Online shoppen: wanneer zijn bewerkte kledingfoto’s misleidend?

Geen wetgeving

De Reclame Code Commissie (RCC) legt uit dat de Nederlandse Reclame Code (NRC) bestaat uit een algemeen deel en 23 bijzondere reclamecodes. “Het algemene deel bepaalt onder andere dat reclame niet mag misleiden, niet in strijd mag zijn met de wet, de waarheid, de goede smaak en het fatsoen.”

Daarnaast benadrukken ze: “Ook moet reclame altijd duidelijk als zodanig herkenbaar zijn. Het algemene deel bevat geen regels die specifiek iets zeggen over het (digitaal) bewerken van foto’s van modellen. De cosmeticabranche heeft hier sinds 2015 wel specifieke regels voor afgesproken.”

Toegestaan onder voorwaarden

In artikel 4 van de Reclamecode voor Cosmetische Producten (RCP), die onderdeel is van de NRC, staat dat digitale technieken om afbeeldingen in reclame voor cosmetische producten mooier te maken onder voorwaarden zijn toegestaan.

De RCC licht toe: “Zo mag de bewerking niet tot misleiding leiden en mogen afbeeldingen van modellen niet zodanig worden veranderd dat een niet realistisch beeld wordt gegeven met betrekking tot de met het product te behalen resultaten. Verder mogen in reclame gebruikte modellen en digitale technieken niet de indruk geven dat een bepaalde lichaamsvorm de voorkeur geniet, of extreme dunheid aanmoedigen, en mogen digitale technieken, zoals retoucheren, niet suggereren dat het product kenmerken of functies heeft die het niet heeft.”

AI gegenereerde modellen

Waar het vroeger vooral ging om retoucheren, speelt tegenwoordig ook AI een steeds grotere rol. En ook daar zijn voorwaarden aan verbonden. Zo zegt de RCC: “Voor zover er AI wordt ingezet om afbeeldingen te maken die gelijkenis vertonen met ondere andere bestaande voorwerpen en personen, en die ten onrechte voor authentiek of waarheidsgetrouw zouden kunnen worden aangezien, dan kan de Europese AI-verordening van toepassing zijn. Die bepaalt dat als sprake is van een deepfake, er altijd vermeld moet worden dat het om content gaat die kunstmatig is gegenereerd of gemanipuleerd.”

Een TikTokker laat zien dat dit regelmatig voorkomt. Zij bestelt kleding die er nep of AI-achtig uitziet, om te laten zien hoe het er in het echt uitziet.

Wat als er sprake is van misleiding?

De RCC geeft aan: “Een bewerking mag bijvoorbeeld niet leiden tot misleiding. Wanneer sprake is van misleiding, beoordeelt de Reclame Code Commissie van geval tot geval aan de hand van een klacht. Consumentenrechtadvocaat Nicolette Heijkant vult aan dat het “fotogebonden is.”

Heijkant geeft een voorbeeld: “Als je een kledingstuk hebt dat in de winkels niet getailleerd is, maar het op een model online wel zo lijkt omdat het mooier is gemaakt voor het beeld, dan geeft dat geen realistisch beeld van het kledingstuk. Misleiding is misschien wat sterk aangezet, maar het is wel onjuiste informatie.”

Volgens Heijkant kan het wel richting misleiding gaan wanneer het verschil groter is: “Als de foto niet lijkt op wat je daadwerkelijk hebt gekregen en helemaal niet meer overeenkomt, dan zou ik het eerder misleiding noemen.”

Hoe is de consument beschermd?

Consumenten zijn op zich goed beschermd, legt Heijkant uit. “Je hebt natuurlijk altijd veertien dagen herroepingsrecht, en sommige winkels hanteren zelfs langer, soms wel dertig dagen om te retourneren. Dus juridisch gezien is het voor de consument best goed geregeld.”

Maar daar zitten volgens haar wel nadelen aan. “Je maakt onnodig verzendkosten en je moet moeite doen om het pakket terug te sturen.” Daarnaast vraagt Heijkant zich af of consumenten in zo’n geval niet ook recht zouden moeten hebben op terugbetaling van de verzendkosten. “Als je een eerlijk beeld had gehad, was je misschien helemaal niet tot aankoop overgegaan.”

Volgens Heijkant is het daarom belangrijk dat de informatie voor consumenten altijd helder en duidelijk is.

Waar onjuiste informatie nog meer toe kan leiden

Heijkant wijst ook op het milieuaspect van retourneren. “Je moet dat pakket alsnog terugbrengen, terwijl je de aankoop misschien nooit had gedaan als je had geweten hoe het product er echt uitzag.” Dat leidt volgens haar tot extra belasting voor het milieu, omdat pakketten heen en weer moeten worden vervoerd, doordat de consument op het verkeerde been is gezet, “Leuk dat consumenten hun geld terugkrijgen, maar je creëert zo wel een stroom aan pakketten die eigenlijk onnodig is.”