Hoe herken je nepnieuws?

Waarom bestaat nepnieuws?

Qua vorm zit er bijna geen verschil tussen een normaal nieuwsbericht en een nepbericht. Beide hebben een titel, een inleiding, een hoofdtekst en meestal ook een datum-vermelding. Het verschil zit hem in de inhoud. Het doel van een goed nieuwsbericht is het zo objectief mogelijk brengen van het nieuws, terwijl het bij nepnieuws draait om bijvoorbeeld satire of om het verdienen van zoveel mogelijk geld. Bij nepnieuws is het verschil tussen feit en fictie ook niet zo belangrijk.

Bedrijven verdienen geld met nepnieuws door het tonen van advertenties op hun website. Hoe meer mensen op een artikel klikken, hoe hoger de inkomsten door de weergave van advertenties.

Wat doen internetbedrijven tegen nepnieuws?

Websites als Facebook en Google laten computers bepalen wat de meest interessante content is voor hun gebruikers. Deze zogenaamde algoritmes zien op dit moment geen verschil tussen feit en fictie. Als er vaak wordt geklikt op een bericht of een bericht vaak wordt gedeeld, komt het prominenter naar voren op een Facebook of Google.

Beide bedrijven doen verwoede pogingen om nepnieuws te weren. Naast het verbeteren van de algoritmes, experimenteert Facebook met professionals die feiten controleren. Ook wil het medium mediabedrijven een prominentere plek geven. Google verwijdert advertenties op nepnieuwssites, zodat die geen geld verdienen als bezoekers op de site komen.

Juridisch valt waarschijnlijk niets te doen aan nepnieuws. ICT-jurist Arnoud Engelfriet meldt dat dit komt door de vrijheid van meningsuiting. Op zijn blog schrijft Engelfriet: 'Naast gewone verslaggeving is ook de satire en parodie een belangrijk deel van de uitingsvrijheid'.

Hoe herken je nepnieuws?

Zelfs voor speciale anti-nepnieuwsbureaus als EUvsDisinfo is het niet altijd duidelijk welk nieuws fake is en welke berichten betrouwbaar zijn.

De Universiteit van Pennsylvania is het project Factcheck.org gestart om misleiding in de media te voorkomen. De onderzoekers controleren zelf uitspraken van politici, maar hebben ook tips gegeven waarmee je zelf nepnieuws kan herkennen. Deze adviezen hebben we aangevuld met tips van Facebook.

1. Kijk verder dan de titelTitels bij nepnieuws bevatten vaak hoofdletters (de 'schreeuwerige' koppen) en zijn zo sensationeel mogelijk verwoord om ervoor te zorgen dat je klikt. Dit fenomeen staat ook wel bekend als clickbait. Als je verder leest, kun je meestal al snel concluderen dat het een onzinbericht is.
2. Wat is de url?De url is wat bovenin je browser in de adresbalk staat. Je kunt deze al zien vóórdat je op de link klikt door er met je cursor (het muispijltje) op te gaan staan. Je ziet het adres dan link onderin je browservenster verschijnen. Als deze url totaal onbekend is, of als die juist líjkt op die van een gerenommeerde nieuwsbron, maar een klein beetje afwijkt, dan kan dat een voorteken zijn van nepnieuws. 
3. Welke bron is gebruikt?Wat is de bron in het bericht? Nepberichten maken vaak gebruik van fictieve bronnen, waarbij de naam plausibel klinkt. Een simpele zoekopdracht op Google geeft dan meestal helderheid. Soms wordt naar echte bronnen verwezen, maar is deze informatie niet terug te vinden op de genoemde website. Gebrek aan bewijs / onderbouwing of een grote afhankelijkheid van anonieme experts kunnen er ook op wijzen dat er sprake is van nepnieuws. Kun je de bron wel online vinden, maar is dit een organisatie of persoon waarvan je nog nooit gehoord hebt, kijk dan in de sectie 'Over' / 'Info' / 'About' of daar een plausibel verhaal staat. Bedenk ook welk belang -commercieel, politiek of in een ander opzicht- de bron zou kunnen hebben bij het verkondigen van het bericht.
4. Wanneer is het bericht geplaatst?Controleer de datum in het bericht. Het nieuws hoeft niet altijd nep te zijn, maar kan ook oud of achterhaald zijn. Hierbij wordt een recente actie gelinkt aan nieuws uit het verleden. De suggestie wordt gedaan dat de oorzaak heeft geleid tot het gevolg.
5. Wie is de auteur?Controleer de auteur. Als dezelfde auteur bij elk bericht op de website staat, kan dit een indicatie zijn dat je met nepnieuws hebt te maken. Om hier zeker van te zijn, is het slim om de auteur te googelen om te achterhalen of het om een fictief persoon gaat.
6. Bekijk andere content op de websiteNeem een kijkje op de site, waar wordt verder over geschreven? Het is gek als een site die normaal alleen nieuws plaatst over entertainment, ineens volop aandacht besteedt aan een politiek onderwerp. Ook kan het voorkomen dat hetzelfde nieuwsbericht meerdere keren op de site staat.
7. Kan het nieuws een grap zijn?Ga na of de website waarop je het bericht leest, bekend staat om satire of grappig bedoeld nepnieuws. De toon en / of details van het bericht kunnen erop wijzen dat het een grap is. Zie ook tip 8.
8. Bekijk de disclaimerBekijk de disclaimer of over-pagina van een website. Satirische websites tonen op die pagina's meestal hun ware gezicht. Zo staat in de disclaimer van satirische nieuwssite De Speld: 'De artikelen die geplaatst worden op deze website zijn persiflerend, satirisch of parodiërend van aard.'
9. Breed in het nieuws?Raadpleeg experts. Een journalistieke wijsheid is: één bron is geen bron. Hoe meer bronnen die je vertrouwt hetzelfde bericht publiceren, des te groter de kans dat het klopt. Staat het nieuwtje enkel op een paar websites waar je nog nooit eerder van gehoord hebt, wees dan op je hoede.

Titels bij nepnieuws bevatten vaak hoofdletters (de 'schreeuwerige' koppen) en zijn zo sensationeel mogelijk verwoord om ervoor te zorgen dat je klikt. Dit fenomeen staat ook wel bekend als clickbait. Als je verder leest, kun je meestal al snel concluderen dat het een onzinbericht is.

De url is wat bovenin je browser in de adresbalk staat. Je kunt deze al zien vóórdat je op de link klikt door er met je cursor (het muispijltje) op te gaan staan. Je ziet het adres dan link onderin je browservenster verschijnen. Als deze url totaal onbekend is, of als die juist líjkt op die van een gerenommeerde nieuwsbron, maar een klein beetje afwijkt, dan kan dat een voorteken zijn van nepnieuws. 

Wat is de bron in het bericht? Nepberichten maken vaak gebruik van fictieve bronnen, waarbij de naam plausibel klinkt. Een simpele zoekopdracht op Google geeft dan meestal helderheid. Soms wordt naar echte bronnen verwezen, maar is deze informatie niet terug te vinden op de genoemde website. Gebrek aan bewijs / onderbouwing of een grote afhankelijkheid van anonieme experts kunnen er ook op wijzen dat er sprake is van nepnieuws. Kun je de bron wel online vinden, maar is dit een organisatie of persoon waarvan je nog nooit gehoord hebt, kijk dan in de sectie 'Over' / 'Info' / 'About' of daar een plausibel verhaal staat. Bedenk ook welk belang -commercieel, politiek of in een ander opzicht- de bron zou kunnen hebben bij het verkondigen van het bericht.

Controleer de datum in het bericht. Het nieuws hoeft niet altijd nep te zijn, maar kan ook oud of achterhaald zijn. Hierbij wordt een recente actie gelinkt aan nieuws uit het verleden. De suggestie wordt gedaan dat de oorzaak heeft geleid tot het gevolg.

Controleer de auteur. Als dezelfde auteur bij elk bericht op de website staat, kan dit een indicatie zijn dat je met nepnieuws hebt te maken. Om hier zeker van te zijn, is het slim om de auteur te googelen om te achterhalen of het om een fictief persoon gaat.

Neem een kijkje op de site, waar wordt verder over geschreven? Het is gek als een site die normaal alleen nieuws plaatst over entertainment, ineens volop aandacht besteedt aan een politiek onderwerp. Ook kan het voorkomen dat hetzelfde nieuwsbericht meerdere keren op de site staat.

Ga na of de website waarop je het bericht leest, bekend staat om satire of grappig bedoeld nepnieuws. De toon en / of details van het bericht kunnen erop wijzen dat het een grap is. Zie ook tip 8.

Bekijk de disclaimer of over-pagina van een website. Satirische websites tonen op die pagina's meestal hun ware gezicht. Zo staat in de disclaimer van satirische nieuwssite De Speld: 'De artikelen die geplaatst worden op deze website zijn persiflerend, satirisch of parodiërend van aard.'

 Bron: FactCheck.org / Arnoud Engelfriet / Facebook / Radar