Linda Martins Ferreira zit al een half jaar in een patstelling met ING. Haar schoonmoeder Agueda da Silva-Martins overleed op 9 september 2020 op 73-jarige leeftijd aan kanker. Er staat 493,39 euro op haar betaalrekening. Firmino, Linda's man, heeft een machtiging voor zijn moeders rekening. Hij helpt zijn moeder al jaren met haar bankzaken, maar die volmacht vervalt meteen na haar overlijden. Om over het geld van de overledene te kunnen beschikken moet het stel van de bank eerst zelf een ING-rekening openen om de zaken voor zijn overleden moeder af te handelen. 

Rekening geblokkeerd door ING

Vervolgens wordt de ING-rekening van Linda's schoonmoeder geblokkeerd. Er zou iemand naar ING gebeld hebben over de betreffende betaalrekening. Het klopt dat er nog drie erfgenamen zijn: de kinderen van Firmino's overleden zus.

Dat hebben Linda en haar man ook verteld toen ze het ING-kantoor in Diemen bezochten om de erfenis af te handelen. Ze willen het bedrag eerlijk verdelen onder alle erfgenamen. ING eist vervolgens een verklaring van erfrecht, een notariële akte die tussen de 600 en 800 euro kost. Dat is meer dan wat er aan saldo op de bankrekening staat!

Wat is een verklaring van erfrecht?

Een verklaring van erfrecht is een notariële akte waarin staat wie de erfgenamen zijn. Er staat ook in of er voor het afwikkelen van de erfenis een volmacht is gegeven of dat een executeur dit gaat doen of dat er een testament is. In de wet vind je een lijst met feiten die in zo'n akte kunnen staan. In onderstaande situaties wordt vaak om een verklaring van erfrecht gevraagd: 

• Toegang krijgen tot bankrekeningen van de overledene,
• Het uitkeren van een levensverzekering,
• Verkoop van een woning van de overledene,
• Verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, beleggingsmaatschappijen en andere financiële instellingen,
• Belastingteruggave ten name van de overledene.

'Te gek voor woorden'

Linda's schoonmoeder had slechts één betaalrekening. Linda zegt over die verklaring van erfrecht: 'Irritant, moet je duizend euro gaan uitgeven voor een bedrag van enkele honderden euro's. Het is te gek voor woorden.'

Linda en haar man weigeren dit bedrag te betalen en komen er niet uit met de bank. ING raadt Linda aan een klacht in te dienen via de interne klachtenprocedure van de bank. Zij begrijpt de weigerachtige houding van de bank niet en vindt het prima als ING het resterende banksaldo 50-50 overmaakt aan haar man en de andere drie erfgenamen.

ING erkent zijn fout en komt met een oplossing

Een dag na het interview met Radar wordt Linda gebeld door ING met een oplossing. Linda zegt: 'ING erkent de fout. De bank gaat het bedrag in twee delen overmaken aan ons en aan de andere drie erfgenamen. We krijgen ook alle afgeschreven bankkosten van 1,85 euro per maand terug en de kosten die mijn man heeft gemaakt voor het moeten openen van een ING-rekening.'

Alle erfgenamen moeten bij de gemeente een uittreksel Basisregistratie Personen (BRP) aanvragen, zodat de bank kan vaststellen wie de rechtmatige nabestaanden zijn. De kosten variëren per gemeente van nul tot maximaal 22,30 euro. ING is ook bereid de kosten voor dit BRP-uittreksel te vergoeden. 

Basisregistratie toevoegen in onze werkwijze

De woordvoerder van ING schrijft Radar in een reactie: 'ING willen nogmaals benadrukken dat ze het een ontzettend vervelende situatie vinden voor de nabestaanden van deze klant. We vinden deze case ook een belangrijk signaal om van te leren en mee te geven aan onze medewerkers in het afwikkelen nalatenschappen.'

'We hebben gekeken naar een mogelijke oplossing voor deze specifieke situatie', gaat ING verder. 'De oplossing voor deze specifieke situatie is om gebruik te maken van uittreksels van de basisregistratie (BRP) om daarmee de wettelijk erfgenamen te bepalen. Hierover zijn we nu in contact met de nabestaanden. We onderzoeken nu ook of we deze methode om wettelijk erfgenamen te bepalen ook standaard aan onze werkwijze toe kunnen voegen.' Lees hier de volledige reactie van ING.

Wat staat op een BRP-uittreksel?

Op zo'n Uittreksel Basisregistratie Personen (BRP) staan: 

• Persoonsgegevens: je voor- en achternaam, geslacht en Burgerservicenummer (BSN),
• Gegevens over je ouders: hun voornamen en achternamen, geslacht en burgerservicenummers,
• Nationaliteit,
• Bij een huwelijk/geregistreerd partnerschap: het burgerservicenummer, de voornamen en achternaam, het geboorteland en het geslacht van je partner. Ook de trouwdatum of de datum waarop je een geregistreerd partnerschap bent aangegaan,
• Overlijden: de datum, de plaats en het land van overlijden,
• Je verblijfplaats: je woonadres. Ben je geboren in een ander land, dan staat geregistreerd uit welk land en wanneer je naar Nederland bent gekomen,
• Gegevens over kind(eren): zoals de voor- en achternaam, hun burgerservicenummer, geboortedatum, geboorteplaats en het geboorteland.

Basisregistratie Personen (BRP) vermeldt nabestaanden

En wie niet de juiste persoonsgegevens verstrekt aan een gemeente riskeert een boete van 325 euro. Al hanteren niet alle gemeenten deze bestuurlijke boete. Met een uitdraai van de BRP kun je aantonen dat je een nabestaande bent, maar niet automatisch dat je ook erfgenaam bent. Via een testament kun je iemand onterven. Op de BRP van ouders staan in de ideale situatie alle kinderen vermeld.

BRP niet 100 procent waterdicht: 'Niet alle kinderen vermeld'

Ronald Zijlstra, is strategisch adviseur bij de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken en zegt dat de BRP niet voor 100 procent waterdicht is als het gaat om de registratie van kindgegevens bij ingeschreven personen. 'De BRP is op 1 oktober 1994 ontstaan (tot 6 januari was de naam GBA, gemeentelijke basisadministratie) en is een geautomatiseerd systeem. Voor die tijd werkten gemeenten met handmatige persoonskaarten waar wijzigingen op werden bijgehouden. Kinderen werden bijgeschreven op de persoonskaart van de vader. Overleed de vader van het gezin, dan werden de kinderen op de naam van de moeder gezet.'

'Maar als die kinderen dan voor 1 oktober 1994 waren geëmigreerd, werden ze niet op de persoonskaart van moeder geregistreerd en kwam de kinderen dus niet voor in de GBA, en later de BRP', gaat Zijlstra verder. 'Het kan dus voorkomen dat een persoonslijst niet alle kinderen van iemand bevat. Dan kunnen ze ook niet op een uittreksel over die persoon worden geplaatst.' 

Privacyregels

Zijlstra vervolgt zijn verhaal: 'Ook kunnen kinderen geboren zijn in het buitenland en niet in Nederland geregistreerd zijn. Nabestaanden kunnen vanwege privacyregels niet een BRP-uittreksel van de overleden ouder opvragen als op dat uittreksel gegevens van andere personen staan, die (mogelijk) nog in leven zijn. Een notaris heeft wel recht op die gegevens als die nodig zijn voor het uitvoeren van zijn of haar wettelijke taken, bijvoorbeeld om een verklaring van erfrecht op te stellen, waarbij de notaris de erfgenamen moeten vinden.'

Is er een testament?

Via het Centraal Testamentenregister kun je gratis controleren of er een testament is of niet. Is er een testament opgesteld, dan staat daarin wie de erfgenamen zijn en wat ze erven. Als er geen testament is, bepaalt de wet wie de erfgenamen van de overledene zijn en welk deel ze krijgen.

1. Partner, kinderen en hun afstammelingen,
2. Ouders, broers, zussen en afstammelingen,
3. Grootouders met hun (klein)kinderen, ooms, tantes, neven, nichten,
4. Overgrootouders en hun afstammelingen. 

Online-verzoeken in CTR

De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) lanceert op 10 mei de mogelijkheid dat particulieren ook gratis online inlichtingenverzoeken kunnen doen in het Centraal Testamentenregister (CTR). 'Hierdoor wordt het voor particulieren in veel gevallen een stuk sneller en eenvoudiger om een CTR-aanvraag in te dienen. Als er een testament is, is deze direct zichtbaar. Hierbij staan dan ook de gegevens van de notaris die het testament heeft gemaakt en die van de huidige notaris', aldus de KNB.

Bank vraagt bij testament alsnog om verklaring van erfrecht

En soms vraagt een bank alsnog om een aanvullende verklaring van erfrecht, ook al is er een testament. Dat blijkt uit deze Kifid-uitspraak. 

Een neef was in 2015 via een testament benoemd als enige erfgenaam en executeur van de nalatenschap van zijn tante. Toen de tante een paar jaar later overleed, wilde de bank in 2020 het saldo van bijna 38.000 euro niet uitkeren aan de neef en vroeg om een aanvullende verklaring van erfrecht of een verklaring van executele. En dat terwijl er een duidelijk testament lag, waarin stond dat haar neef de enige erfgenaam is. Zelfs met een recente gewaarmerkte e-mail van de notaris weigerde bank in eerste instantie het banksaldo uit te keren aan de erfgenaam. Het Kifid oordeelde dat de klacht van de neef gegrond was. 

Verklaring van erfrecht nodig

Op 22 januari 2021 overlijdt de 94-jarige Femia Smeekens, de moeder van Hennie van Boxsel. Er staat zo'n 15.000 euro op moeder's rekening. Hennie's echtgenoot en haar zus nemen in eerste instantie contact op met de plaatselijke Rabobank. De bankmedewerker zegt dat bij bedragen boven 10.000 euro een verklaring van erfrecht nodig is.

De drie zussen informeren bij de notaris naar de prijs. 'Was een bedrag van 875 euro. Heb ik op internet gekeken, omdat ik dacht: klopt dat allemaal wel? Is dat inderdaad nodig? Waarom is het nodig? Toen zag ik op internet dat het toch niet per se hoefde', zegt Hennie van Boxsel. 

Zorgen voor een trouwboekje

Als Hennie de bankmedewerker confronteert met de gevonden informatie op internet, dan is de verklaring van erfrecht ineens niet meer nodig. 'Toen hebben ze gezegd we maken een hele grote uitzondering. Dus als je zorgt voor een trouwboekje, dan komt het in orde. Dat trouwboekje was van 1949 en was onvindbaar', zegt Hennie.

Ze stapt naar de gemeente en daar wordt gezegd dat een uittreksel van het geboorteregister ook voldoende moet zijn voor de bank en daarmee kan niet gesjoemeld worden. 'Dat hebben we uiteindelijk gekopieerd en opgestuurd. Dan heb ik weer contact met de Rabobank, iemand anders en die geeft aan: je had ook een rouwkaart kunnen sturen.'

Ook moeten de drie dochters drie ondertekende vrijwaringsformulieren inleveren. Hennie zegt: 'Het kost allemaal heel veel tijd en energie en moeite, dus het is wel jammer dat de een iets anders zegt dan de ander.'

Er komt veel kijken bij een rouwproces

Inmiddels zijn Hennie en haar twee zussen al drie maanden bezig om toegang te krijgen tot de bankrekening van hun moeder. Dat het zoveel tijd zou kosten, had Hennie niet verwacht. Ze zegt lachend: 'Nee, ik dacht echt dat regel ik even. Ik kan heel goed regelen. Ik regelde dit niet even bij, want het is namelijk nog steeds niet geregeld.'

De drie zussen hadden allemaal apart een volmacht getekend, maar de bank wil nu alle handtekeningen op één formulier. Hennie zegt: 'Als mensen in een rouwproces zijn, dan is het heel vervelend, komt van alles bij kijken, moet van alles regelen en sommige dingen zijn nodig. Maar dit is misschien niet nodig. En dan is het veel fijner als een bank meedenkt in plaats van dat je eigenlijk tegenover elkaar staat of dat je je moet voegen aan allerlei regels.'

Vervolgens moet Hennie van de Rabobank ineens een identificatie-app hebben, waar eerder door andere bankmedewerkers nooit over is gesproken. Door tussenkomst van Radar wordt dezelfde dag het geld nog overgemaakt aan de nabestaanden.

Trouwboekje onbetrouwbaar bewijsmateriaal

Een trouwboekje is volgens Lucienne van der Geld, directeur Netwerk Notarissen en docent erfrecht aan het Centrum voor Notarieel Recht aan de Radboud Universiteit onbetrouwbaar bewijsmateriaal. 'Vroeger werden de kinderen handmatig bijgeschreven in het trouwboekje. Daar kun je dus makkelijk mee rommelen en mensen toevoegen.'

'Een trouwboekje heeft voor notarissen dan ook weinig waarde, het zegt niets', stelt Van der Geld. 'Het is alleen handig om namen over te nemen en die gegevens te checken in de Basisregistratie Personen (BRP) en kijken of alle kinderen erop staan. Bovendien is ook niet ieder trouwboekje compleet.' Bijzonder dus dat banken zoveel waarde hechten aan trouwboekjes. 

Aanleveren van veel stukken

Deze twee verhalen staan niet op zichzelf. Radar krijgt via een oproep op onze site vele reacties binnen. De ervaringen lopen uiteen van zo gepiept met één telefoontje, ons kent ons in het dorp tot maandenlange bureaucratische rompslomp: 'Ik ben bij ING als gemachtigde en beheerder al maanden bezig de en/of rekening van mijn schoonouders op de naam van mijn schoonvader te zetten. Gevolg: rekening geblokkeerd, terwijl mijn schoonvader in een huis voor dementerenden woont.'

'Ik moest te veel stukken op op te noemen aanleveren', gaat hij verder. 'ING bleef vragen om handtekeningen, ondanks rouwkaarten en dat een van de twee rekeninghouders nog in leven was. Formulieren, trouwboekje en vele telefoontjes verder.'  

Negatief saldo wegens bankkosten

'Ik ben al bijna een jaar bezig met de afwikkeling van de bankzaken van mijn overleden moeder. ABN Amro vraagt om een 400 euro kostende verklaring van erfrecht. Wat schetst mijn verbazing: er wordt een nieuwe bankpas gestuurd naar het verzorgingshuis waar mijn overleden moeder woonde. We hebben niet om een nieuwe bankpas gevraagd en kunnen de rekening ook niet opheffen. De rekening heeft een negatief saldo, omdat iedere maand bankkosten worden doorberekend. Ik mag de rekening van de bank niet opzeggen, omdat er geen erfrechtverklaring is. Ik weiger daar geld aan te verspillen.' 

Een telefonische melding

'Een telefonische melding bij ING was voldoende', schrijft Louis. 'Na twee weken hebben we een gesprek gehad met onze persoonlijk medewerker bij de Rabobank, daarna was alle geregeld en konden wij bij de rekeningen. We hebben geen gegevens hoeven aanleveren.' 

'We hadden van te voren gezorgd dat het en/of rekeningen waren. Dat is gratis. Het eraf  afhalen van het hele saldo en spaargeld ging zonder problemen bij de Rabobank.'

Handtekening van de overledene

'We zijn al acht maanden bezig en ik heb het opgegeven. Het is vechten tegen de bekende bierkaai. Ik kan bij ING niet de rekening opheffen zonder een verklaring van erfrecht en die kost ongeveer 750 euro. Ik kan de rekening ook niet op mijn eigen naam zetten, dan wil de bank de handtekening van de overledene hebben!' 

Wekenlange vertraging

'Ik ben al vier maanden in gesprek met ABN Amro. Eerst was er een verklaring van erfrecht nodig, toen weer niet. We moesten klant worden bij ABN Amro om de rekening van de overledene te kunnen gebruiken. Waarom is dat niet eerder verteld? Had wekenlange vertraging gescheeld.'

'Ik wist haar pincode'

'Toen mijn dochter overleed heb ik samen met de overige nabestaanden een document opgesteld en dit overhandigd aan de Rabobank. Er werd verteld dat het document niet geldig was. Bij een positief saldo van meer dan 5000 euro was een verklaring van erfrecht nodig. Ik wist haar pincode en het saldo is volgens de wettelijke regeling onder de erfgenamen verdeeld. Vervolgens is de rekening opgeheven wegens “overstap naar een andere bank”. Dit scheelde ruim 600 euro voor een verklaring van erfrecht.'

Overlijden later doorgegeven aan bank

'Toen mijn moeder overleed heb ik dat doorgegeven aan alle instanties, behalve aan de bank. ING zou dan haar bankrekening blokkeren, ondanks dat mijn moeder mij gemachtigd had voor alle bankhandelingen. We hebben het saldo onder de erfgenamen verdeeld en daar was geen verklaring van erfrecht voor nodig. Toen het banksaldo nihil was, heb ik haar overlijden telefonisch gemeld bij ING. Het enige dat ik moest doen was een formulier invullen met een officiële verklaring van overlijden.'

'Pijnlijk en oneerlijk'

'Mijn zus is twee jaar geleden overleden. De erfgenamen wilden afzien van de erfenis en ik heb als broer alles geregeld. Ik ben naar de Rabobank geweest hoe alles verder af te wikkelen. Ik kon niet meer over haar rekening beschikken en de 700 euro die er nog op stond, daar kon niemand aankomen. Ik gaf aan dat dit wel leek op diefstal. Na het verdriet van verlies word je dan ook nog zo besodemieterd. Pijnlijk en oneerlijk. Ik heb het inmiddels opgegeven.'

Afhandeling duurt lang

'De Rabobank eist een akte van erfrecht. Hoop gedoe, omdat ik al een overleden broer en zus heb. Dit kost veel geld voor een kleine erfenis van 7000 tot 8000 euro. Daarnaast duurt het allemaal erg lang en kost het extra tijd en energie om in de tussenliggende periode inkomende facturen te betalen, denk aan begrafeniskosten, teruggaaf van zorgtoeslagen etc.'  

Nabestaandendesk ramp en zeer slecht bereikbaar

'De Nabestaandendesk bij ABN Amro is een ramp en zeer, zeer slecht bereikbaar. Ik wacht al maanden op een nieuwe pas en toegang tot internetbankieren. De bankrekeningen zijn al sinds begin februari geblokkeerd.'

Verklaring van erfrecht niet altijd nodig

Uit onze oproep blijkt dat banken regelmatig vragen om een verklaring van erfrecht, ook als dat volgens hun eigen bankregels niet nodig is. In sommige gevallen is het opstellen van zo'n notariële verklaring duurder dan het saldo dat de overledene op zijn of haar rekening heeft staan. Banken hebben vanaf 1 januari 2012 afgesproken dat er niet altijd een verklaring van erfrecht nodig is. In ieder geval niet in deze gevallen:

• Er is een langstlevende partner (echtgenoot of geregistreerd partner) en er is geen testament en het banksaldo is niet hoger dan 100.000 euro,
• En er wordt aan de randvoorwaarden voldaan (zoals niet van tafel en bed gescheiden, beide langer dan vijf jaar in Nederland wonen, geen sprake is van faillissement of curatele etc.).

Wat is het beleid van de banken?

Toch wordt in veel gevallen nog gevraagd naar een verklaring van erfrecht. Daarom vraagt Radar bij zeven banken naar hun beleid als een dierbare overlijdt. Wat blijkt: iedere bank heeft zijn eigen voorwaarden en regels. Als de overledene een testament heeft, geldt dit testament. Zijn beide ouders overleden en er is geen testament, dan er is voor de kinderen geen verklaring van erfrecht nodig als het totale banksaldo onder deze bedragen blijft:

• Knab: tot 2500 euro
• Triodos: tot 5000 euro
• Rabobank / Volksbank (ASN Bank, Regiobank, SNS): tot 10.000 euro
• ABN AMRO: tot 15.000 euro
• ING: maatwerk
• Bunq: de voorwaarden op dit moment aangepast.

Risicoafweging van de bank

De banken houden dus vast aan zo'n dure verklaring van erfrecht. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) schrijft in een reactie: 'Voor andere nabestaanden geldt dat banken moeten kunnen vaststellen wie de rechtmatige erfgenamen zijn en of er een executeur of gevolmachtigde is benoemd.

Om er zeker van te zijn dat de bank de nalatenschap zorgvuldig en correct afgewikkeld kunnen banken om een Verklaring van Erfrecht vragen. Of ze dat ook doen zal afhangen van de specifieke omstandigheden van het geval en het eigen beleid en risicoafweging van de bank. In die afweging kunnen wij als brancheorganisatie niet treden. Lees hier de volledige reactie van de NVB.

Pas op voor criminelen

De Volksbank heeft tot slot nog een waarschuwing aan nabestaanden. 'Criminelen weten uit rouwadvertenties dat iemand overleden is en proberen dan namens de familie het geld in bezit te krijgen. Dit hebben we eerder meegemaakt. Criminelen doen zich voor als familie, vriend of verkoper, nutsbedrijf of Belastingdienst om zo onschuldige burgers geld afhandig te maken en voor veel verdriet te zorgen.'

Wees coulant

Lucienne van der Geld zegt: 'Banken hebben veel rekeninghouders en regels. Ik denk deze uitzending een mooie aangelegenheid is voor banken om eens kritisch te kijken naar hun interne processen. Ben je er voor een klant, ook in een verdrietige periode en help ze. En als je in situaties toch een verklaring van erfrecht eist en het banksaldo is lager dan wat het de nabestaande(n) oplevert, wees coulant.'

Henk Nijboer pleit voor 'kosteloze standaard'

Henk Nijboer, Tweede Kamerlid voor de PvdA zegt over deze willekeur van banken: 'Hier zouden eenduidige afspraken voor moeten komen. Banken moeten natuurlijk zorgvuldig omgaan met het geld van de overledene, maar het moet ook goed werkbaar zijn voor nabestaanden. Samenwerking op dit gebied is in het belang van alle klanten, en tast de concurrentie niet aan. Dit is dus alleen maar wenselijk.

Het slaat nergens op dat mensen enorme kosten moeten maken om bij het geld van de overledene te komen. Helaas zal iedereen een keer sterven. Het komt dus vaak voor dat rekeningen moeten worden opgeheven en saldo’s moeten worden overgemaakt aan erfgenamen.

Daar moet een eenvoudige, eenduidige en (vrijwel) kosteloze standaard voor worden gemaakt door banken. Honderden euro’s betalen om bij het spaargeld te kunnen kan niet door de beugel.' Nijboer gaat hierover Kamervragen. 'De minister van Financiën kan als systeemverantwoordelijke aan de banken vragen om dit te regelen.' 

Klacht indienen bij ING

Wie een klacht heeft over de ING Nabestaandendesk of vindt dat die niet goed geholpen wordt door ING, kan zich aanmelden voor een klachtenprocedure, zie link. Deze procedure is voor algemene klachten, maar komen ook bij de Nabestaandendesk terecht. Consumenten kunnen anders ook klachten indienen via: [email protected] of per post via ING Bank N.V., Servicedesk Nabestaanden, 40510 8900 SM Leeuwarden