Laat jij je ook weleens foppen in de supermarkt?

Slimme marketing

“De Europese regels zijn behoorlijk duidelijk over wat je wel en niet op een verpakking mag zetten”, zegt Frank Lindner van Foodwatch tegen Radar. Als voorbeeld noemt hij claims over eiwitten in zuivelproducten. “Als er staat ‘bron van eiwit’, moet minstens 12 procent van de energiewaarde uit eiwit komen, bij ‘rijk aan eiwitten’ is dat 20 procent. Fabrikanten houden zich meestal netjes aan die regels. “Ze weten donders goed dat ze anders ons, jullie, de Consumentenbond of een Keuringsdienst op hun dak krijgen.”

Toch draait het volgens Foodwatch zelden om gezondheid – maar vooral om slimme marketing. “Zeker in de zuivel zie je dat er goedkope reststoffen worden toegevoegd om het eiwitgehalte nét hoog genoeg op te krikken voor die ‘rijk aan’-claim”, zegt Lindner. De gemiddelde Nederlander krijgt volgens hem al ruim voldoende eiwitten binnen. “Toch betaal je aan de kassa een fors hogere prijs voor een eiwit-verrijkte kwark, terwijl een gewone variant echt bijna net zo voedzaam is.” 

‘Minder leuke informatie slecht leesbaar op verpakking’ 

Zo’n voedingsclaim vertelt volgens Lindner bovendien niet het hele verhaal. “Wie het eiwitrijke product omdraait, ziet op het etiket vaak een waslijst aan suikers, aroma’s en kunstmatige toevoegingen. Neem een bakje Lindahls kwark van Nestlé: 50 gram eiwit, maar ook 16 gram suiker en dubieuze zoetstoffen als aspartaam. Maar om dat te lezen heb je bijna een vergrootglas nodig.”

Foodwatch stelt als vuistregel dat hoe langer de verplichte ingrediëntenlijst met ingewikkelde woorden is, hoe vaker er flink met het product is geknutseld – met toevoegingen, aroma’s en halfbewerkte grondstoffen.

'Knutselarij bij volkorenbrood van de supermarkt’

Een ander voorbeeld dat Lindner een doorn in het oog is: volkorenbrood uit de supermarkt. “Staat er ‘volkoren’ op, dan móét het meel ook echt voor honderd procent uit volkorenmeel bestaan, want dat is wettelijk vastgelegd”. Maar dat maakt het product nog niet gezond. 

“Een écht (volkoren)brood maak je met vier ingrediënten: meel, water, zout en gist. Kijk je bijvoorbeeld naar een AH ‘Extra Lang Lekker Zaans volkorenbrood’, dan zie je ook hier een rits toevoegingen die je amper kunt uitspreken – zoals E472e, E471 en E481. Check je die E-nummers in een app, dan springen ze oranje uit: twijfelachtig dus. Ja, het brood blijft lang vers, maar dat past niet bij de uitstraling van een eerlijk, gezond volkorenbrood.”

Ook de claim ‘bron van vezels’ klinkt gezond – en dat is het in principe ook, want Nederlanders eten volgens Foodwatch massaal te weinig vezels. “Er is niets mis met een kuipje roggevolkoren sneetjes met weinig andere ingrediënten”, zegt Lindner. Maar het wordt iets anders als die claim wordt ingezet om andere eigenschappen te verhullen. “We zien regelmatig dat ‘rijk aan vezels’ op de voorkant prijkt, terwijl het product tegelijk vol suiker zit. Of denk aan paprikachips met extra eiwit of vezels – die blijven gewoon vet, zout en weinig voedzaam.”

De fruitvalkuil

Nog zo’n klassieker: fruitproducten zonder een spoortje fruit. “Zodra er ‘frambozensmaak’ of ‘sinaasappelsmaak’ op de verpakking staat, weet je eigenlijk al”, zegt Lindner. “Hier is geen echt fruit aan te pas gekomen”. In plaats van vers fruit gebruiken fabrikanten chemisch samengestelde aroma’s, waarvan de herkomst meestal onduidelijk is. 

“Een goed voorbeeld is de Oranje Vla van Campina. Die smaakt naar sinaasappel, maar bevat er geen druppel van. Het is puur samengesteld met geur- en smaaktechniek. Alleen als je de term ‘natuurlijk sinaasappelaroma’ ziet staan, kun je ervan uitgaan dat er daadwerkelijk sinaasappel in het aroma zit.”

‘Zonder toegevoegde suikers’ en toch mierzoet

Ook zonder toegevoegde suikers kan een product flink zoet zijn. Vruchtensappen en dadelrepen, bijvoorbeeld barsten vaak van de natuurlijke suikers. Je bloedsuikerspiegel merkt het verschil nauwelijks – suiker blijft suiker.

Lok-ingrediënten

Foodwatch waarschuwt ook voor ‘lok-ingrediënten’ als truffel, passievrucht of saffraan. Dat zijn dure ingrediënten die het product een luxe uitstraling geven, maar vaak in verwaarloosbare hoeveelheden worden toegevoegd. 

“In de Saffraan Aioli van Plus zit bijvoorbeeld 0,01 procent saffraan. Dat zet je als fabrikant liever niet op de voorkant – want wie koopt er nou iets met een vlokje saffraan? Extra wrang: in diezelfde aioli zit ook mosterd met kurkuma, een kruid dat net zo geel kleurt als saffraan. Er zit dus meer kurkuma dan saffraan in – en dat maakt de claim extra misleidend.”

‘Misleidende gezondheidsclaims’

Misschien nog belangrijker dan voedingsclaims vindt Foodwatch de gezondheidsclaims. Daarmee gaat de fabrikant nog een stap verder. “Op de verpakking staat niet alleen wat erin zit, maar ook wat het voor je lichaam zou doen”, zegt Lindner. “Denk aan teksten als: ‘vitamine C ondersteunt je weerstand’ of ‘calcium helpt bij sterke botten’.

Ook voor gezondheidsclaims gelden strikte regels, maar volgens Lindner zit het probleem in de interpretatie. “Neem een vruchtensap met: ‘vitamine D draagt bij aan de normale werking van het immuunsysteem’. Dat wekt de indruk dat je lichaam dit extraatje nodig heeft, maar het betekent alleen dat je geen tekort oploopt – áls je die vitamine al niet genoeg binnenkreeg. En voor de meeste mensen is dat helemaal niet aan de orde.”

Ongereguleerde claims

Niet alle claims op een verpakking vallen onder strikte regels. Woorden als ‘ambachtelijk’, ‘vers’ of ‘limited edition’ zijn volgens Lindner juridisch grijs gebied. “Een zuivelproduct met een ‘limited edition’-sticker kan gerust een half jaar in het schap blijven liggen. Het suggereert schaarste, maar dat is vaak nep.”

Ook ‘vers’ en ‘ambachtelijk’ zijn geen beschermde termen. “Er zijn geen vaste regels voor wanneer je ze wel of niet mag gebruiken.” Een brood dat machinaal wordt geproduceerd en lang houdbaar is, mag zich dus alsnog ambachtelijk noemen. En iets wat al weken in de koeling ligt, kan nog steeds als ‘vers’ worden verkocht. “Het klinkt vertrouwd en eerlijk, maar het zegt eigenlijk niets.”

Wat kun je als consument doen?

Volgens Lindner is er maar één manier om niet in mooie praatjes te trappen: “kijk verder dan de voorkant – de echte info staat achterop, in kleine lettertjes.”

Een paar praktische vuistregels:

• Hoe langer de ingrediëntenlijst, hoe bewerkter het product.
• Woorden als ‘smaak’, ‘stijl’ of ‘flavour’ duiden meestal op aroma, niet op echt fruit.
• Let op hoeveel suiker, zout en vet er daadwerkelijk in je product zit.
• ‘Zonder toegevoegde suiker’ betekent niet automatisch ‘weinig suiker’.
• E-nummers die oranje scoren in apps zijn vaak twijfelachtig, vooral bij overmatig gebruik.