Laat jij plastic keukengerei in de hete pan? Zo weet je dat je veilig kookt

Een spatel in een pruttelende pan met saus laten staan, of een lepel om in de soep te roeren is al snel dagelijkse praktijk. Maar hoe erg is dat?

Hoe gevaarlijk is verhitting?

“Het is niet meteen een probleem, maar hoe hoger de temperatuur, hoe groter de kans dat er stoffen uit het plastic in het eten terechtkomen,” zegt expert voedselveiligheid Wieke van der Vossen van het Voedingscentrum. “Bij verhitting van plastic materialen worden moleculen actiever, waardoor niet-gebonden stoffen makkelijker kunnen ‘lekken’.”

Het risico hangt daarnaast af van het type plastic en de omstandigheden: sommige plastics zijn geschikt tot 70 °C, andere tot 200 °C, maar die grens is lang niet altijd aangegeven. Volgens de Consumentenbond kunnen chemische stoffen zoals weekmakers of bisfenolen ook vrijkomen als je plastic vaker verhit of gebruikt bij de verkeerde temperatuur.

Hoe ouder of meer beschadigd het keukengerei, hoe sneller stoffen vrijkomen. Vooral bij goedkope, niet-gecertificeerde producten is die grens vaak onbekend of onbetrouwbaar. “Zie je dat er stukjes af zijn, of begint het materiaal te verkleuren of vervormen? Dan is het tijd om te vervangen,” aldus van der Vossen.

Waar let je op in de winkel?

Het belangrijkste hulpmiddel voor consumenten is het bekende icoon met het glas en de vork. Dit staat op producten die geschikt zijn voor contact met voedsel. Ook de tekst “voor levensmiddelen” is wettelijk toegestaan als aanduiding. Staat er helemaal geen symbool op? Laat het dan liever liggen.

“Kijk naast het icoon ook naar het bedoelde gebruik,” tipt Van der Vossen. “Niet alle plastic is geschikt voor hoge temperaturen. Een plastic bakje dat bedoeld is voor koude opslag is niet automatisch veilig voor de magnetron of om een lepel soep mee op te scheppen.”

Bekijk een overzicht van symbolen en hun betekenis op deze pagina van het Voedingscentrum.

Niet alles wat ‘BPA-vrij’ is, is ook veilig

Tegenwoordig staat op veel spatels, bakjes en lepels ‘BPA-vrij’. Dat klinkt geruststellend, maar het vertelt niet het hele verhaal. BPA is een stof die werd gebruikt in plastic en coatings en kan bij verhitting of slijtage in je eten terechtkomen. Het is omstreden omdat het in het lichaam werkt als een hormoonverstoorder.

Vanaf 2025 wordt BPA verboden in keukengerei dat met voedsel in aanraking komt.“Het verbod geldt niet alleen voor BPA, maar ook voor andere schadelijke bisfenolen,” zegt Wieke van der Vossen van het Voedingscentrum. “Zoals BPS, dat vergelijkbare eigenschappen heeft.”

Toch kan het zijn dat je nu nog producten tegenkomt waarin deze stoffen wel zitten. Het duurt even voordat de wetgeving volledig van kracht is, en niet alle producten vermelden welke bisfenolen zijn gebruikt. Het label ‘BPA-vrij’ betekent dus niet automatisch dat een product volledig veilig is. Wil je zeker weten dat een spatel of tang geschikt is om mee te koken? Kies dan voor keukengerei dat niet alleen ‘BPA-vrij’ is, maar ook hittebestendig en voorzien van het icoontje met een glas en vork.

Hoe zit het met zwart plastic?

Er gaan al jaren verhalen rond over zwarte plastic spatels die gemaakt zouden zijn van gerecycled elektronisch afval. Niet helemaal uit de lucht gegrepen, blijkt uit eerdere onderzoeken. Sommige producten bleken inderdaad verboden stoffen te bevatten, zoals vlamvertragers. Officieel is dat niet toegestaan.

“Vlamvertragers zoals DecaBDE zijn niet toegestaan voor gebruik in voedselcontactmaterialen,” zegt van der Vossen. Er zijn onderzoeken die laten zien dat het wel eens gevonden wordt. Dit mag niet. Ook bij recycling moet aangetoond worden dat de materialen veilig zijn.”

Zwart plastic mag dus, zolang het voldoet aan de wet. Het belangrijkste is dat het product het glas-en-vork-icoontje heeft en geschikt is voor het bedoelde gebruik, zoals koken of bakken. Als je twijfelt over de herkomst, er geen symbool op staat of het van een onbekend merk komt. Dan kun je beter voor een alternatief kiezen zoals hout, roestvrij staal of siliconen. 

En siliconen dan?

Siliconen keukengerei is het populairst aangeboden alternatief. Het is flexibel, smelt niet zomaar en wordt meestal gezien als veilig. Toch zegt Van der Vossen scherp te blijven: “Siliconen vallen onder de algemene wetgeving. Ook hierbij geldt dat het geschikt moet zijn voor het bedoeld gebruik.”

Goedkope siliconenproducten kunnen onzuiverheden bevatten. Als er geen duidelijkheid is over de hittebestendigheid of voedselveiligheid, dan is het verstandig om voor een gecertificeerde variant te kiezen.

De Consumentenbond adviseert om bij voorkeur te kiezen voor siliconen die voedselveilig zijn en hittebestendig tot minimaal 200 °C. Ook Waarzitwatin benadrukt dat je niet alleen op materiaal moet letten, maar ook op het gebruik: bakken, koken of roeren in een hete wok vragen andere eigenschappen dan het scheppen van een salade. Een siliconen spatel zonder vermelding van voedselveiligheid of temperatuurgrens? Die kun je beter in de winkel laten liggen.

Wat zijn goede alternatieven?

Volgens het Voedingscentrum en de Consumentenbond zijn hout, roestvrij staal, siliconen en keramiek veilige en duurzame keuzes. Gebruik je anti-aanbakpannen, dan is hout of siliconen het vriendelijkst voor je pan en je voedsel. RVS is vooral geschikt voor hogere temperaturen en stevig roerwerk. En voor wie geen risico wil lopen: een glazen schaal in de magnetron is altijd veiliger dan plastic. 

Er is niet één materiaal wat altijd het beste is voor alles want: “Het is als consument belangrijk om materialen te gebruiken die bestemd zijn voor bedoeld gebruik,” zegt Van der Vossen. Kijk vooral waarvoor je het gaat gebruiken, en let op het icoontje, de hittebestendigheid en of het geschikt is voor contact met voedsel.