Is jouw egelhuisje eigenlijk een doodskistje?
Het is november en de egels in Nederland zoeken ijverig naar een plek voor hun winterslaap. In tuincentra vliegen de egelhuisjes en zakken speciaal ‘egelvoer’ dan ook de deur uit. We zetten ze met een goed gevoel in de tuin, in de overtuiging dat we het schattige beestje de winter door helpen. Maar een simpel huisje en wat meelwormen zijn helemaal niet zo goed voor het beestje als je denkt. In plaats van een gezonde winterslaap, laten we de egel vaak onbedoeld ziek en in erbarmelijke staat achter.
Nu de temperaturen flink zijn gedaald en de egels hun winterslaap voorbereiden, waarschuwt de Egelbescherming. Het aanbod in de winkels staat vol huisjes en voerzakken, maar schijn bedriegt. "Egels zijn het populairste zoogdier van Nederland geworden en dat heeft de commerciële markt voluit aangezet," vertelt Jenny Kleve, oprichter van Egelbescherming Nederland. En dat terwijl de egel het de afgelopen vijftig jaar al moeilijk heeft: maar liefst 4 van de 5 egels zijn in Nederland verdwenen.
Ondertussen zijn de producten die worden verkocht om het beestje de koude maanden door te helpen schadelijk. "Er is geen wetgeving of richtlijn waaraan zo’n slaapplaats of voer moet voldoen," zegt Kleve.
Huisjes zijn eigenlijk 'doodskistjes'
De grootste problemen ontstaan bij het kopen van een onderdak voor de egel om te overwinteren. Veel van de populaire huisjes zijn te klein, van slechte kwaliteit en ventileren onvoldoende. Bij de Egelbescherming noemen ze deze krappe onderkomens zelfs ‘doodskistjes’. "Daar is geen ruimte voor vocht- en luchtcirculatie," aldus Kleve.
De gevolgen voor de gezondheid van de dieren zijn ernstig: "De afgelopen 10-15 jaar blijkt dat de chronische longproblematiek en de schimmelinfecties enorm toegenomen zijn," stelt Kleve. "Egels verblijven in drijfnatte, veel te kleine winterverblijven." Kleine houten huisjes van matige kwaliteit trekken vol met regenwater van boven en uit de grond. "Daar ligt de egel dan toch in. We maken heel vaak mee dat ze doodziek of helemaal kaal daaruit komen lopen."
Ook rieten huisjes of manden zijn volgens de Egelbescherming een afrader. Om ze waterdicht te maken wordt er vaak plastic in verwerkt. "Maar dat gaat broeien, houdt het vocht in het huisje en het rot weg," waarschuwt Kleve. "Het lijkt goedkoop, maar het is natuurlijk duurkoop."
“Koop liever geen huisje dan een te klein huisje”- Jenny Kleve, oprichter van Egelbescherming Nederland
Het gevaar van meelwormen
Naast de huisjes is het 'speciale' egelvoer ook een reden van zorg. Biologisch gezien slaat het aanbod in de winkel de plank vaak volledig mis: "Egels zijn echte carnivoren, dus zij hebben vlees nodig," verduidelijkt Kleve. Toch liggen de schappen vol met producten die vooral inspelen op het gevoel van de koper: "De commerciële markt heeft ‘egelvoer’ uitgevonden, want dat vinden mensen leuk."
Het resultaat is voer dat volgens Kleve vol met vulstoffen, granen en pinda’s zit. En nog erger: meelwormen. "Die zijn eiwitrijk, wat goed voor een egel is, maar ze hebben ook een heel hoog fosforgehalte," legt Kleve uit. "Als ze daar teveel van binnenkrijgen, breekt dat calcium in het lichaam af." Dit kan leiden tot groeiproblemen bij jonge egels. "Maar egels kunnen er zelfs aan sterven als ze teveel meelwormen eten." Omdat egels dol zijn op deze 'snoepjes', eet de eerste egel die langskomt vaak de hele bak leeg.
De spijsvertering van een egel lijkt enorm op die van een kat. "Dus sluit een kattenvoer goed aan bij een egel," legt Kleve uit. "Droge kattenbrokjes zijn ook nog beter voor het gebit."
Veel ongeschikte huisjes, maar ook alternatieven
Supermarktketen Lidl stopte dit jaar na druk van de Egelbescherming met de verkoop van onveilige huisjes. Maar bij tuincentra en webshops ligt dat anders. "Je hoeft alleen maar op Bol.com te kijken en je ziet er zo zeventig die je in de prullenbak kan gooien," stelt Kleve.
Gelukkig is er voor de consument ook een veilig alternatief. Vivara verkoopt als enige grote leverancier de 'Hedgyhome 1.0', het geschikte egelhuis wat Egelbescherming Nederland zelf ontwikkelde. "Daarmee is er voor het eerst een gecertificeerd huis breed verkrijgbaar," aldus Kleve.
Natuurmonumenten is gestopt met hun webshop maar bieden in hun pakketten bouwtekeningen en instructies aan voor een geschikt huisje. Wel zegt ze op te letten dat je de variant kiest: "Ze promoten het goede huis, maar in pakketten voor kinderen zien we soms nog wel te kleine huisjes."
Zo moet een egelhuis eruit zien
Omdat wij het leefgebied van de egel hebben weggehaald, zien veel mensen ook een taak om te helpen, net zoals we dat bij vogels al jaren doen. Maar hoe doe je dat veilig?
"Koop liever geen huisje dan een te klein huisje," adviseert Kleve indringend. "Dat is namelijk onzichtbare schade, dus dan denk je dat je iets goeds doet." De eisen voor een veilig huisje zijn minstens 40 cm hoog, 50 cm breed en 40 cm diep van een harde houtsoort als Douglas of cederhout. Dit is belangrijk, want grote huizen schimmelen net zo goed als ze van zachte houtsoorten zijn gemaakt.
Het formaat is van levensbelang voor een egelgezin. "Een moeder kan tot tien jongen krijgen, dat past al helemaal niet in de te kleine huisjes," waarschuwt ze. De gevolgen zijn fataal: "Als ze eruit moet omdat het niet past, verliest ze jongen omdat ze eruit moet en geen alternatieve veilige plek heeft."
Bijvoeren en de bladeren laten liggen
Het allerbeste wat je nu kunt doen voor de egels: bijvoeren. "Het is een heel slecht jaar geweest, de insecten zijn niet goed op gang gekomen. Er is daardoor enorm veel honger," aldus Kleve. Zet een schaal met kattenbrokjes en vers water buiten.
En voor de tuinier die niet kan wachten om de boel weer bladvrij te maken: "Laat je tuin maar met rust," is de oproep van de Egelbescherming. "Laat in het najaar eens al het herfstblad in de hoeken liggen." Zo creëer je een natuurlijke slaapplek en voedselbron, precies wat de egel nu nodig heeft.
Als je zelf een mooi huis voor een egel in je tuin wil bouwen, kun je gratis bouwtekeningen vinden op egelbescherming.nl.