Tal van mensen staan op een wachtlijst in afwachting van broodnodige psychische hulp. De brancheorganisaties in de geestelijke gezondheidszorg maakten in juni 2017 samen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport landelijke afspraken om de wachttijden aan te pakken. Vóór 1 juli 2018 zouden de wachttijden binnen de afgesproken norm vallen, maar niks blijkt minder waar.

Wat moet er toch gebeuren om de wachttijden korter te krijgen? Radar benadert alle betrokken partijen. Wie heeft het antwoord?

Wachtlijst Geestelijke Gezondheidszorg

Je wilt psychische hulp en gaat naar de huisarts. Die verwijst je door naar een ggz-instelling, omdat je daar de hulp kan krijgen die je nodig hebt. Een jaar later sta je nog steeds op de wachtlijst en ben je de wanhoop nabij. En dit geval staat niet op zichzelf.

Tal van mensen staan op een wachtlijst in afwachting van broodnodige psychische hulp. Wat moet er toch gebeuren om de wachttijden korter te krijgen? Radar benadert alle betrokken partijen. Wie heeft het antwoord?

De brancheorganisaties in de geestelijke gezondheidszorg hebben samen met het ministerie van VWS in juni 2017 landelijke afspraken gemaakt om de wachttijden aan te pakken. Zij hebben afgesproken dat deze uiterlijk op 1 juli 2018 binnen de maximaal aanvaardbare wachttijd, ofwel Treeknorm, zouden moeten vallen. Dit is niet gelukt. Ondertussen zitten mensen met psychische klachten thuis, met als risico dat hun klachten alleen maar toenemen.

Overschrijdingen van de Treeknormen zijn er met name bij de aanmeldwachttijd. De maximaal aanvaardbare wachttijd bij aanmelding bedraagt vier weken.

Marcella wacht al sinds november 2017 op behandeling voor haar psychische klachten. 'Het beïnvloedt mijn leven. Bij de huisarts konden ze mij niet de hulp bieden die ik nodig had. Ik werd doorverwezen naar een ggz-instelling. Hier zou ik beter geholpen kunnen worden. Daar kwamen ze erachter dat er meer hulp nodig was. Inmiddels wacht ik bijna een jaar op de juiste hulp.'

Psychische zorg opgedeeld

Sinds de invoering van het nieuwe stelsel is de psychische zorg opgedeeld in stukken. Preventieve zorg wordt door de gemeentes aangeboden, lichte psychische klachten worden behandeld bij de huisarts of in de basis-ggz, en voor complexe psychische klachten word je behandeld binnen de specialistische ggz.

Het eerste aanspreekpunt is de huisarts. Huisartsen worden daarbij meestal ondersteund door de zogenoemde praktijkondersteuner huisarts geestelijke gezondheidszorg (POH-GGZ). De POH-GGZ is iemand met ervaring en kennis in de geestelijke gezondheidszorg. Je kunt terecht bij deze praktijkondersteuner met lichte klachten, zoals eenzaamheid en slaapproblemen. De huisarts geeft advies over welke hulp passend is. Daarnaast bepaalt deze of je wordt doorverwezen naar de basis-ggz of de gespecialiseerde ggz. Bij de generalistische basis-ggz word je meestal behandeld door een psycholoog. Om in aanmerking te komen voor een behandeling in de basis-ggz heb je een verwijzing van de huisarts nodig. Hierbij geldt dat je zorgverzekering in principe de behandeling vergoedt. Je betaalt wel een eigen risico.

Binnen de specialistische ggz worden complexe klachten behandeld, zoals persoonlijkheidsstoornissen of depressieklachten. Door een verwijzing van de huisarts of van je behandelaar in de basis-ggz kom je terecht bij de specialistische ggz. De behandeling wordt in principe door de zorgverzekeraar vergoed, maar ook hier moet je wel eigen risico betalen. 

Ook deskundigen maken zich zorgen

Niet alleen mensen die zelf op de wachtlijst staan maken zich zorgen over de voortdurende problematiek, ook deskundigen doen dat. Volgens psychiater Esther van Fenema worden er veel rapporten opgesteld, maar leiden die tot te weinig concrete maatregelen. De psychiaters moeten hier veel meer bij betrokken worden. Daarnaast zou de wachtlijstproblematiek veroorzaakt worden door de complexiteit van de geestelijke gezondheidszorg en de hoeveelheid betrokken partijen.

Het actieplan Vervolgaanpak wachttijden 2018-2019 geeft de randvoorwaarden, de bedoeling en aanpak van de vervolgaanpak wachttijden op de hoofdlijnen weer. In de gezamenlijke brief 'vervolgaanpak wachttijden' aan staatssecretaris Blokhuis schrijven de partijen (ZN, MIND, GGZ NL, MEER GGZ, LVVP, NVvP, V&VN, NIP en P3NL) het volgende:

'Onze bedoeling met dit vervolg is om in de periode tot tenminste medio 2019 bij te dragen aan het oplossen van knelpunten en tot een maximaal resultaat te komen. Tegelijkertijd zijn we realistisch en beseffen we dat, ook met deze vervolgaanpak, het mogelijk is dat de wachtlijsten medio 2019 nog niet voor alle aandoeningen in alle regio's voor alle aanbieders onder de Treeknormen gebracht zullen zijn. Maar partijen beëindigen de inspanningen niet voordat het doel gehaald is: de wachttijden voor alle behandelingen in alle regio's binnen de Treeknormen.'

Psychiater Van Fenema is cynisch over de plannen die gemaakt zijn: 'Er wordt een hoop gepraat over rapporten, plannen en taskforces waarbij ik langzamerhand het idee heb dat het is omdat er niks mag of moet veranderen. Het is al jaren aan de gang. Het wordt een soort klucht. Wat gaat er concreet voor de patiënt gebeuren?'

Bijna de helft overschrijdt opgegeven wachttijd met meer dan twee weken

Door middel van inzicht in de wachttijden weten we voor welke diagnose mensen te lang moeten wachten op geestelijke gezondheidszorg. Vanaf 1 januari 2018 verplicht de Nederlandse Zorgautoriteit ggz-instellingen en vrijgevestigde psychiaters en psychologen hun wachttijden aan te leveren bij Vektis, naast hun publicatieplicht op de website. Marijke Booij, psychiater in opleiding, deed een eigen onderzoek (steekproef) naar wachttijden met behulp van een fictieve patiënt. Bij bijna de helft van de 22 door haar onderzochte instellingen werd de wachttijd voor intake of behandeling meer dan twee weken overschreden ten opzichte van de wachttijden die men publiceerde op de website.

Socialehulpverleners zijn er klaar mee

Ondertussen zitten mensen nog wanhopig thuis te wachten op specialistische zorg. Ook socialehulpverleners zijn er klaar mee en zoeken naar een oplossing. Binnen één van deze mogelijke alternatieven is socialehulpverlener Gerard Lohuis aan het werk: Buurtzorg T. Hiervóór was hij 34 jaar werkzaam bij een reguliere GGZ-instelling. Gerard zag hier hoe 'bureaucratisch de zorg binnen de GGZ georganiseerd is en hoeveel tijd dit kost.' Bij Buurtzorg T is dat anders. 'Hier wordt de zorg laagdrempelig georganiseerd en bepaalt de professional de invulling van de behandeling, niet de zorgverzekeraar met protocollen, formulieren, vragenlijsten en dus een enorme administratiedruk', aldus Gerard.

Volgens Gerard moet er weer gewerkt worden vanuit vertrouwen en ontstaat er zo ruimte om meer mensen in psychische nood daadwerkelijk te helpen. 'De reguliere ggz zal absoluut nodig blijven maar we moeten een ontwikkeling doormaken waardoor we makkelijker laagdrempelige zorg kunnen bieden en sneller beschikbaar zijn.'
 
Gerard vindt het afschuwelijk dat mensen zo lang op de wachtlijst staan. 'Als er wordt gezegd dat hij/zij recht op hulp heeft maar een jaar moet wachten, dan denk ik, ''Waar zijn we mee bezig?'' In de rapporten worden iedere keer weer nieuwe voorwaarden geschetst en er komen alleen meer regels bij, in plaats van dat het afneemt. Het is een mal systeem waarin we verzeild zijn geraakt. Niet alleen de overheid maar ook de samenleving is er bij betrokken. Om het proces te keren ondernemen we initatieven als Buurtzorg T.' 

Toezicht door Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd

De Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd gaat ggz-instellingen voortaan mede beoordelen op hun acties om wachttijden te beperken. Staatsecretaris Blokhuis heeft de IGJ gevraagd toe te zien op de inspanningen vanuit de ggz-instellingen.

Lees ook: Inspectie gaat toezicht houden op wachttijden ggz-instellingen