw vlees en rauwe groenten (via mest of besmet water). De meeste E. coli zijn ongevaarlijk voor mensen, maar sommige varianten, zoals E. coli O157:H7 veroorzaken hevige buikkrampen en bloederige diarree. In uitzonderlijke gevallen kan het leiden tot nierfalen, vooral bij jonge kinderen en ouderen.
Materialen
Snijplanken heb je van hout, glas, kunststof en roestvrij staal. Elk materiaal heeft voor- en nadelen als het gaat om hygiëne.
Kunststof en zeker hout hebben vaak kleine kiertjes en kerfjes, waarin makkelijk vocht en etensresten achterblijven. Zo’n ideale broedplek voor bacteriën vraagt extra aandacht bij het schoonmaken.Glas en roestvrij staal zijn glad, waardoor je het oppervlak gemakkelijker schoonmaakt.
Let op: volgens Zwietering gaat kruisbesmetting via een niet goed gereinigde gladde snijplank sneller dan bij ander materiaal. Snij je rauwe kip op een glazen snijplank en daarna - zonder goed schoonmaken - een komkommer, dan worden bacteriën sneller overgedragen dan via een houten plank, waar ze vaak wat dieper zitten weggekropen. Maar kunststof en houten planken zijn weer moeilijker schoon te maken.
Hoe maak je je snijplank het beste schoon?
- Glas: Glazen snijplanken zijn het makkelijkst te reinigen; je spoelt ze snel af met heet water en beetje afwasmiddel, of je zet ze in de vaatwasser.
- Kunststof: Ook kunststof snijplanken kunnen gewoon in de vaatwasser. Was je ze met de hand, doe dat dan met flink heet water en afwasmiddel. Laat de plank wat langer weken in heet water, zodat ook de bacteriën in die kleine kerfjes het loodje leggen.
- Hout: De houten snijplank is vaak wat poreuzer en heeft ook al snel kerfjes. Na gebruik moet je hem direct goed reinigen met heet water en afwasmiddel. Hout absorbeert water; laat je de plank te lang ondergedompeld liggen, dan kan hij kromtrekken. Na het afwassen moet je houten snijplanken ook weer goed afdrogen, anders trekt het water er alsnog in. Houten snijplanken zijn dan ook niet geschikt voor de vaatwasser.
Blijvende geurtjes?
Soms blijven er - ondanks het goed wassen - toch nog geurtjes in je snijplank hangen, zeker als je hem gebruikt voor vis. Je kunt in dat geval kiezen voor een extra schoonmaakbeurt met azijn of baking soda. Dat heeft ook nog een desinfecterende werking.
- Azijn: Meng water en azijn (1:1) en gebruik dit als natuurlijk reinigingsmiddel. Azijn doodt bacteriën zoals Salmonella en verwijdert nare geurtjes.
- Baking soda: Strooi baking soda op de plank, of maak er met water een papje van. Wrijf de plank er goed mee in. Laat het even intrekken en spoel daarna grondig schoon. Baking soda schuurt, werkt antibacterieel én ontvet.
Gebruik aparte snijplanken
Het Voedingscentrum adviseert om verschillende snijplanken te gebruiken voor verschillende soorten voedsel. Een tip die ze meegeven is om met meerdere kleuren snijplanken te werken om vergissingen te voorkomen.
Let op bij het barbecueën
Vooral bij barbecueën gaat het nog weleens extra fout met onze hygiëne. Zwietering: “Vaak doen mensen dat in de tuin, waar geen wasbakken en kranen zijn. In die situaties legt de hygiëne het vaak af tegen het gemak en worden snijplanken, vorken en bordjes vaker gebruikt zonder een reiniging tussendoor.”
“ Ook hier is het verstandig om voldoende verschillende schone bordjes en vorken klaar te hebben liggen. Alleen afvegen met een keukenrolpapiertje betekent dat je bacteriën alleen maar uitsmeert.”
Kipfilet afspoelen, met beleid
Volgens Zwietering is een andere veelgemaakte ‘hygiënefout’ het even afspoelen van je kipfilet onder de snelstromende kraan. “Op zich natuurlijk prima dat je de bacteriën eraf wil spoelen, maar doe dat met beleid.”
“Na een wilde spoelbeurt liggen overal druppels - druppels waar mogelijk bacteriën in zitten die zich verspreiden naar andere oppervlakken. Als je daarna weer staat te kokkerellen, heb je die druppels zo aan je handen. Even later raak je in gedachten misschien je lip aan, of een ander product. En zo kunnen bacteriën hun weg naar je lichaam, of dat van je huisgenoten, vinden.”