Radar toonde op 15 mei 2017 in een reportage hoe makkelijk je zware pijnstillers mee krijgt op basis van een vervalst recept. We bezochten toen vijftien apothekers door het hele land en vijftien keer was het raak.

Wake-upcall

Toentertijd zijn er Kamervragen gesteld over deze uitzending. Edith Schippers, de toenmalige minister van Volksgezondheid, zei in een Kamerbrief: 'De uitzending van Radar heeft als een wake-up call gewerkt voor apothekers. Zij zullen incorrecte recepten van passanten met een verhoogd bewustzijn controleren.' Anderhalf jaar na deze steekproef is Radar benieuwd of er inmiddels iets is veranderd. Is de controle daadwerkelijk strenger?

20 milligram oxycodon

We fabriceren opnieuw valse recepten. We maken bewust vijf fouten op het recept. En we gooien er dit keer een schepje bovenop in verhouding tot de vorige steekproef. We kiezen voor het populaire en verslavende opiaat oxycodon, dat onder de Opiumwet valt. Lukt het dit keer om twintig pillen met de hoge dosis van 20 milligram mee te krijgen?

Explosieve stijging van oxycodongebruik

Het gebruik van oxycodon, een zware pijnbestrijder die vergelijkbaar is met morfine, stijgt de afgelopen jaren explosief: in 2008 slikten nog 94.000 Nederlanders oxycodon, in 2017 is het aantal gebruikers gegroeid naar 490.000 – een vervijfvoudiging.

Ook zijn er veel verhalen over overdoses en ziekenhuisopnames als gevolg van een verslaving. Hoe makkelijk krijgt Radar deze zware pijnstiller mee op basis van een flauwekulrecept?

Vijf apothekers geven pillen mee

Radar bezoekt op één dag met verborgen camera zeven apotheken kriskras door Nederland. Dit zwaarte van het geneesmiddel en de vijf fouten in het recept moeten alle alarmbellen laten rinkelen bij een oplettende apotheker. We hebben op één recept zelfs een logo gebruikt van een technisch installatiebedrijf met steeksleutels – iets wat totaal niks met een huisarts te maken heeft dus. Bij vijf apotheken krijgen we zonder problemen de gevraagde pillen mee.

Twee keer betrapt

Twee oplettende apothekersassistenten zetten hun vraagtekens bij ons recept. Eén assistent zegt meteen: 'Apart recept.' De ander ziet dat het recept niet uitgeschreven is volgens de richtlijnen. Beiden bellen volgens het protocol de huisarts die het middel zou hebben voorgeschreven. Dan blijkt dat de patiënt nooit bij de huisarts is geweest en dat het recept vals is. Een apotheker verscheurt het recept voor onze ogen. We zijn betrapt.

KNMP belt Radar geïrriteerd op

Een van deze oplettende apothekers belt vervolgens de KNMP, de beroeps- en branchevereniging voor apothekers. De woordvoerder van de KNMP belt dezelfde middag Radar geïrriteerd op. (We hebben de pillen besteld met onze eigen persoonsgegevens, zodat we makkelijk traceerbaar zijn.) De KNMP mailt vervolgens een ledenbericht naar alle apothekers dat Radar bezig is met een onderzoek, zodat Radar niet nog meer apotheken kan bezoeken voor de steekproef.

Tweede wake-upcall voor apothekers

Dit keer reageert de apothekersorganisatie KNMP wel in de studio van Radar. Ze trekken zich de kritiek aan. Voorzitter Gerben Klein Nulent zegt: 'Het zou niet moeten kunnen. We hadden dit recept niet mogen afleveren. Dit is voor ons een tweede wake-up call.' Hij zegt dat na de eerste uitzending van Radar het bewustzijn aangaande valse recepten onder apothekers aanzienlijk is toegenomen. 'Maar het is nog onvoldoende.'

Aangifte doen van valse recepten

De Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zegt tegen Radar. 'De Inspectie heeft tijdens reguliere toezichtbezoeken aandacht besteed aan de terhandstelling van geneesmiddelen aan passanten en op basis van papieren recepten. Gebleken is dat de huidige wet- en regelgeving voldoende is, maar wel alertheid van de betrokken zorgverleners vereist. Niet alleen van apothekers, maar ook van voorschrijvers, om recepten digitaal te versturen. Blijft staan dat de basishouding in de zorg is: uitgaan van vertrouwen. Moedwillige misleiding is in veel situaties mogelijk. Indien dit het geval is met vervalste recepten, dan kan de apotheker eenvoudig via de website van de inspectie aangifte doen.'

93 vervalste recepten in 2017

De afgelopen jaren werden deze valse recepten onderschept:

Veroordelingen in drie zaken

In 2017 heeft de Inspectie vijftien vervalste recepten voorgelegd aan het Openbaar Ministerie. In 2018 waren het er tot nu toe vijf. Onbekend is hoeveel zaken ook daadwerkelijk leiden tot strafvervolging. Het Openbaar Ministerie beschikt niet over de cijfers. Op Rechtspraak.nl staan tussen 2012 en 2017 slechts drie veroordelingen met een vervalst recept. Onbekend is hoeveel valse recepten niet ontdekt worden. Als Radar niet na afloop de bezochte apothekers had gebeld over ons valse recept had niemand dit geweten. En ook vorig jaar bleven de vijftien vervalste recepten onopgemerkt tot onze uitzending.

Bij twijfel: bel de huisarts

Radar legt het valse recept voor aan een huisarts wiens gegevens we hebben gebruikt. Eric Boerop: 'Ik zie een aantal dingen waarvan ik denk, ''dat klopt niet''. Dat is onder andere dat een opiatenrecept op deze manier niet wordt voorgeschreven en mijn handtekening klopt niet.' De huisarts voegt er aan toe: 'Bij twijfel moet je altijd bellen naar de huisarts.'

VVD: ‘Apothekers zijn geen uitgifteloket’

Arno Rutte, Tweede Kamerlid voor de VVD, gaat weer Kamervragen stellen over deze kwestie. ‘Apothekers zijn geen uitgifteloket. Maar zorgverleners die verantwoordelijk zijn voor medicijnbewaking en het onderscheppen van valse recepten. Ik schrik enorm van het feit dat het Radar opnieuw lukt om bij zoveel apotheken op basis van een vervalst recept oxycodon mee te krijgen. Een ernstig verslavend middel waar we ons sowieso al veel zorgen over maken. En dit is ook nog eens de tweede keer dat dit gebeurt. Je zou hopen en mogen verwachten dat apothekers van de vorige keer hebben geleerd en hun werkwijze zou hebben aangepast. Hier is een taak voor de Inspectie om te controleren of de protocollen wel goed worden nageleefd.”

D66: ‘Onacceptabel’

Pia Dijkstra, Tweede Kamerlid voor D66, zegt: ‘Dat zware opiaten nog steeds met vervalste recepten kunnen worden verkregen is onacceptabel. D66 heeft hier al eerder aandacht voor gevraagd. We zullen de minister daarom vragen hoe dit nog steeds kan. En nog veel belangrijker: wat hij eraan gaat doen om deze praktijk onmogelijk te maken.”

SP: ‘Richtlijnen streng genmoeg, werkwijzen niet’

Ook de Socialistische Partij (SP) vindt het zorgwekkend. ‘Er zijn duidelijke regels. Blijkbaar worden deze niet voldoende nageleefd. De richtlijnen zijn streng genoeg, de werkwijzen niet.’ De SP roept de KNMP op een onderzoek te doen.

Lees hier de volledige reactie van de SP

PvdA: ‘Er moet een noodmaatregel komen’

PvdA-Tweede Kamerlid Lilianne Ploumen reageert in de Radar-studio en zegt: ‘Het is heel ernstig. Zeker als je kijkt naar het type middel: het gaat niet om aspirines. De apothekers hebben een eerdere waarschuwing gehad. Er had een extra check moeten plaatsvinden en niet dat dit weer kan gebeuren. Er moet een noodmaatregel komen. De Inspectie zou steekproeven moet uitvoeren of recepten goed gecontroleerd worden.’ Verder wil Ploumen dat de minister gaat toezien op een snellere invoering van de digitalisering en dat er duidelijke deadlines worden afgesproken. Het proces gaat nu veel te traag.

Minister weer in gesprek met apothekers

Radar heeft Bruno Bruins, minister voor Medische Zorg, uitgenodigd om naar de studio te komen. Dat was niet mogelijk, maar het ministerie van Volksgezondheid reageerde uitgebreid op onze vragen. De minister vindt het erg vervelend dat met vervalste recepten een zware pijnstiller is verkregen. Hij wil van de KNMP weten: waarom gebeurt dit bij herhaling en hoe gaan we dit stoppen? 'In het gesprek wat ik met de apothekers ga voeren benadruk ik dat het verkrijgen van medicijnen met behulp van valse recepten echt niet kan. Ik ga ze dan ook opnieuw en met nadruk oproepen om papieren recepten beter te controleren. Daarnaast zal ik ook de IGJ vragen extra te controleren en blijf ik stimuleren dat zorgverleners medicatiegegevens digitaal vastleggen en uitwisselen om zo de medicatieveiligheid te bevorderen.'

Lees de volledige reactie van minster Bruno Bruins

Meer vaart achter digitale uitwisseling recepten

Ook de KNMP wil meer vaart zetten achter het digitaal uitwisselen van recepten tussen zorgverleners en apothekers. Gerben Klein Nulent: ‘We zijn voor een 100 procent digitale uitwisseling. Daar wordt ook hard aan gewerkt, maar is nog niet in alle gevallen mogelijk. We zouden graag zien dat geneesmiddelen die onder de Opiumwet vallen voor 100 procent digitaal uitgewisseld worden. Dan verminder je deze vorm van fraude. Maar dat moeten we samen doen met de huisartsen.’

Digitaal voorschrijven

Waarom wisselen huisarts en apotheek niet alle recepten rechtstreeks digitaal uit, dus zonder tussenkomst van de patiënt? Dan zou deze vorm van fraude niet meer mogelijk zijn. Sinds 2014 is het volgens de richtlijn elektronisch voorschrijven verplicht om geneesmiddelen elektronisch voor te schrijven.

Geen verplichte digitale uitwisseling

Maar dit betekent niet dat ook echt alle medicatie digitaal wordt uitgewisseld. Artsenfederatie KNMG schrijft dat ‘de richtlijn geen verplichting bevat om recepten elektronisch te verstrekken aan de apothekers.’

‘De KNMG heeft geen aanwijzingen dat de Richtlijn elektronisch voorschrijven niet zou worden nageleefd. Het toezicht daarop wordt uitgeoefend door de Inspectie voor de gezondheidszorg.’

Lees de volledige reactie van de KNMG

ICT-systemen sluiten niet op elkaar aan

Bovendien werken nog niet alle huisartsen volledig digitaal, bijvoorbeeld als ze op huisbezoek gaan bij een patiënt. De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) heeft geen cijfers over hoeveel huisartsen nog niet digitaal werken. Daarnaast sluiten de verschillende ICT-systemen van andere zorgverleners (huisartsen, medisch specialisten in ziekenhuizen, tandartsen en apothekers) niet op elkaar aan. Bovendien zijn er ook vier uitzonderingssituaties om het elektronisch voorschrijfsysteem niet te  gebruiken. Lees hier welke en de gezamenlijke reactie van de huisartsenorganisaties LHV en NHG.

Lees de volledige gezamenlijke reactie van de huisartsenorgansiaties NHG en LHV

92 procent verstuurt digitaal recepten

Nictiz, expertisecentrum e-health, publiceert jaarlijks de e-health monitor over hoe het staat met de digitalisering in de zorg. Vorig jaar bleek 96 procent van de huisartsenposten, 82 procent van de andere huisartsenpraktijken en 94 procent van de apothekers gebruik te maken van een systeem om elektronisch informatie uit te wisselen met andere zorgverleners. En 92 procent van de huisartsen stuurde digitaal een recept naar de openbare apotheek.

Digitalisering is complex

In 2017 heeft de toenmalige minister Schippers van Volksgezondheid geld uitgetrokken voor de Informatiestandaard Medicatieproces, een systeem voor digitale uitwisseling van medicatiegegevens. Volgens Nictiz is de Informatiestandaard eind dit jaar beschikbaar. ‘Daarna kunnen zorgverleners aan de slag met ICT-leveranciers en dan is afhankelijk van de druk die zij bij de leveranciers leggen hoe snel de implementatie klaar is,’ zegt woordvoerder Clementine van Stiphout. ‘Deze digitalisering gaat over alle zorgverleners heen en dat is complex, want er zijn veel verschillende partijen bij betrokken. De digitalisering in de zorg neemt over de hele linie toe.’