Radar College over de zorg terugkijken

Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde en oprichter van Nederland Kantelt, een vernieuwingsbeweging in de zorg. Beatrijs Smulders is een bekend verloskundige.

Directeur en oprichter van Buurtzorg Nederland Jos de Blok (van oorsprong wijkzorgverpleegkundige) kon helaas niet komen spreken.

Terugkijken?

Bekijk op youtube.com

Het interactieve deel van het Radar College is terug te kijken via Facebook.

Klik om deel 1 te bekijken

Klik om deel 2 te bekijken

College Beatrijs Smulders

Beatrijs Smulders speelt al 35 jaar een prominente rol in de verloskundige wereld in Nederland. Tijdens haar college vertelt ze hoe ze, vers van haar opleiding, een eigen praktijk begon in een achterstandswijk in Amsterdam. Hoe persoonlijk haar vak is: je leert zoveel vrouwen en gezinnen kennen. En dat verloskundigen de poortwachters zijn tussen wat normaal en wat abnormaal is. Wat normaal is, stuur je door naar het ziekenhuis. In dat geval werkten verloskundige en gynaecoloog daar samen aan de bevalling.

Dit systeem ging jaren goed, vertelt Smulders: 'De hele wereld was jaloers op Nederland'. Het percentage keizersnedes was heel laag, en de vrouwen tevreden: zij hadden de keuze om te bevallen waar en hoe zij dat wilden. Tot het woord 'marktwerking' viel. Het ging allemaal goed, maar het moest beter, goedkoper: 'geoptimaliseerd' worden. Er moest 'shared care' komen: allemaal dingen overgewaaid uit Amerika, die volgens Smulders totaal niet bij Nederland pasten.

Angstmarketing

Opeens kwam er een publicatie dat de Nederlandse babysterfte hoog was. Zelfs landen als Albanië deden het beter. De Nederlandse verloskunde moest dus anders. 'De fraude droop ervan af', aldus Smulders. De verloskundigen moesten beter samenwerken met gynaecologen. En het lag aan de thuisbevallingen.

Uiteindelijk bleek dat de cijfers allemaal niet waar waren. Het bleek niet een probleem. Er is niets aan de hand, alleen Zweden deed het nog net wat beter dan wij. Maar de geest was uit de fles, er moest een nieuw systeem komen: shared care. Integrale zorg. Vroedvrouwen moesten onder curatele komen van de gynaecoloog: dus in het ziekenhuis. Gezonde vrouwen moesten in vervolg maar gewoon naar het ziekenhuis.

Angst is het beste om te marketen, vooral voor moeders: veiligheid voor je baby gaat voor alles. Over de rug van zwangere vrouwen werden zij het ziekenhuis ingejaagd. Smulders duidt het als een systematische lobby van ziekenhuizen en gynaecologen: zij hebben er een belang bij dat er meer mensen in het ziekenhuis komen, en meer ingrepen. Marktwerking betekende dat ziekenhuizen hun eigen broek moesten gaan ophouden, en dus winst moesten gaan maken. Het ziekenhuis wil daarom het liefst gezonde mensen: alleen even een binnenkom-declaratie. Nog even een echo'tje… Er zijn 101 dingen te doen aan een gezonde vrouw die niet nodig zijn, maar ondertussen de kassa doen rinkelen.

Terug naar keuzevrijheid

Vroedvrouwen hebben in loondienst niets meer te zeggen. Ze zijn geofferd op het altaar van de marktwerking. Terwijl de Nederlandse vrouwen daardoor totaal geen keuze meer hebben. Volgende week komt het in de kamer. 'Minister Schippers moet een keer gestopt worden', zegt Smulders. Tekenen kan op Keerhettij.nu, 'als steunbetuiging voor vroedvrouwen'.

College Jan Rotmans

Jan Rotmans doet in zijn collegetijd 'geen aanklacht tegen de zorg, maar een aanklacht tegen het systeem'. En dat systeem, dat hebben wij zelf zover laten komen.

Als je 150 jaar geleden in een ziekenhuis terecht kwam, was de kans groot dat je er zieker uit kwam. Het was een broeinest van bacteriën en arts was nog geen beschermd beroep. Dat werd het wel. De zorg ging zich organiseren, artsen verenigden zich. Er kwamen ziekenfondsen. Dat systeem functioneerde goed.

Efficiënte zorg

In de jaren '80 liepen veel mensen in de WW, en in de verte was er de dreiging van vergrijzing. De kosten zouden uit de hand kunnen gaan lopen. De aantallen moesten worden teruggedrongen. Het antwoord was: Marktwerking. Dus kwantitatieve, efficiënte zorg.

Het idee kwam uit Amerika: liberaliseren en privatiseren. De macht kwam daarbij in handen van de zorgverzekeraars. Tientallen verzekeraars zouden met elkaar gaan concurreren, met een betere zorg als resultaat. Mensen uit de zorg, maar ook mensen zonder verstand van zorg verenigden zich in een commissie. Zorg ging niet langer over mensen, maar over geld, en een hoger rendement. In ogen van de systeemboekhouders is het een succes.

Maar: fusie, schaalvergroting: dat gaat allemaal ten koste van waar het over gaat. Wij mensen. Mensen zijn cliënten geworden, en daarmee teruggebracht tot een economische productiefactor. Dat alles is extern gebeurt: het is over ons heen gekomen.

Van collectief naar gepersonaliseerd

De relatie tussen overheid en burger is veranderd. En, zo zegt Rotmans: 'Je hebt meer macht dan je denkt, maar je moet daar wel gebruik van maken.' Het is niet langer: 'Wij burgers zijn kwetsbaar en de overheid moet voor ons zorgen.' Nee: we moeten zoveel mogelijk zelf doen tenzij we daar niet uitkomen. Dan kan de overheid inspringen.

Alles gaat de komende jaren op de schop. Het pensioenstelsel is niet langer houdbaar. Studeren is 'vakjes halen' in plaats van diepgravend denken. De zorg moet menselijker, eenvoudiger, goedkoper. Niet alleen in de zorg is het zo uit de hand gelopen, maar in bijna alle stelsels die we hebben.

Volgens Rotmans moeten we 'terug naar vroeger'. De wereld is niet meer zoals hij ooit was: de diversiteit in de maatschappij wordt steeds groter, en de collectieve arrangementen zijn niet langer houdbaar. De nieuwe generatie heeft niets meer met hokjes. Maar we willen wel terug naar de menselijke maat. Niet via een gelijkheidsprincipe, met dezelfde zorg voor iedereen, maar met zorg op ieder z’n maat.

De menselijke maat

Dbc-codes (diagnose behandel combinatie-codes) vormen een voorbeeld van het een scheefgelopen gelijkheidsprincipe. Dit systeem gaat uit van de gemiddelde patiënt. Je krijgt bijvoorbeeld geen operatie omdat dat gemiddeld bij je klacht niet nodig is. Maar lang niet iedereen is een gemiddelde patiënt.

Rotmans heeft aan den lijve ondervonden hoe de menselijke maat uit de zorg is verdwenen. Na een ongeluk werd hij gezien als een 'interessante casus'. 'Ik stond zelf een minuut lang met uitgestoken hand, terwijl de specialist niet opkeek van z’n computer. Technisch word je knap geholpen, maar als mens word je niet gezien.' De verdediging van de arts luidde: 'Ik ben opgeleid om in te grijpen, niet op te praten.' Waarom pikken we dit, vraagt Rotmans zich af. Als we zouden praten, zouden we een derde van de zorgkosten kunnen besparen. Artsen zijn super gespecialiseerd. Verschillende artsen kijken naar een deel van jou. Maar: wij zijn hele mensen.

Opstand

'Wij zijn het systeem', zegt Rotmans. En dus zijn ook wij degenen die in opstand kunnen komen. Thuiszorgmedewerkers, die onzeker zijn of ze hun baan behouden, doen dat al. Huisartsten komen in opstand, omdat ze vinden dat zorgverzekeraars teveel bepalen wat ze wel of niet moeten voorschrijven. En er zijn al allerlei kleine, regionale zorg coöperaties. Ook dat is een opstand: een miljoen mensen die zeggen: 'We gaan het zelf doen'.

Om verandering in gang te zetten, werkt Rotmans aan een nieuw zorgstelsel, via een zorgverzekering die 'menselijker, goedkoper en eenvoudiger' moet zijn. Aansluiten kan via zorgeloos.care.