Statiegeld afschaffen? Prima, afhankelijk van hoe je het vraagt

59% van het Testpanel is vóór het afschaffen van statiegeld. Tenzij je de vraag op een iets andere manier stelt en inleidt. Dan kan het zomaar zijn dat nog maar 19% voor afschaffing van statiegeld is.

Eén enquête, twee uitkomsten

Naar aanleiding van de recente ophef over een onderzoek van TNS NIPO over dit zelfde onderwerp, heeft Radar twee versies van dezelfde enquête gemaakt. Versie A voor de ene helft van het Testpanel, Versie B voor de andere helft.

De vragen in Versie A zijn rechtstreeks overgenomen uit het onderzoeksrapport van TNS NIPO, de vragen in Versie B zijn grotendeels hetzelfde gelaten en gaan over hetzelfde onderwerp, maar zijn net iets anders ingeleid. De verschillen tussen de twee uitkomsten zijn groot.

In de eerste versie, gebaseerd op het TNS NIPO-onderzoek, vroegen we de respondenten hoe zij staan tegenover het samenbrengen van het statiegeldsysteem met het recyclingsysteem Plastic Heroes.

De inleidende tekst, overgenomen van TNS NIPO, luidde:Het bedrijfsleven, de rijksoverheid en gemeenten willen het recyclen van plastic verpakkingsafval duurzamer, makkelijker en efficiënter maken. Daarom kun je straks alle plastic verpakkingen in één keer inleveren voor recycling, net als papier en karton.Je kunt alle plastic verpakkingen dan samen inleveren via doorzichtige zakken of via de speciale afvalzakken en afvalbakken van Plastic Heroes of je kunt het bij het restafval gooien (dit verschilt per gemeente). Voor grote plastic frisdrankflessen (PET-flessen) hoef je dan bij aankoop geen statiegeld meer te betalen en je hoeft de lege flessen ook niet meer apart in te leveren bij de supermarkt om het statiegeld terug te krijgen.

Na het inzamelen wordt het plastic afval verwerkt tot grondstof. Vervolgens maakt men er weer nieuwe producten van, zoals PET-flessen, slaapzakken, stofzuigers en tennisballen. Door het statiegeldsysteem samen te brengen met het Plastic Heroes-systeem verwacht men dat consumenten nog meer plastic verpakkingen gaan inzamelen en recyclen.

Vraag: Hoe sta je tegenover het samenbrengen van het huidige statiegeldsysteem en het Plastic Heroes-systeem?

Na deze tekst staat 59% (zeer) positief tegenover deze samenvoeging. 19% staat hier (zeer) negatief tegenover, en ongeveer 15% is neutraal. Dat het samenbrengen van deze twee systemen feitelijk betekent dat statiegeld wordt afgeschaft, staat niet expliciet in deze vraag vermeld. Mag je hieruit nu toch concluderen dat een ruime meerderheid voor afschaffing van statiegeld is?

Versie B

In Versie B hebben we de vraag anders ingeleid. Hierin hebben we het verschil tussen de twee systemen (statiegeld en Plastic Heroes) duidelijker uitgelegd, en daarna expliciet gevraagd hoe mensen tegenover afschaffing van statiegeld staan.

Deze tekst was:Supermarkten, frisdrankfabrikanten en de verpakkingsindustrie willen statiegeld op plastic flessen afschaffen. Zij vinden de terugname van zulke flessen te inefficiënt en te kostbaar. Als het statiegeldsysteem wordt afgeschaft, betaal je geen statiegeld meer bij het aanschaffen van grote plastic frisdrankflessen (PET-flessen) en krijg je dus geen geld terug bij het inleveren ervan.

Een alternatief is het Plastic Heroes-systeem, waarbij je alle plastic verpakkingen (dus inclusief flessen) samen inlevert via speciale afvalzakken of afvalbakken, of ze bij het restafval gooit (dit verschilt per gemeente). De kans bestaat dat er hierdoor meer flessen als zwerfvuil in het milieu belanden, omdat sommige mensen het dan niet de moeite waard vinden om afval te scheiden.

Vraag: Hoe sta je tegenover het afschaffen van het statiegeldsysteem?

19% staat daar (zeer) positief tegenover - een enorm verschil dus met de 60% uit de Versie A. 69% is nu (zeer) negatief over afschaffing. 12% is neutraal en 1% weet het niet.

Redenen om vóór afschaffing te zijn, komen overeen

Van de mensen die het samenbrengen van de twee systemen / het afschaffen van statiegeld wel zien zitten, geeft ruim een kwart (26% in Versie A, 27% in Versie B) van de respondenten als reden aan dat zij denken dat het samenbrengen van de twee systemen een kostenbesparing zal opleveren.

Voor de andere mogelijke redenen liggen de percentages verder uit elkaar. In Versie A komt 'geen statiegeld meer' met 20% als een na belangrijkste reden uit de bus. In Versie B is dit 10%. De respondenten van deze laatste versie denken dat door de samenvoeging meer plastic gescheiden wordt ingezameld en gerecycled (25%), en dat het inleveren van PET-flessen en ander plastic makkelijker wordt (21%).

De redenen om negatief te staan tegenover het samenbrengen van statiegeld en Plastic Heroes zijn in beide versies ongeveer even 'populair'. Veruit de meesten denken dat hierdoor meer PET-flessen in zwerfafval (67% in Versie A, 61% in Versie B) of restafval (26% in beide versies) terecht zullen komen.

Ook vroegen we of het mensen iets uitmaakt als de statiegeldflessen in de toekomst met de overige plastic verpakkingen kunnen worden ingeleverd. Hier is de verdeling in beide enquêtes ongeveer 50/50: In de TNS NIPO-versie (A) zegt 47% ja en 53% nee, in de alternatieve versie (B) antwoordt 52% ja en 48% nee.

Statiegeld uitbreiden?

Een extra vraag, dus die niet in het oorspronkelijke TNS NIPO-onderzoek zat, hebben we aan beide helften van het Testpanel voorgelegd. Deze vraag luidde of men voor een (hypothetische) uitbreiding van het statiegeldsysteem zou zijn. Dit zou een uitbreiding zijn naar statiegeld op blikjes en kleine flesjes. Hier lopen de percentages meer uiteen. Als ze de 'TNS NIPO-vragen', dus Versie A, hebben  gekregen, is ongeveer 42% is (zeer) positief en 40% (zeer) negatief. Heeft men echter de alternatieve vraagstellingen gezien (in Versie B dus), dan is maar liefst 55% (zeer) positief en 27% (zeer) negatief.

De redenen om positief danwel negatief over uitbreiding te zijn, zijn in beide groepen repsondenten ongeveer hetzelfde verdeeld.

Meer dan 80% van de mensen die hierover (zeer) positief zijn, denken dat hierdoor minder blikjes en plastic flesjes in zwerfafval of restafval terecht zullen komen.

Van de mensen die hierover (zeer) negatief zijn, geeft bijna de helft als reden dat zij denken dat het statiegeldsysteem te duur is.

Reacties

Robbert van Duin, voorzitter van Recycling Netwerk: 'Het onderzoek van TNS NIPO naar de houding tegenover het afschaffen van statiegeld is het zoveelste voorbeeld van de stelselmatige misleiding met studies die zijn gekocht met het geld van belanghebbende bedrijven. Het onderzoek door het Radar-testpanel laat overtuigend zien dat ook het recente gedragsonderzoek van TNS NIPO en het persbericht daarover van geen kant niet deugen.'Lees de volledige reactie van Recycling Netwerk

Philip den Ouden, directeur FNLI (Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie) en mede-opdrachtgever van het consumentenonderzoek TNS NIPO (reagerend namens Plastic Heroes): ‘De enquête bevestigt dat Nederlanders het belangrijk vinden dat plastic wordt ingezameld en gerecycled, maar dat het hen niet uitmaakt hoe het gebeurt. Bij de vragen die gebaseerd zouden zijn op het TNS NIPO-onderzoek, zijn de respondenten (zeer) positief over het samenbrengen van het statiegeld systeem met het Plastic Heroes systeem. Anders dan AVROTROS Radar stelt, is in het uitgebreide onderzoek van TNS NIPO expliciet uitgelegd dat in dit scenario het statiegeld komt te vervallen. De exacte vraagstelling is terug te lezen in onze inhoudelijke reactie op het TNS NIPO-onderzoek via plasticheroes.nl.’Lees de volledige reactie van Plastic Heroes

Hoogleraar Jelke Bethlehem (PeilingPraktijken): 'De resultaten van de peilingen bevestigen een aantal bevindingen (uit ander onderzoek) dat een goede vraagstelling cruciaal is in een peiling. Je kunt respondenten allerlei kanten opsturen door de vraagstelling te manipuleren. Kennelijk is het zo dat als je zaken niet vermeld (zoals dat samenvoegen van de stromen wellicht leidt tot meer weggegooide flessen) mensen daar niet zoveel moeite mee hebben. Als je het wel vermeldt, neemt de steun af.'

Over dit onderzoek

Aan het onderzoek deden 61.963 leden van het Radar Testpanel mee. 30.905 hiervan vulden Versie A in, en 31.058 Versie B. Het onderzoek vond plaats tussen 1 mei en 8 mei 2015. De resultaten zijn afgewogen op geslacht, opleiding en spreiding over het land.

Het Radar Testpanel bestaat uit ongeveer 90.000 mensen. Zij nemen deel aan online enquêtes. De resultaten uit deze onderzoeken worden gebruikt in het tv-programma Radar en/of voor nieuwsberichten op de website radartv.nl.