Is zonnebrandcrème gevaarlijk voor je gezondheid (en waar komt dat idee vandaan)?

Twee soorten filters

Zonnebrandcrèmes beschermen je huid tegen schadelijke uv-straling met behulp van zogenaamde zonnefilters. Die filters zorgen ervoor dat uv-stralen minder schade kunnen aanrichten in de huid – en verkleinen zo het risico op verbranden, vroegtijdige huidveroudering en huidkanker.

Er zijn grofweg twee soorten filters:

• Chemische filters, die uv-straling absorberen en omzetten in warmte.
• Minerale filters, zoals zinkoxide en titaniumdioxide, die de straling juist terugkaatsen als een soort spiegel.

Beide varianten worden wereldwijd gebruikt. Chemische filters trekken vaak sneller in en laten minder witte waas achter. Minerale filters blijven wat meer op de huid liggen en zijn populair bij mensen met een gevoelige huid of jonge kinderen – juist omdat ze milder zouden zijn.

Zinkoxide onder vuur

Een van de bekendste minerale filters is zinkoxide. Juist deze stof komt steeds vaker negatief in beeld, omdat sommige varianten nanodeeltjes bevatten. Die deeltjes zijn zo klein dat ze mogelijk via de huid het lichaam zouden binnendringen. 

Zonnebrandcritici stellen dat dit leidt tot schade aan cellen, kanker of hormonale verstoring. Het zijn vooral de zonnebrandproducten met nano-zincdeeltjes, die op sociale media regelmatig onder vuur liggen.

Wat zeggen experts?

Dr. Marlies Wakkee, dermatoloog aan het Erasmus MC, vindt deze argwaan zorgelijk. “De Europese regelgeving kijkt op basis van onderzoek naar de veiligheid voor mensen en legt vast welke uv-filters zijn toegestaan en in welke concentraties.”

Uit verschillende belangrijke onderzoeken blijkt dat nanodeeltjes in zonnebrandcrème moeilijk door de huidbarrière kunnen dringen. Daarom concludeert de Europese Commissie dat het veilig is om deze te gebruiken.

Meer dan smeren alleen

Wakkee benadrukt dat er in de wetenschap geen enkele twijfel over bestaat: verbranding van de huid brengt veel meer gezondheidsrisico’s met zich mee dan een goede bescherming tegen de zon. Die bescherming gaat wat haar betreft overigens verder dan alleen smeren. Ook het dragen van kleding speelt een belangrijke rol bij het afschermen van uv-straling.

Verband en oorzaak

Over de oorzaken van de angst voor zonnebrandcrèmes zegt Wakkee tegen Radar: “Ik denk dat een groeiende groep mensen steeds bewuster bezig is met hun lichaam; met wat ze eten en drinken - en ook met wat ze op hun huid smeren.” 

Maar in online zoektochten naar mogelijke gezondheidsrisico’s ontstaat volgens de dermatoloog geregeld verwarring tussen oorzaak en verband. “Dit zie je bijvoorbeeld bij het misverstand dat zonnebrandcrème huidkanker zou veroorzaken. Er kan wel een verband zijn: mensen die vaak smeren, zijn meestal ook mensen die veel in de zon zitten. Juist omdat ze zich beschermd voelen, blijven ze soms langer in de zon dan verstandig is. Daardoor neemt het risico op huidkanker toe – maar dat komt door het zongedrag, niet door de zonnebrandcrème zelf. Dat is een verband, maar de zonnebrandcrème is daarmee dus geen oorzaak.”

Hoe zit het met die nanodeeltjes?

In Nederland bevatten veel zonnebrandcrèmes met zinkoxide een ‘non-nanoformule’. Dat betekent dat de deeltjes groot genoeg zijn om op de huid te blijven liggen, en niet in de bovenste huidlaag terechtkomen. Non-nano filters laten na het smeren vaak een witte waas achter. Het voordeel: je ziet meteen waar je hebt gesmeerd. Toch is niet iedereen blij met een ‘witte look’. Daarom ontwikkelden fabrikanten nanoversies. Die zijn transparanter en verhogen bovendien de beschermingsfactor. Maar die bevatten dus die kleine deeltjes, waarover sommige mensen zich zorgen maken.  

Onderzoeken

In verschillende belangrijke studies werd onderzocht of nanodeeltjes uit zinkoxide (en ook uit het veel voorkomende titaniumdioxide) kunnen doordringen tot in de (diepere) levende huidlagen. In geen van de gevallen bleek dat zo te zijn: de minuscule deeltjes bleven aan de oppervlakte, op de bovenste laag van de huid. Onderzoekers zagen geen schadelijke effecten op huidcellen – zelfs niet bij een kwetsbare huid.*

Sprays

Zonnebrandsprays zijn een ander verhaal. In de wetenschap bestaan wel degelijk twijfels over de veiligheid van sprays met nanodeeltjes. Bij het sprayen blijven minuscule druppels in de lucht hangen, die je kunt inademen – en je longen zijn veel gevoeliger voor zulke deeltjes dan je huid. Daarom zijn sprays met nano-deeltjes in de EU niet toegestaan.

Chemische filters onder vuur

Opvallend genoeg bestaan óók zorgen over sommige chemische zonnefilters, zoals oxybenzone en octinoxaat. Ze trekken makkelijker in de huid en absorberen uv-straling, die vervolgens wordt omgezet in warmte. Deze filters kwamen vroeger veel vaker voor, vooral in zonnebrandmiddelen uit de jaren ’90 en 2000. Ze waren goedkoop, effectief en lieten geen witte waas achter. Sinds 2015 staan ze onder druk vanwege mogelijke hormonale effecten en milieuschade. Veel fabrikanten zijn inmiddels overgestapt op mildere alternatieven.

Wakkee: “De data over de invloed van deze filters op hormonen komt vooral uit onderzoek met zwangere muizen, waarbij dit materiaal aan hun voeding werd toegevoegd. Bij mensen is nooit aangetoond dat de filters impact hebben op de gezondheid.”

Wat is belangrijk?

Huidkanker is wereldwijd een van de snelst toenemende vormen van kanker. Volgens dermatologen is goede zonbescherming cruciaal – en een zonnebrandcrème met SPF 30 of hoger is volgens hem essentieel voor het verkleinen van de kans op deze nare ziekte.

Nog steeds ongerust?

Binnen de EU zijn fabrikanten verplicht op het etiket te vermelden wanneer een ingrediënt voor meer dan de helft uit nanodeeltjes bestaat. Dat gebeurt door “(nano)” achter de naam te zetten, bijvoorbeeld Zinc Oxide (nano). Bij producten van buiten de EU kan dat ontbreken. Extra opletten dus bij aankopen uit het buitenland.