Deze negatieve rente heeft grote gevolgen voor banken en pensioenfondsen. Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB) en lid van de Raad van Bestuur van de ECB, uitte grote kritiek op het besluit van Draghi van de ECB om de rente nog verder te verlagen en het aankoopprogramma van obligaties weer te hervatten. Tussen 2015 en 2018 heeft de ECB al schulden ter waarde van 2650 miljard euro opgekocht. Knot noemt dit 'zorgwekkend'.

690 miljoen euro

Alle Europese banken zijn verplicht om hun overtollige spaargeld te stallen bij de ECB. Al vijf jaar is de depositorente negatief en dat betekent dat banken moeten betalen. De Nederlandse banken parkeren elke dag gemiddeld 138 miljard euro bij de ECB en over dit bedrag moeten ze nu een negatieve rente betalen van een half procent. Dit kost de Nederlandse banken op jaarbasis zo’n 690 miljoen euro aan negatieve rente. Dit is ook de reden waarom consumenten amper rente krijgen op hun spaargeld.

Vrijstelling maximaal 350 miljoen

De kans bestaat dat de ECB nu een gedeeltelijke vrijstelling geeft op dit spaargeld. Volgens DNB gaat het om een bedrag van 300 tot maximaal 350 miljoen euro, waardoor het risico kleiner wordt dat de consument negatieve rente moet betalen over spaargeld.

Negatieve rente

Minister Wopke Hoekstra van Financiën zei na de meest recente renteverlaging van de ECB dat hij 'geen signalen' heeft dat kleine spaarders in Nederland rente moeten gaan betalen op hun spaargeld. Maar hij houdt dat 'nauwlettend in de gaten'.

Verbod op negatieve spaarrente

België heeft inmiddels een verbod ingesteld op negatieve spaarrente. De Duitse regering overweegt een verbod op negatieve rente tot een maximum van 100.000 euro spaargeld. Hoekstra snapt dat Nederlandse spaarders zich zorgen maken, maar hij wil 'niet vooruitlopen op de scenario's die we voorbereiden'.

53% haalt spaargeld van de bank bij negatieve rente

Radar hield een enquête over negatieve rente die werd ingevuld door ruim 30.000 mensen. Zo'n 96% van de ondervraagden pleit voor een verbod op negatieve rente. En 53% haalt zijn geld weg bij de bank, zodra die negatieve rente moet betalen over zijn of haar spaargeld. Zo’n 52% vreest dat negatieve rente op termijn onontkoombaar is voor alle Nederlandse spaarders. En 69% van onze spaarders maakt zich zorgen dat er een bankrun komt als iedereen tegelijkertijd zijn spaargeld van de bank haalt.

Lees hier alle uitslagen van onze enquête

Niet speculeren over renteaanpassingen

Radar vroeg acht Nederlandse banken of zij negatieve rente voor spaarders overwegen. Van Lanschot rekent sinds 1 juli 0,2 procent negatieve rente aan klanten met een spaarsaldo tussen 2,5 en 5 miljoen euro. Voor klanten met meer dan 5 miljoen euro op hun spaarrekening moest al 0,4% negatieve rente betaald worden. NIBC en Van Lanschot hebben niet gereageerd op onze vragenlijst. Triodos schrijft: 'We speculeren nooit over renteaanpassingen. Wij communiceren alleen over renteaanpassingen op het moment dat daar de besluitvorming binnen de bank heeft plaatsgevonden.' Op de overige vragen kregen we geen antwoord.

'Niemand wil negatieve spaarrente'

ABN AMRO, ING, Knab, Rabobank en de Volksbank willen niet speculeren over negatieve rente. De Volksbank schrijft: 'Negatieve spaarrente wil niemand, en wij dus ook niet. Spaargeld is voor klanten ook een appeltje voor de dorst, om zich geen zorgen te maken over de toekomst.' ING schrijft: een negatieve spaarrente voor particuliere klanten is op dit moment niet aan de orde. ING doet geen uitspraken over toekomstige ontwikkelingen van de spaarrente, mede omdat dit van verschillende factoren afhankelijk is.' ING rekent al enige tijd een negatieve rente aan financiële instellingen, grote zakelijke klanten en privatebankingklanten met grote bedragen op hun rekening en voor tegoeden in een aantal buitenlandse valuta (Zwitserse Frank, Zweedse Kroon, Deense Kroon en Japanse Yen).

Unieke situatie

De Rabobank schrijft: 'Uiteraard willen wij onze klanten geen negatieve spaarrente in rekening brengen en doen we er alles aan om dit te voorkomen. Het voelt heel onnatuurlijk, als je geld moet betalen voor het geld dat je bij de bank zet. Dat is niet alleen ongewenst voor onze klanten, het gehele financiële systeem is niet is ingericht op een situatie waarin rentes langdurig negatief zijn. De situatie nu is dan ook uniek.' Grote zakelijke klanten, zo'n 700 Rabo-klanten met meer dan 12,5 miljoen euro, betalen nu al negatieve rente. Ook bij ABN AMRO betaalt een beperkte groep zakelijke en private bankklanten met zeer hoge spaarsaldi soms al negatieve rente. Knab ziet op dit moment geen noodzaak om naar negatieve rente te gaan.

Vertrouwen verliezen in bankwezen

Knab schrijft ook: 'Negatieve rente is een nieuw fenomeen voor de Nederlandse markt. Het kan ertoe leiden dat mensen het vertrouwen verliezen in het bankwezen. Een ander risico is het contant aanhouden van geld. Denk aan verlies van geld als gevolg van een brand, inbraak of, diefstal en de kosten van het kopen of huren van een kluis. En mensen kunnen meer geneigd zijn om in risicovolle producten te stappen. Dit zou ten koste kunnen gaan van het bereiken van hun doelvermogen / buffer voor later.'

Korting op je pensioen

De lage rente is ook slecht voor onze pensioen. De dekkingsgraad – dat betekent dat een pensioenfonds genoeg geld in kas heeft om aan de toekomstige betaalverplichtingen te voldoen – is te laag. Die dekkingsgraad moet minimaal 100% zijn. Maar bij de grootste pensioenfondsen: het ambtenarenfonds ABP, Zorg en Welzijn (PFZW) en de metaalpensioenfondsen (PME) en (PMT) schommelt de dekkingsgraad nu rond de 90%, waardoor een korting onvermijdelijk lijkt.

Fragment: Minder pensioen door negatieve spaarrente?

Hypotheekrente historisch laag

De lage rente heeft ook een voordeel. Onze hypotheekrente staat historisch laag. In Denemarken biedt de Jyske Bank zelfs een hypotheekrente van -0,5% met een looptijd van 10 jaar. Je krijgt hier geld toe als je geld leent voor je hypotheek. Maar deze bank rekent ook een negatieve rente op je spaargeld.

Geen negatieve hypotheekrente

De verwachting is niet dat we in Nederland te maken krijgen met negatieve hypotheekrente. De Nederlandse banken hebben in hun kleine lettertjes opgenomen dat de hypotheekrente niet negatief kan zijn. Bovendien rekenen banken een risico-opslag in de hypotheekrente, waardoor we nooit geld toe krijgen op onze hypotheek.

Huizenprijzen stijgen

Maar er zit ook een schaduwzijde aan. Door de lage rente willen wel meer mensen een huis kopen, terwijl er een tekort aan huizen is. Dit geeft druk op de woningmarkt, waardoor de huizenprijzen stijgen. Voor starters is het nog knap lastig om een betaalbaar huis te kopen.

Fragment: De effecten op de woningmarkt

Wennen aan langdurig lage rente

Coen Teulings, universiteitshoogleraar economie aan de Universiteit Utrecht en oud-directeur van het Centraal Planbureau zegt dat consumenten zich de komende jaren moeten voorbereiden op een lage rente. 'We zullen eraan moeten wennen dat de rente rond de nul zal zijn. Door de inflatie wordt ons geld al minder waard. Er is al sprake van geldontwaarding. Voor de kleine spaarder zit er niets anders op dan te accepteren zoals het is.'

Radar maakt een speciale uitzending rondom de negatieve rente. De hele uitzending is hier terug te kijken.

Te gast waren:

• Coen Teulings, Universiteitshoogleraar economie Universiteit Utrecht
• Eric Smit, Hoofdredacteur Follow the Money
• Arjan Vliegenthart, directeur Nibud
• Paul de Vries, woningmarktexpert Kadaster
• Peter Borgdorff, directeur pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW)
• Martin Pikaart, auteur van De Pensioenmythe en voorzitter van AVV (Alternatief voor Vakbond)
• Liane de Haan, directeur ANBO (de belangenorganisatie voor senioren)  
• En een aantal bezorgde kijkers met vragen