Het systeem van het aanvragen van een energielabel staat al sinds jaar en dag ter discussie. Hoe werkt het systeem, is het wel betrouwbaar en moet het eigenlijk niet op de schop?

Frank Bakermans en Ilse Goorman kochten in 2016 voor 375.000 euro een huis in Bergeijk. Het huis uit 1980 had het verplichte en definitieve energielabel A, maar al snel blijkt dit energielabel niet te kloppen. Het huis is helemaal niet energiezuinig en heeft zelfs energielabel D. Het stel moet zo'n 90.000 euro investeren om hun huis naar energielabel A te krijgen. Wie is er verantwoordelijk voor het foutief verstrekte energielabel?

Vereenvoudigd Energielabel voor de Woning

Het energielabel wordt op 1 januari 2008 ingevoerd om mensen te stimuleren tot energiebesparende maatregelen. Er is veel kritiek op het systeem, waarbij een energieadviseur aan huis komt en een inventarisatie uitvoert op 150 kenmerken: het is te ingewikkeld, duur en tijdrovend. Op 1 januari 2015 wordt het Vereenvoudigd Energielabel voor de Woning (VELw) ingevoerd. 

Zelf vragen invullen

Wie tegenwoordig zijn huis verkoopt moeten zelf tien vragen beantwoorden via de webtool, zoals woningtype, verwarmingsinstallatie, isolatie van dak, vloer en gevel, glassoort, ventilatiesysteem en zonnepanelen.

De huiseigenaar moet zelf bewijsstukken uploaden via het platform van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), zoals de verkoopbrochure van de makelaar, het taxatierapport, facturen van een verbouwing of foto's van bepaalde woningkenmerken zoals dubbel glas, isolatie of zonnepanelen. 

Controle op afstand

Vervolgens controleert een erkend deskundige op afstand de ingevoerde gegevens. Zijn er twijfels, dan wordt er aanvullende informatie opgevraagd. De erkend deskundige kent een definitief energielabel toe en voert dat in het systeem in. Energielabel A is het best (dus het meest enegiezuinig( en G het slechtst (dus het minst energiezuinig).

De RVO verstrekt vervolgens het verplichte definitieve energielabel aan de huiseigenaar die zijn huis wil verkopen. Het definitieve energielabel is verplicht vóór de verkoop, want anders riskeert de verkoper een boete van 405 euro. Sinds de invoering in 2015 zijn er 59.000 waarschuwingen verstuurd en zijn er daadwerkelijk 2660 boetes uitgedeeld aan huiseigenaren, voor een totaalbedrag van 1,1 miljoen euro. 

90.000 euro

Frank Bakermans heeft intussen uitgezocht wat het hem kost als hij zijn huis van energielabel D naar A moet krijgen. 'We hebben offertes opgevraagd om de wanden, de vloeren en het dak te isoleren. Dan komen we uit tussen de 85.000 en 90.000 euro.' 

Niet mogen goedkeuren

Frank en IIse nemen een advocaat in de arm die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) aansprakelijk stelt. RVO heeft uiteindelijk het verkeerde energielabel verstrekt.

Frank en Ilse krijgen als antwoord: 'RVO is tot conclusie gekomen dat de betreffende erkend deskundige het aangeleverde bewijsmateriaal niet had mogen goedkeuren als bewijs voor de aanwezigheid van tien centimeter isolatie in gevel, dak en vloer.' Ze krijgen geen schadevergoeding.

'Woningeigenaar is verantwoordelijk'

'De woningeigenaar die het energielabel aanvraagt, is ten alle tijden verantwoordelijk voor de juistheid van de opgegeven woningkenmerken', schrijft RVO. Bovendien is de erkend deskundige niet een werknemer van RVO: RVO voert alleen de energielabelregistratie uit in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Lees hier de volledige reactie van RVO

Procederen

In dit geval kan het stel niet naar de Geschillencommissie Energielabel, omdat die alleen over voorlópige energielabels gaat en niet over definitieve.

Frank en Ilse staan met lege handen. Ze moeten verder procederen tegen de erkend deskundige die het verkeerde energielabel gaf, of tegen de verkopende partij, een echtpaar van dik 80 jaar.

Deze senioren vulden met hulp van hun makelaar de verkeerde gegevens in over de gevelisolatie. Er zat geen 10 centimeter isolatie in het pand, maar slechts 25 millimeter.

Makelaar: 'geen verantwoordelijkheid'

Kennis Makelaardij, de makelaar van het bejaarde stel, laat Radar weten: 'Wij hebben als makelaar helaas geen controle over hetgeen een huiseigenaar invult bij het aanvragen van een definitief label. Sporadisch komt het voor de een eigenaar geen computer heeft of de procedure niet snapt, dan kan men bij ons op kantoor inloggen. Ook dan vult de eigenaar de vragenlijst verder zelf in. Hoe spijtig wij het dus ook vinden dat aan deze woning schijnbaar een verkeerd energielabel is toegekend. Wij hebben bij de aanvraag geen rol, geen controle mogelijkheid en dus geen verantwoordelijkheid.'

Lees hier de volledige reactie van Kennis Makelaardij

NVM: 'Makelaar heeft geen onderzoeksplicht'

Een makelaar heeft ook een zorgplicht. Kun je die aansprakelijk stellen als het energielabel niet klopt? De Nederlandse Vereniging van Makelaars en Taxateurs (NVM) zegt: 'Een verkopend makelaar gaat namelijk af van de mededelingen en informatie die door de verkoper van de woning wordt verschaft. De verkopend makelaar heeft ten aanzien van deze informatie geen eigen onderzoeksplicht.'

Lees hier de volledig reactie van de NVM

Zwakke schakel

De controle van het definitieve energielabel is de zwakke schakel. Er komt fysiek niemand langs. De consument – een leek  - moet zelf gegevens invullen en kan fouten maken - onbewust of opzettelijk. Een erkend deskundige controleert de aangeleverde informatie op afstand, vanachter zijn of haar computer. Het is moeilijk te beoordelen of de aangeleverde foto's of facturen daadwerkelijk kloppen bij het huis, of dat iemand per ongeluk uit onwetendheid een invulfout heeft gemaakt.

Zorgelijk

Hoogleraar vastgoedeconomie Dirk Brounen zegt: 'Ik denk dat dit zorgelijk is. Kijk, het label is tien jaar geleden geïntroduceerd als een geloofwaardige voorbereiding, een waarschuwing op je volgende woning. Dat je weet waar je aan begint, ook wat betreft energielasten. Dus het is wel van belang dat het dan misschien niet exact, maar toch zeker indicatief gaat kloppen. Maar daar mag niet een enorme foutmarge inzitten, die moet beperkt worden tot het minimum. En zeker als mensen in het proces zelf zaken kunnen verdraaien. Dat moet niet kunnen.'

Verkoopbrochure als bewijs

Bij het huis van Frank en Ilse heeft de deskundige de verkoopbrochure als bewijs gebruikt. 'Hij heeft onterecht de verkoopbrochure van de woning als bewijs geaccepteerd voor 10 centimeter isolatie. Dat had niet zo ingevoerd mogen worden door de aanvrager, maar de verkopende partij hoeft niet kundig te zijn. Daar is de erkend deskundige voor, die had moeten zeggen: ''Beste aanvrager, u vergist zich'',' zegt Hugo Breuers, van het onafhankelijke ingenieursbureau Breuers en Cobelens. Breuers is lid van de Federatie van Energieconsultants (FedEC).

Schadeclaim 30.000 euro

De erkend deskundige die het huis van Frank en Ilse beoordeelde verdiende 10 euro voor het vaststellen van het energielabel. Hij is nu aansprakelijk gesteld voor zijn fout en bij hem is een schadeclaim van 30.000 euro neergelegd.

Zijn advocaat, Gustavo Reisenstadt, zegt tegen Radar: 'Het energielabel lijkt meer op een wassen neus. Het heeft alleen een bewustwordingsfunctie. Je kunt er geen rechten aan ontlenen. De RVO adviseert niet voor niets om zelf altijd professioneel advies in te winnen. De koper had dus zelf aanvullend onderzoek moeten doen als dat energielabel zo belangrijk voor hem was. Vooral omdat niet de koper maar de verkoper het label had aangevraagd en daarvoor de informatie had aangedragen.' 

Ingebrekestelling

De Europese Commissie heeft ook twijfels over het Nederlandse controlesysteem. Brussel heeft de Nederlandse overheid in gebreke gesteld voor het niet correct uitvoeren van een onafhankelijk controlesysteem van certificaten zoals afgesproken in  de Europese richtlijn voor het energielabel.

Minister Kasja Ollongren van Binnenlandse Zaken is nu aan zet om vragen van de Europese Commissie te beantwoorden. 'Vanwege het vertrouwelijke  karakter van de inbreukprocedure kan ik alleen ingaan op de hoofdlijnen van de Nederlandse reactie', schrijft ze op 20 augustus in een Kamerbrief (pdf)

Boete: 410 euro

Nederland telt circa 850 erkend deskundigen. Ze moeten een examen afleggen en een korte verplichte instructie volgen van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) controleert steekproefsgewijs of de voorgeschreven werkwijze en de bewijslast goed uitgevoerd en gecontroleerd zijn door de erkend deskundige. Als een deskundige een verkeerd energielabel certificeert, kan de ILT een boete opleggen van 410 euro. 

Bestuurlijke boetes

Radar is benieuwd naar het aantal boetes en controles van erkend deskundigen. De toezichthouder laat het volgende weten:

'Zie hieronder de cijfers van de batches 1 t/m 3 (geel gemarkeerd). Cijfers zijn van de inspecties die uitgevoerd zijn vanaf september 2017 tot en met augustus 2018. Na het versturen van de voornemens opleggen bestuurlijke boete (ovbb) zijn er per (deel)batch zienswijzen binnengekomen. Dat heeft maar voor een heel klein deel geresulteerd in het niet doorzetten van het opleggen van een bestuurlijke boete.'

**) 73 ED’s hebben een waarschuwingsbrief i.p.v. boete gekregen. Ronde 1 was een waarschuwingsronde.
***) n.v.t. omdat er in de eerste ronde inspecties ED bij het eerste dossier met een fout erin gestopt is met het inspecteren van de overige zaken in de steekproef bij deze ED.
 
'Het aantal van 49 hoort bij de herinspecties bij ronde 1, niet bij de waarschuwingsronde. Verder hebben we in de waarschuwingsronde, ''Ronde 1'' per ED geïnspecteerd totdat we een dossier met 1 of meer fouten tegenkwamen. Dit betekent dat er per ED altijd 1 dossier met fouten uitgekomen is omdat we bij 1 gestopt zijn.'

Steekproef

Daarnaast worden huizen met een definitief verstrekt energielabel steekproefsgewijs bezocht. In 2016 zijn er 296.000 huizen verkocht. In dat jaar zijn 140 woningen fysiek gecontroleerd en 86 procent van de woningen kreeg na controle hetzelfde label. In 2017 zijn 265 woningen op locatie bekeken. Bij 91 procent van de bezochte woningen bleef het geregistreerde energielabel gelijk. Bij 6 procent van de woningen was er sprake van een beter energielabel dan afgegeven en bij 3 procent waren de afgegeven energielabels te hoog.

Energielabel betrouwbaar?

Op papier lijkt het een waterdicht systeem, maar hoe kan zo'n kostbare fout als bij Frank en Ilse dan gebeuren? Is het energielabel betrouwbaar? Kun je als huizenkoper vertrouwen op het afgegeven label?

'Nee', zegt Hugo Breuers, de onafhankelijk energie-adviseur. In opdracht van Radar onderzocht hij het huis van Frank en Ilse. Als hij het huis ter plekke controleert op de tien punten komt hij op energielabel C. Maar als Breuers het huis echt beoordeelt op energiezuinigheid komt hij op label D. 'De methodiek die in Nederland gebruikt wordt, al vul je alle gegevens goed in, leidt tot de verkeerde uitslag en dat is een kwalijke zaak.' Hij vervolgt zijn betoog: 'De cijfers die het ministerie van Binnenlandse Zaken presenteert zijn een statistische waarheid. BZK liegt feitelijk niet, maar creëert het beeld dat het allemaal ver op orde is, maar als je echt onderzoek pleegt blijkt dat niet zo te zijn.'

'Het moet kloppen, anders verdwijnt het draagvlak'

GroenLinks en de PvdA gaan naar aanleiding van de Radar-uitzending Kamervragen stellen over de betrouwbaarheid en controles van het definitieve energielabel. Paul Smeulders, Tweede Kamerlid voor GroenLinks zegt: 'Het is slecht wat er nu is gebeurd. GroenLinks is vóór de energietransitie, maar dan moet je wel op zo'n energielabel kunnen bouwen en vertrouwen. Dit is slecht voor de duurzaamheid. Het moet kloppen, anders verdwijnt het draagvlak.'

Wetgeving aanpassen

Henk Nijboer, Tweede Kamerlid voor de PvdA, wil dat de wetgeving aangepast wordt. 'Een controle op slechts tien punten, dan kun je nooit een serieuze analyse maken van de energiezuinigheid van een huis. Ik wil de burger niet op kosten jagen, maar als je zo'n label verplicht stelt moet je het wel serieus nemen en moet het verstrekte energielabel kloppen', aldus Nijboer.

'Papieren werkelijkheid'

Ook Sandra Beckerman, Tweede Kamerlid voor de SP, is kritisch. 'Al vanaf het begin is er kritiek op het energielabel. Het huidige label is onbetrouwbaar. Het systeem is lek en een goede controle ontbreekt. Daardoor bestaat er een papieren werkelijkheid, waardoor kopers niet genoeg beschermd zijn als ze een huis kopen.

De overheid controleert nu alleen of er een energielabel aanwezig is, niet of dat label wel klopt. Die controle doet de sector zelf. Ik vind dat de controle niet aan de markt zelf overgelaten moet worden. Dat is als een slager die zijn eigen vlees keurt.

Ik wil dat er één betrouwbaar aanspreekpunt is als er onduidelijkheden zijn of als het misgaat met het verstrekte energielabel. Nu zijn er meerdere loketten en moet een koper of eigenaar het eerst opnemen tegen een bedrijf. Het is tijd dat de overheid verantwoordelijkheid neemt zodat huiseigenaren en kopers beter beschermd zijn, energielabels daadwerkelijk kloppen en rechtszaken kunnen worden voorkomen.'