Om goed te kunnen boeren is het van belang dat het land niet te drassig is, anders zakken de koeien en de machines weg. Daarom wordt het waterpeil op veel plekken in Nederland laag gehouden. Ook in grote delen van het Friese veengebied wordt het grondwater al decennia verlaagd. 

‘Dat kwam voort uit de eerste ruilverkaveling na de Tweede Wereldoorlog. ‘Nooit meer honger’ was toen het credo’, legt landschapsarchitect Peter de Ruyter uit. De Ruyter heeft onderzoek gedaan naar het Friese veenlandschap en de bodemdaling. ‘In die tijd heeft men gezegd: dan gaan we gelijk dat water flink omlaag brengen zodat er optimaal geboerd kan worden, dus optimale voedselproductie.’

Koeien laten wegzakken of huizen laten verzakken

Dat optimaliseert weliswaar de voedselproductie, maar de huizen in het veengebied zijn juist gebaat bij een hoger waterpeil om de verzakkingen te voorkomen die worden veroorzaakt door paalrot en veenoxidatie. In Friesland hebben zo’n 5100 huizen te maken met verzakkingen, maar eigenaren van deze woningen voelen zich niet gehoord door het waterschap van Friesland (Wetterskip Fryslân), dat het waterpeil bepaalt. Er worden onderzoeken gedaan, schades lopen op tot in de tonnen, maar compensatie blijft uit. 

Waterschap wijst naar huiseigenaars zelf

‘Iedere huiseigenaar is verantwoordelijk voor het onderhoud van zijn eigen huis. Van fundering tot en met het dak. Ook in juridische zin’, geeft het Wetterskip aan. (De volledige reactie van het Waterschap Friesland is heir te lezen.) Het waterschap zegt wel een regeling te hebben waarbij huiseigenaren een deel vergoed kunnen krijgen ‘als de peilen meer verlaagd zijn dan nodig om de reguliere bodemdaling te volgen’. Maar wat is ‘nodig’? Dat bepalen de waterschappen zelf. 

‘Het is een problematiek die veel geniepiger is dan de aardbevingen in Groningen. Deze schade sluipt erin’, vertelt statenlid Jochem Knol van GroenLinks Friesland. ‘Veertig jaar geleden werd er al gesproken over het waterpeil. Later kwam ik erachter dat er een enorme lobby achter zit. Lagere waterstanden betekent dat je eerder op het land kan. De waterschappen worden van oudsher bestuurd door mensen met een agrarische achtergrond. Daar werd stiekem nog wel eens een stuwtje of pompje aangezet en werd het peil weer verlaagd. Zo is het langzamerhand heel erg verlaagd.’ 

‘Wonen werd een ondergeschoven kindje’

Jan Dogterom is bestuurslid voor 50Plus binnen het Wetterskip Fryslân en vindt dat huiseigenaren gecompenseerd moeten worden. ‘De provincie besluit dat het waterschap landbouw, wonen en natuur moet dienen. Daarop baseert het waterschap het peilbesluit. Bij de landbouw ging het omlaag, sommige stukken van natuur werden nog redelijk bediend, maar wonen werd een ondergeschoven kindje’, zegt Dogterom.

Wie bepaalt het waterpeil?

De 21 waterschappen van Nederland zijn verantwoordelijk voor het bepalen en handhaven van de waterpeilen. Om het bestuur te bepalen van een waterschap worden iedere vier jaar waterschapsverkiezingen gehouden. Alleen kun je niet voor alle plekken stemmen, omdat sommige al vergeven zijn aan belangenorganisaties voor landbouw, natuur en bedrijven. Dat zijn de ‘geborgde zetels’, oftewel lobbyzetels. 

'Geborgde zetels geven landbouw een meerderheid'

Zo heeft het waterschap Friesland 25 zetels te verdelen. 7 zijn geborgde zetels; daarvan gaan er 2 naar natuur, 2 naar bedrijven en 3 naar de landbouw. Met een coalitie van CDA, Lagere Lasten Burger, VVD, ChristenUnie en Geborgde zetels Ongebouwd en Bedrijven, zorgen zij voor een meerderheid van 13 zetels die pro landbouw zijn. ‘We lopen continu tegen dezelfde muur aan met deze meerderheid’, zegt Dogterom. 

Initiatiefwet om waterschappen democratischer te maken

Laura Bromet (GroenLinks) en Tjeerd de Groot (D66) hebben in 2020 een initiatiefwet ingediend om de geborgde zetel af te schaffen. Hierover zal binnenkort gestemd worden in de Tweede Kamer. Belangrijkste reden van de initiatiefwet is dat de waterschappen bij afschaffing democratisch gekozen worden. ‘Waterschappen zijn nog steeds een deel niet democratisch’, geeft Bromet aan. ‘Het is vooral belangrijk in een tijd waar water voor iedereen van belang is. Van oudsher hebben mensen met een grondpositie, meer zeggenschap dan andere. Het moet aan de kiezer zijn wie plaatsnemen in een waterschap.’ 

De kennis die belangenorganisaties meenemen in de waterschappen is voor Bromet geen reden voor het behoud van de geborgde zetels. ‘In de tweede kamer heb je ook geen Shell met eigen zetel over oliewinning kennis.’ Een democratische waterschapsverkiezing is voor Bromet het uitgangspunt. ‘De funderingsproblematiek is lang onder de radar geweest. Voor de kiezer kan dat een motivatie zijn om niet op ‘boeren partijen’ te stemmen.’ Volgens Dogterom is er geen tijd te verliezen. ‘Het is nu een kwestie van damage control. Er dreigen civiele procedures, 5100 huizen lopen een groot risico. Het waterschap moet nu schikken.’